Tăng động kém tập trung là gì? Biểu hiện & Nguyên nhân cần biết

, bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Tình trạng tăng động kém tập trung thường gặp ở trẻ, thể hiện qua sự hiếu động quá mức đi kèm với khó duy trì sự chú ý. Đây không chỉ là biểu hiện nghịch ngợm hay mất tập trung đơn thuần, mà còn có thể liên quan đến rối loạn phát triển thần kinh. Cùng Mirai Care tìm hiểu kỹ hơn tăng động kém tập trung là gì, dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách dạy trong bài viết dưới đây. 

1. Tăng động kém tập trung là gì?

Tăng động kém tập trunghay tăng động giảm chú ý (ADHD - Attention Deficit Hyperactivity Disorder) là một rối loạn phát triển thần kinh thường xuất hiện ở trẻ em và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Đặc điểm nổi bật của tình trạng này là sự kết hợp giữa hiếu động quá mức, khó kiểm soát hành vi và khả năng duy trì sự chú ý kém. Không giống với việc trẻ đơn thuần nghịch ngợm hay hiếu động, tăng động kém tập trung mang tính dai dẳng, lặp lại và gây ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống.

Ở trẻ mắc tăng động kém tập trung, các biểu hiện thường xuất hiện trong học tập, sinh hoạt hằng ngày và giao tiếp xã hội. Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, tình trạng này có thể làm giảm kết quả học tập, hạn chế kỹ năng xã hội, thậm chí ảnh hưởng đến sự phát triển cảm xúc và tâm lý lâu dài.

Tăng động kém tập trung là tình trạng phổ biến thường gặp ở trẻ nhỏ

2. Biểu hiện của trẻ tăng động kém tập trung

Để nhận biếttrẻ tăng động kém chú ý, phụ huynh và thầy cô có thể quan sát qua một số dấu hiệu đặc trưng sau:

• Trẻ không thể ngồi yên một chỗ dù chỉ vài phút, thường xuyên vặn vẹo, xoay người hoặc gây ồn trong lớp học.
• Có xu hướng di chuyển liên tục, leo trèo hoặc tự ý rời khỏi chỗ ngồi mà không kiểm soát được.
• Thường nói quá nhiều, làm ồn liên tục, đôi khi chen ngang hoặc phá đám khi người khác đang nói chuyện, chơi đùa.
• Khó duy trì sự tập trung, đặc biệt khi thực hiện những nhiệm vụ cần sự chú ý kéo dài.
• Dễ bị phân tâm bởi những kích thích nhỏ xung quanh, chẳng hạn như một tiếng động nhẹ.
• Hay quên trong các hoạt động thường ngày, bỏ sót đồ dùng hoặc không hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Điểm quan trọng là những biểu hiện này không chỉ xảy ra nhất thời, mà thường xuất hiện ở ít nhất 3 môi trường khác nhau như gia đình, trường học hoặc nơi vui chơi. Khi kéo dài, chúng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập, các mối quan hệ xã hội và sự phát triển toàn diện của trẻ. 

Trẻ bị tăng động mất tập trung thường hiếu động mất kiểm soát

3. Nguyên nhân trẻ bị tăng động kém tập trung

Cho đến nay, khoa học vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gâytăng động kém tập trungở trẻ. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu đều cho rằng tình trạng này là kết quả của sự kết hợp phức tạp giữa yếu tố di truyền, môi trường và thần kinh học. Cụ thể: 

3.1. Yếu tố di truyền

Di truyền được xem là nguyên nhân quan trọng nhất trongtăng động kém tập trung. Nhiều nghiên cứu cho thấy rối loạn tăng động giảm chú ý có tính chất gia đình rõ rệt. Ở các cặp sinh đôi cùng trứng, tỷ lệ mắc ADHD giống nhau lên đến 75–97%, trong khi ở sinh đôi khác trứng con số này thấp hơn nhiều. 

