Tâm vận động cho trẻ tự kỷ là gì? Hiệu quả ra sao?

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Tâm vận động cho trẻ tự kỷ là phương pháp trị liệu kết hợp vận động, cảm giác và nhận thức, giúp con cải thiện tập trung, cảm xúc và kỹ năng tương tác thông qua các bài tập đơn giản mà hiệu quả. Trong bài viết này, Mirai Care sẽ giới thiệu chi tiết lợi ích và những bài tập tâm vận động phù hợp nhất để ba mẹ có thể áp dụng cho con ngay tại nhà hoặc trong quá trình can thiệp sớm.

1. Phương pháp Tâm vận động (Aucouturier) là gì?

Phương phápTâm vận động Aucouturier (Psychomotricité Aucouturier)là một tiếp cận giáo dục – trị liệu dựa trên mối liên hệ giữacơ thể – cảm xúc – tư duycủa trẻ. Điểm cốt lõi của phương pháp là:
khi trẻ được vận động tự do, cơ thể sẽ giải phóng cảm xúc, từ đó giúp trẻ phát triển trí tuệ, ngôn ngữ và khả năng hòa nhập xã hội.

Phương pháp được phát triển bởi chuyên gia người PhápBernard Aucouturier, hiện đang được ứng dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia châu Âu như Pháp, Bỉ, Ý… trong hỗ trợtrẻ tự kỷ, trẻ chậm phát triển, rối loạn giao tiếp, rối loạn hành vi.

Nguyên lý cốt lõi của Tâm vận động Aucouturier

• Trẻ học thông qua cơ thể:Những chuyển động như chạy, leo trèo, lăn, trườn, nhảy… không chỉ giúp trẻ vận động mà còn kích hoạt hệ thần kinh, tạo nền tảng phát triển cho ngôn ngữ, tư duy và giao tiếp.
• Cảm xúc cần được giải tỏa qua vận động:Nhiều trẻ tự kỷ khó biểu đạt bằng lời nói. Vận động là “ngôn ngữ thứ hai”, giúp trẻ giải phóng căng thẳng, giảm hành vi la hét, tự kích thích.
• An toàn – tự do – không ép buộc:Trẻ được hoạt động trong một không gian chuẩn hóa, an toàn và giàu gợi mở. Trẻ tự chọn cách chơi và tốc độ chơi theo nhu cầu nội tại.
• Người trị liệu đồng hành, không can thiệp quá mức:Vai trò chính của chuyên viên là quan sát, kết nối cảm xúc và tạo ra môi trường giúp trẻ bộc lộ bản thân.

2. Mục tiêu hướng đến của phương pháp tâm vận động

Phương pháp Tâm vận động (Aucouturier) không chỉ đơn thuần là cho trẻ vận động. Đây là mộtphương pháp giáo dục – trị liệu toàn diện, hướng đến việc giúp trẻ phát triển hài hòa cảthân – tâm – trí. Mỗi buổi Tâm vận động đều âm thầm chạm vào nhu cầu sâu nhất của trẻ: được an toàn, được hiểu, được thể hiện và được lớn lên theo nhịp riêng của mình.

Dưới đây là những mục tiêu cốt lõi mà phương pháp hướng đến:

2.1 Giải phóng cảm xúc và giảm căng thẳng ở trẻ tự kỷ

Nhiều trẻ tự kỷ “mắc kẹt” trong các cảm xúc không thể diễn đạt bằng lời.
Tâm vận động tạo ra không gian để trẻgiải tỏa lo lắng, áp lực và cảm xúc bị nénthông qua chạy, nhảy, ném, lăn, bò…
Khi cơ thể được giải phóng,tâm trí trẻ cũng mềm lại, giảm hành vi la hét, tự kích thích hoặc cáu gắt.

2.2 Tăng khả năng nhận biết cơ thể và kiểm soát vận động

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn với:

• Giữ thăng bằng
• Phối hợp tay – chân
• Cảm giác không chắc chắn về cơ thể mình

Tâm vận động giúp trẻ:

• Hiểu cơ thể mình đang ở đâu
• Biết cách kiểm soát lực khi chơi
• Phối hợp vận động linh hoạt hơn

Đây chính là nền tảng cho kỹ năng tự lập và giao tiếp sau này.

2.3 Kích hoạt sự phát triển ngôn ngữ và khả năng tương tác

Khi cảm xúc ổn định và cơ thể hoạt động hiệu quả, trẻ sẽ:

• Tăng nhu cầu giao tiếp
• Bắt đầu gọi tên
• Biết chờ lượt
• Biết tìm kiếm ánh mắt
• Thể hiện mong muốn bằng hành động hoặc lời nói

Rất nhiều trẻ sau 3–6 tháng tham gia Tâm vận động có cải thiện rõ rệt vềngôn ngữ chủ động và tương tác xã hội.

