Trẻ không biết chia sẻ cảm xúc: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách can thiệp

Table of Contents

Việc trẻ không biết chia sẻ cảm xúc, thường xuyên im lặng hoặc né tránh bày tỏ suy nghĩ khiến nhiều phụ huynh lo lắng liệu con đang gặp khó khăn gì trong tâm lý? Trong bài viết này, Mirai Care sẽ cùng các bậc phụ huynh đi sâu vào lý do vì sao trẻ lại khép mình như vậy, những dấu hiệu nào cần được lưu tâm và cách cha mẹ có thể áp dụng để giúp con mở lòng, phát triển kỹ năng cảm xúc – xã hội một cách tích cực hơn.

1. Chia sẻ cảm xúc – kỹ năng xã hội bị khiếm khuyết ở phần lớn trẻ tự kỷ

Chia sẻ cảm xúc là một kỹ năng quan trọng trong cuộc sống xã hội. Ở trẻ phát triển bình thường, khả năng nhận biết và chia sẻ cảm xúc bắt đầu từ rất sớm. Có thể là một nụ cười đáp lại, cái ôm khi người khác buồn hay những lời chia sẻ đơn giản khi vui.

Tuy nhiên, trẻ tự kỷ và kỹ năng chia sẻ cảm xúc lại là một cặp đôi thường thiếu sự kết nối. Trẻ có thể không hiểu mình đang cảm thấy gì, không diễn đạt được điều đó bằng lời nói hoặc hành động, và cũng không nắm bắt được cảm xúc của người khác. Sự “im lặng” về mặt cảm xúc khiến trẻ dễ bị hiểu lầm là lạnh nhạt, xa cách hoặc thiếu sự đồng cảm – trong khi sâu bên trong, trẻ vẫn khao khát được kết nối và thấu hiểu.

Chính vì vậy, việc nhận diện và can thiệp sớm khi trẻ không biết chia sẻ cảm xúc là điều vô cùng quan trọng. Đây là bước nền để giúp trẻ cải thiện tương tác xã hội, phát triển khả năng giao tiếp và xây dựng mối quan hệ lành mạnh với môi trường xung quanh.

Kỹ năng chia sẻ cảm xúc bị khiếm khuyết ở phần lớn trẻ tự kỷ

2. Vì sao trẻ tự kỷ lại không biết chia sẻ cảm xúc? 

Không phải do trẻ tự kỷ “không muốn” mà là vì trẻ “không thể” – ít nhất là trong giai đoạn đầu. Có hai nguyên nhân chính lý giải cho việc trẻ không biết chia sẻ cảm xúc.

2.1 Tổn thương – suy giảm hoạt động ở vùng não xử lý cảm xúc xã hội

Não bộ của trẻ tự kỷ thường có những điểm khác biệt trong cách xử lý cảm xúc và thông tin xã hội. Một sốkhu vực não liên quan đến việc “cảm nhận” và “đáp lại” cảm xúcnhư: hạch hạnh nhân, vỏ não trán trước,..có thể hoạt động kém hiệu quả hơn.

Khi các vùng não này bị ảnh hưởng, trẻ sẽ gặp khó khăn trong việc:

• Nhận biết và diễn đạt cảm xúc của chính mình.
• Hiểu được biểu cảm khuôn mặt, ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu của người khác.
• Đưa ra những phản ứng cảm xúc phù hợp với hoàn cảnh.

Từ đó, việc chia sẻ cảm xúc trở thành một thử thách thực sự, không chỉ về mặt giao tiếp mà còn là cả một hành trình vượt qua giới hạn về mặt thần kinh.

Suy giảm hoạt động ở vùng não xử lý cảm xúc xã hội ở trẻ tự kỷ

2.2 Không có khả năng “đồng cảm tự nhiên” như trẻ điển hình

Đồng cảm là khả năng cảm nhận và phản ứng với cảm xúc của người khác – nền tảng để hình thành sự chia sẻ cảm xúc. Ở trẻ phát triển bình thường, khả năng này thường hình thành một cách tự nhiên và xuất hiện từ rất sớm.

Tuy nhiên, trẻ tự kỷ lại không có được khả năng này một cách bản năng. Trẻ có thể:

• Không nhận ra người khác đang buồn, lo lắng hay vui mừng.
• Không hiểu tại sao người khác lại phản ứng như vậy.
• Không có động lực để phản hồi hoặc chia sẻ cảm xúc với người đối diện.

Khi trẻ không thể hiểu và không biết chia sẻ cảm xúc, trẻ có xu hướng rút lui vào thế giới riêng, nơi không có sự lúng túng, không có cảm xúc khó hiểu, không có sự kỳ vọng phải “thấu hiểu người khác”. Dần dần, khoảng cách giữa trẻ và thế giới xung quanh ngày càng lớn hơn, không chỉ trong giao tiếp, mà còn trong mối quan hệ với chính gia đình.