Tổng hợp nghiên cứu của Faraone & Larsson (2018) cũng cho thấy mức độ di truyền của ADHD ước tính khoảng74% [1]. Điều này cho thấy di truyền đóng vai trò quyết định, dù chưa xác định rõ gen hay nhiễm sắc thể nào trực tiếp gây ra rối loạn.

3.2. Yếu tố môi trường

Ngoài di truyền, môi trường sống và điều kiện xung quanh cũng có ảnh hưởng đáng kể. Trẻ tiếp xúc với chì hoặc các chất độc thần kinh trong thai kỳ và giai đoạn đầu đời được ghi nhận có nguy cơ cao hơn. Một số giả thuyết khác cho rằng chế độ ăn chứa nhiều phụ gia, phẩm màu nhân tạo có thể làm triệu chứng rõ rệt hơn, dù chưa có bằng chứng khẳng định đây là nguyên nhân trực tiếp.

Môi trường gia đình cũng đóng vai trò quan trọng. Những trẻ sống trong môi trường căng thẳng, ít gắn kết hoặc thường xuyên mâu thuẫn có thể biểu hiện các hành vi tăng động và bốc đồng nặng hơn. Dù gia đình không phải nguyên nhân gây bệnh, nhưng chắc chắn có thể khiến các triệu chứng trầm trọng hơn theo thời gian.

3.3. Yếu tố thần kinh học

Các nghiên cứu thần kinh học cho thấy trẻ bịtăng động kém tập trungcó sự khác biệt về cấu trúc và hoạt động của não bộ. Đặc biệt, vùng vỏ não trước trán (prefrontal cortex) - khu vực chịu trách nhiệm kiểm soát chú ý, lập kế hoạch và điều chỉnh hành vi - hoạt động khác biệt so với trẻ bình thường.

Một nghiên cứu sử dụng kỹ thuật fNIRS (Monden et al., 2023) cho thấy trẻ ADHD có mức độ hoạt động thấp hơn ở vùng này khi tham gia các bài kiểm tra kiểm soát hành vi[2]. Những phát hiện này khẳng định ADHD không chỉ liên quan đến hành vi bên ngoài, mà còn bắt nguồn từ sự bất thường trong hoạt động thần kinh.

Nguyên nhân trẻ tăng động, tập trung kém do yếu tố di truyền, môi trường và thần kinh học

4. Khám trẻ bị tăng động kém tập trung ở đâu?

Khi trẻ có dấu hiệu tăng động kém tập trung, ba mẹ nên đưa trẻ đi thăm khám sớm tại các cơ sở y tế chuyên khoa để được chẩn đoán và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp. Hiện nay, một số bệnh viện và trung tâm có chuyên khoa tiếp nhận và điều trị tăng động kém tập trung ở trẻ, ba mẹ có thể tham khảo: 

• Bệnh viện Nhi Trung ương (Hà Nội)
• Trung tâm nghiên cứu và Ứng dụng Khoa học tâm lý Giáo dục. 
• Bệnh viện Phục hồi chức năng TP. Đà Nẵng.
• Bệnh viện Nhi Đồng 1, Nhi Đồng 2 (TP. HCM).
• Khoa Tâm lý - Tâm thần trẻ em - Bệnh viện Tâm thần TP.HCM. 

Ngoài các phương pháp điều trị tâm lý, giáo dục đặc biệt và thuốc, trên thế giới liệu pháp tế bào gốc cũng đang được nghiên cứu, ứng dụng cho trẻ tự kỷ hoặc chậm nói. Tuy nhiên, tại Việt Nam, phương pháp này hiện chưa được áp dụng rộng rãi.