2.4 Phát triển tư duy và khả năng giải quyết vấn đề

Trong lớp Tâm vận động, trẻ liên tục phải:

• Nghĩ cách trèo lên – chui qua – vượt chướng ngại vật
• Tự điều chỉnh để đạt mục tiêu
• Xử lý tình huống khi chơi nhóm

Những trải nghiệm này nuôi dưỡngtư duy linh hoạtvà khả năng tự xử lý vấn đề hằng ngày.

2.5 Xây dựng cảm giác an toàn và tăng tự tin của trẻ

Khi trẻ biết “Mình làm được”, não bộ giải phóng dopamine – tạo cảm giác vui vẻ, tự tin. Không gian của Tâm vận động được thiết kế để trẻ được:

• Thử
• Sai
• Làm lại
• Thành công

Chính sự tôn trọng tuyệt đối này giúp trẻ hình thànhbản ngã tích cựcvà cảm giác an toàn nội tại.

2.6 Hỗ trợ hòa nhập xã hội ở trẻ tự kỷ

Phương pháp giúp trẻ học:

• Chờ đến lượt
• Hợp tác
• Chia sẻ không gian
• Tôn trọng ranh giới của bạn
• Đọc tín hiệu cảm xúc của người khác

Đây là những “viên gạch đầu tiên” xây dựng khả năng hòa nhập của trẻ khi vào môi trường trường học.

3. Các cấp độ can thiệp của phương pháp tâm vận động 

3.1. Cấp độ 1 – Giáo dục Tâm vận động (Pratique psychomotricity éducative)

Đây là cấp độ cơ bản và phổ biến nhất, thường được áp dụng chotrẻ mầm non và trẻ có nhu cầu đặc biệt, trong đó có trẻ tự kỷ.
Mục tiêu chính của cấp độ này làtạo ra một môi trường an toàn – giàu kích thích – tôn trọng nhịp phát triển tự nhiên của trẻ, từ đó giúp trẻ:

• Giải tỏa năng lượng cơ thể thông qua chạy, nhún, leo, lăn, ném…
• Khám phá cảm giác bản thân (proprioception), định hướng không gian và hiểu khả năng của cơ thể.
• Hình thành sự tự tin, tự chủ và cảm giác “Tôi tồn tại”.
• Phát triển ngôn ngữ thông qua hành động và tương tác.

Ở cấp độ này, giáo viên/nhà trị liệukhông áp đặt, mà sử dụngquan sát nhạy cảmđể hiểu nhu cầu của trẻ rồi dẫn dắt.
Đây chính là nền tảng quan trọng để hình thành mối quan hệ tin tưởng – chìa khóa để trẻ bước sang các cấp độ cao hơn.

3.2. Cấp độ 2 – Hỗ trợ nhóm (Groupe d’aide)

Ở cấp độ này, phương pháp tâm vận động được triển khai theonhóm nhỏ từ 3–6 trẻ, có sự tương tác có chủ đích nhằm giúp trẻ học cách:

• Chờ đợi đến lượt
• Chia sẻ không gian và đồ chơi
• Giao tiếp phi ngôn ngữ và ngôn ngữ
• Hiểu cảm xúc của bản thân và của bạn
• Hình thành kỹ năng hợp tác và giải quyết xung đột

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong kết nối xã hội; vì vậy cấp độ 2 đóng vai trò như“cầu nối mềm”, giúp trẻ chuyển từ hành vi mang tính cá nhân sang khả năng hòa nhập.

Nhà trị liệu sử dụng xen kẽ:

• Trò chơi vận động nhóm
• Hoạt động sáng tạo (vẽ, nặn, xây dựng)
• Các nghi thức đầu – cuối buổi để tạo cảm giác an toàn

Cấp độ này đặc biệt phù hợp cho trẻ đang chuẩn bị hòa nhập vào lớp học hoặc tăng cường kỹ năng xã hội.

3.3. Cấp độ 3 – Trị liệu cá nhân (Thérapie individuelle)

Đây là cấp độchuyên sâu nhất, dành cho trẻ có nhu cầu đặc biệt hoặc có khó khăn rõ rệt về:

• Điều hòa cảm xúc
• Ràng buộc quan hệ
• Hiểu và kiểm soát hành vi
• Kỹ năng biểu đạt và kết nối

Trong các buổi trị liệu cá nhân, nhà trị liệu xây dựngmối quan hệ 1:1– một không gian “an toàn tuyệt đối” để:

• Trẻ giải tỏa xung năng bên trong: đập, ném, leo trèo, bật nhún…
• Khám phá cảm giác nội thân và ranh giới cơ thể
• Từ từ xây dựng lại sự tin tưởng và ổn định cảm xúc
• Hỗ trợ trẻ phát triển khả năng tự điều chỉnh và chủ động tương tác

Ở cấp độ này, nhà trị liệukhông chỉnh sửa hành vi ngay lập tức, mà ưu tiên:
“Hiểu – Chấp nhận – Đồng hành – Mời gọi tương tác”.