Trẻ tự kỷ không có khả năng “đồng cảm tự nhiên”

3. Các dấu hiệu đi kèm ở trẻ tự kỷ không biết chia sẻ cảm xúc

Việc trẻ không biết chia sẻ cảm xúc có thể cản trở nghiêm trọng đến sự phát triển kỹ năng xã hội của con. Với trẻ tự kỷ, đặc biệt là những trẻ chưa hình thành khả năng chia sẻ cảm xúc một cách tự nhiên, một số dấu hiệu sau đây thường xuất hiện:

• Tránh giao tiếp bằng ánh mắt khi được gọi tên:Trẻ không nhìn vào mắt người đối diện khi được gọi tên, làm giảm khả năng thiết lập kết nối và tương tác xã hội.
• Ưa thích chơi một mình:Trẻ không hứng thú với việc chơi chung, hiếm khi chia sẻ đồ chơi hoặc tham gia vào các hoạt động nhóm.
• Biểu cảm khuôn mặt và giọng nói đơn điệu:Trẻ không thể hiện cảm xúc qua nét mặt hay ngữ điệu, khiến người khác khó nhận biết cảm xúc của trẻ.
• Lặp lại hành vi, lời nói (echolalia) mà không phản ứng cảm xúc phù hợp: Trẻ có thể nhại lại lời người khác mà không hiểu nghĩa hoặc không biểu lộ cảm xúc tương ứng với nội dung lời nói.
• Thiếu phản ứng trước cảm xúc của người khác:Trẻ không nhận ra hoặc không biết cách đáp lại khi người khác vui vẻ, buồn bã hay tức giận.
• Thiếu khả năng chia sẻ cảm xúc tích cực:Ngay cả khi có điều gì đó vui vẻ hoặc thành công, trẻ cũng không biết cách chia sẻ niềm vui đó với người khác.
• Gặp khó khăn trong việc thể hiện sự đồng cảm:Trẻ không biết cách nhận diện hoặc chia sẻ cảm xúc khi người khác đang buồn, lo lắng hoặc gặp khó khăn.
• Phản ứng thái quá hoặc kháng cự trước cảm xúc mạnh:Khi đối mặt với những tình huống cảm xúc cao trào, trẻ có thể trở nên hoảng loạn, rút lui hoặc phản ứng tiêu cực.

Trẻ phản ứng thái quá hoặc kháng cự trước cảm xúc mạnh

4. Mirai Care – Chuyên sâu trong phục hồi cảm xúc & tương tác cho trẻ tự kỷ

Được nghiên cứu và ứng dụng tại Nhật Bản, liệu pháp tế bào gốc đang dần trở thành một hướng đi tiềm năng trong hỗ trợ trẻ tự kỷ. Đặc biệt là trong việc cải thiện giấc ngủ, tăng khả năng kết nối, và phục hồi các chức năng cảm xúc, hành vi.

Mirai Care tự hào là đơn vị độc quyền kết nối trẻ tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc của TSRI. Hơn 500 gia đình tại Nhật Bản và Việt Nam đã chứng kiến những thay đổi tích cực sau quá trình trị liệu này. Không phải là phép màu, mà là hành trình thay đổi từng chút một, nhưng thật sự chạm đến trái tim.

Câu chuyện của bé T 6 tuổi, sống tại Hà Nội, là một minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của phương pháp này. Sau khi được giới thiệu và trải qua 3 tháng trị liệu tế bào gốc tại Viện nghiên cứu TSRI Nhật Bản, điều bố mẹ cảm nhận không phải là sự “lột xác” thần kỳ nào, mà là những thay đổi rất nhỏ, nhưng vô cùng quý giá. 

Con bắt đầu ngủ sâu hơn, không còn ú ớ hay quấy khóc mỗi đêm. Con lần đầu tiên chủ động cầm tay mẹ, dắt mẹ đi  như một tín hiệu rằng con muốn kết nối, muốn mở ra một thế giới chung với người khác. Và đặc biệt, con bắt đầu “e” “a” nhiều hơn, phát ra những âm thanh rõ ràng, có cảm xúc, có ngữ cảnh, không còn chỉ là tiếng lặp vô nghĩa.

Mirai Care kết nối trẻ tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc của TSRI

Liệu pháp tế bào gốc không thể thay thế hoàn toàn các chương trình can thiệp hành vi, trị liệu ngôn ngữ hay giáo dục đặc biệt. Nhưng nó có thể trở thành một phần quan trọng, hỗ trợ và thúc đẩy tiến trình phát triển của trẻ. Khi được áp dụng đúng cách, phương pháp này có thể giúp mở ra cánh cửa mà trước đây tưởng chừng luôn khép kín.

Hiểu được nguyên nhân vì sao trẻ không biết chia sẻ cảm xúc là bước đầu tiên để đồng hành, hỗ trợ và can thiệp hiệu quả. Đằng sau những phản ứng “khó hiểu” của trẻ là cả một thế giới cảm xúc đang chờ được lắng nghe và thấu hiểu. Hãy kiên nhẫn, yêu thương và tạo cơ hội để trẻ từng bước khám phá và bày tỏ thế giới nội tâm của mình. Đừng quên theo dõi Mirai Care để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích về trẻ tự kỷ.