Nếu phụ huynh mong muốn tìm hiểu và tiếp cận liệu pháp tế bào gốc một cách an toàn và chính thống, Mirai Care là đơn vị đáng tham khảo. Mirai Care hiện là đơn vị tư vấn tế bào gốc độc quyền tại Việt Nam, kết nối trực tiếp với Viện nghiên cứu điều trị và cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI). Với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, Mirai Care đã đồng hành cùng hơn 500 gia đình, giúp nhiều trẻ cải thiện rõ rệt về khả năng ngôn ngữ, giao tiếp và nhận thức sau quá trình điều trị. 

Khi trẻ có dấu hiệu tăng động kém tập trung, ba mẹ nên đưa trẻ đi thăm khám sớm

5. Cách dạy trẻ mất tập trung giảm chú ý hiệu quả

Việc hỗ trợ trẻ tăng động kém tập trung không chỉ dựa vào điều trị y tế mà còn cần có các phương pháp giáo dục, rèn luyện phù hợp. Ba mẹ và thầy cô có thể áp dụng nhiều cách dạy và hoạt động thực hành để giúp trẻ nâng cao khả năng tập trung, kiểm soát hành vi và cải thiện kết quả học tập. Dưới đây là những gợi ý thường được áp dụng: 

5.1. Cách dạy trẻ tăng cường sự tập trung, chú ý

Một trong những cách hiệu quả để dạy trẻ tăng động kém tập trung chính là thiết lập thói quen rõ ràng và nhất quán. Trẻ thường khó duy trì sự chú ý nếu môi trường học tập quá ồn ào hoặc thay đổi liên tục, vì vậy ba mẹ nên tạo ra một không gian học tập yên tĩnh, ít bị phân tán. Việc chia nhỏ nhiệm vụ thành từng bước, kèm theo hướng dẫn cụ thể và thời gian nghỉ ngắn, giúp trẻ dễ dàng hoàn thành hơn và hạn chế tình trạng chán nản.

Ngoài ra, ba mẹ có thể kết hợp các phương pháp khen ngợi, khuyến khích ngay khi trẻ hoàn thành một nhiệm vụ dù nhỏ. Trẻ tăng động kém tập trung thường phản ứng tích cực với những lời động viên và phần thưởng đơn giản. Điều này không chỉ giúp trẻ duy trì sự tập trung mà còn tăng thêm động lực, tạo thói quen học tập tích cực và bền vững.

5.2. Các bài tập cho trẻ bị tăng động kém tập trung

Bên cạnh việc xây dựng môi trường và thói quen học tập, ba mẹ có thể áp dụng một số bài tập rèn luyện để cải thiện sự chú ý cho trẻ. Những hoạt động như xếp hình, ghép tranh, tô màu theo số, hoặc các trò chơi trí nhớ đều rất hữu ích. Các bài tập này vừa mang tính giải trí, vừa kích thích khả năng ghi nhớ và duy trì sự tập trung trong một khoảng thời gian nhất định.

Ngoài ra, những bài tập vận động cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm bớt tình trạng bồn chồn ở trẻ mất tập trung giảm chú ý. Các hoạt động như yoga trẻ em, đi bộ, đạp xe, hoặc các bài tập thở giúp trẻ giải phóng năng lượng dư thừa và tăng khả năng kiểm soát hành vi. Khi được thực hành đều đặn, các bài tập này không chỉ cải thiện sự chú ý mà còn mang lại lợi ích lâu dài cho sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ.

Ba mẹ cần sát sao trong việc dạy con khi bé bị tăng động, tập trung kém

Kết luận

Tăng động kém tập trung là một rối loạn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học tập và giao tiếp xã hội của trẻ. Việc phát hiện sớm và áp dụng các phương pháp rèn luyện phù hợp sẽ giúp trẻ cải thiện sự chú ý, kiểm soát hành vi tốt hơn. Hy vọng qua bài viết trên của Mirai Care, ba mẹ sẽ nắm được các dấu hiệu, nguyên nhân và cách dạy bé bị tăng động kém tập trung để đồng hành cùng con. 

Tài liệu tham khảo: 

[1]https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6477889/? 

[2]https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10086251/?