Khi sự kết nối được thiết lập, trẻ sẽ bắt đầu mở lòng hơn, tham gia hoạt động có mục đích và dần hình thành hành vi xã hội phù hợp.

4. Cách ứng dụng phương pháp tâm vận động

Tại các trung tâm, phương pháp Tâm vận động (Aucouturier) được triển khai bài bản, có cấu trúc rõ ràng với đầy đủ môi trường – thiết bị – chuyên gia, giúp trẻ đạt hiệu quả tối ưu nhất.

Cách triển khai thực tế:

• Không gian trị liệu chuyên biệt:phòng rộng, an toàn, có thảm, bóng, cầu thăng bằng, ống chui, vật liệu mềm… nhằm khuyến khích trẻ di chuyển tự do và biểu đạt cảm xúc.
• Chu trình một buổi trị liệu tiêu chuẩn:
   
  1. Chơi vận động tự do– trẻ chọn hoạt động theo nhu cầu cơ thể.
  2. Vận động có chủ đích– chuyên viên gợi mở trò chơi (ném bóng, leo trèo, đẩy-kéo…).
  3. Thời gian thư giãn– trẻ nằm nghỉ, nghe nhạc nhẹ hoặc massage cảm giác.
  4. Phản ánh – kể lại trải nghiệm– trẻ vẽ, kể, mô phỏng lại điều mình vừa làm.
      
• Chuyên viên quan sát – dẫn dắt:thay vì can thiệp áp đặt, chuyên viên dùng ánh mắt, lời nói nhẹ nhàng, kỹ thuật “đồng hành cảm xúc” giúp trẻ tự giải phóng năng lượng và tổ chức lại cảm xúc.
• Cá nhân hóa mục tiêu:mỗi trẻ được thiết kế chương trình riêng theo khả năng vận động, ngôn ngữ, cảm xúc và rối loạn đi kèm.

4.2. Tại nhà

Tâm vận động hoàn toàn có thể áp dụng tại nhà dưới hình thức đơn giản, phù hợp với lịch sinh hoạt, giúp trẻ duy trì tiến bộ hằng ngày.

Cách phụ huynh ứng dụng hiệu quả:

• Tạo không gian vận động nhỏ:một góc phòng có thảm, gối mềm, đồ chơi vận động (bóng mềm, lều chui, ghế nhún, gối bật). Không cần cầu kỳ – chỉ cần an toàn và đủ để trẻ di chuyển.
• Dành 15–20 phút mỗi ngày cho “thời gian tâm vận động”:Cho trẻ được chạy nhảy tự do, leo lên – bước xuống, đẩy-kéo vật nhẹ, ném bóng, cuộn người trong chăn…
  → giúp giải phóng năng lượng và giảm hành vi tiêu cực.
• Lắng nghe ngôn ngữ cơ thể của trẻ:Quan sát khi trẻ mệt, kích động, lo âu để điều chỉnh hoạt động phù hợp (giảm cường độ, chuyển sang massage, ôm ép sâu…).
• Không phán xét – không ép buộc:Phụ huynh chỉ đóng vai tròđồng hànhgiống chuyên viên, tôn trọng lựa chọn của trẻ.
• Gợi ý hoạt động theo cảm xúc:
  • Trẻ căng thẳng → chơi ép sâu, cuộn chăn, ném bóng vào tường.
  • Trẻ buồn ngủ → rung đu đưa nhẹ, massage.
  • Trẻ khó tập trung → trò chơi bật nhảy, đi thăng bằng, “bơi trên thảm”.
• Kết thúc buổi bằng hoạt động thư giãn:nghe nhạc nhẹ, nằm ôm gối, hít thở sâu… giúp trẻ “đóng lại” hoạt động và ổn định hệ thần kinh.

Kếtluận

Tâm vận động cho trẻ tự kỷkhông chỉ là một phương pháp can thiệp, mà còn là một hành trình giúp trẻ kết nối với chính mình – thông qua vận động, cảm xúc và sự trải nghiệm tự nhiên nhất của cơ thể. Khi được áp dụng đúng cách, đúng môi trường và đúng nhu cầu của từng bé, phương pháp này có thể mở ra những thay đổi rõ rệt: giảm căng thẳng, cải thiện tương tác xã hội, tăng khả năng tập trung và giúp trẻ tự tin hơn trong từng khoảnh khắc phát triển.

Mirai Care tin rằng mỗi đứa trẻ đều có “ngôn ngữ riêng” để biểu đạt. Và tâm vận động chính là cây cầu giúp ba mẹ chạm được vào thế giới đó – một cách nhẹ nhàng, tôn trọng và đầy yêu thương.