Trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ: Nguyên nhân và phương pháp can thiệp

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nội dung bài viết:

Trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ là một trong những dấu hiệu hành vi mà nhiều bậc phụ huynh hoặc người chăm sóc thường thấy. Mirai Care sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ nguyên nhân và ảnh hưởng của hành vi này để có thể áp dụng những chiến lược can thiệp hiệu quả, hỗ trợ trẻ phát triển một cách lành mạnh và tự nhiên. 

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểuchi phí cấy tế bào gốc cho trẻ tự kỷnhé

1. Tác động của hành vi liếm đến trẻ tự kỷ

1.1 Ảnh hưởng đến sức khỏe

• Nguy cơ nhiễm trùng:Hành vi liếm có thể khiến trẻ tiếp xúc với vi khuẩn, virus hoặc các chất độc hại, gây nhiễm trùng đường tiêu hóa, viêm họng hoặc các bệnh lây truyền qua đường tiếp xúc.
• Tổn thương răng miệng:Liếm đồ vật có thể gây tổn thương men răng, lợi, hoặc dẫn đến nhiễm trùng vùng miệng.
• Các vấn đề về tiêu hóa:Hành vi này làm trẻ dễ nuốt phải vi khuẩn hoặc chất không tiêu hóa được, gây đau bụng, tiêu chảy hoặc các bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng khác.

1.2 Ảnh hưởng đến sự phát triển

• Gây khó khăn trong giao tiếp xã hội: Hành vi liếm thường bị xem là không phù hợp, khiến trẻ gặp khó khăn trong việc hòa nhập với bạn bè hoặc môi trường xung quanh.
• Ảnh hưởng đến việc học tập: Việc chỉ tập trung liếm một đồ vật nào đấy có thể làm giảm khả năng chú ý và tiếp thu kiến thức trong lớp học hoặc khi tham gia các hoạt động giáo dục.
• Tạo ra căng thẳng cho gia đình: Lặp lại hành động này thường xuyên khiến tâm lý cha mẹ lo lắng, đồng thời gây áp lực cho gia đình trong việc tìm cách quản lý và điều chỉnh hành vi của trẻ.

Tác động của hành vi liếm ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa của trẻ

2. Chiến lược quản lý trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ

2.1 Đánh giá hành vi chức năng của trẻ 

Trước khi áp dụng bất kỳ biện pháp can thiệp nào, việc đánh giá hành vi chức năng (Functional Behavior Assessment - FBA) là bước đầu tiên và quan trọng. FBA giúp hiểu rõ mục đích cơ bản của hành vi liếm ở trẻ tự kỷ, bao gồm việc xác định liệu hành vi này có liên quan đến nhu cầu muốn thu hút sự chú ý, thoát khỏi một tình huống khó chịu, hoặc tiếp cận một số đồ vật cụ thể.

Các bước thực hiện FBA:

• Xác định hành vi cần thay đổi:Mô tả chi tiết hành động liếm để đảm bảo cha mẹ hoặc người hướng dẫn đều hiểu rõ vấn đề.
• Xác định bối cảnh và nguyên nhân:Quan sát môi trường mà hành vi xảy ra và môi trường không xảy ra, đồng thời tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến hành động này. Ví dụ, liệu hành vi có liên quan đến số lượng người xung quanh, thời điểm trong ngày, hay các tình huống đặc biệt không.
• Thu thập dữ liệu:Thu thập thông tin từ nhiều nguồn, chẳng hạn như quan sát trực tiếp hoặc thông tin, ý kiến của người chăm sóc (bố mẹ, giáo viên).
• Xây dựng giả thuyết:Dựa trên dữ liệu thu thập, đưa ra giả thuyết về lý do tại sao hành động liếm xảy ra, nhằm dự đoán chính xác các tình huống dễ gây nên hành vi này.
• Phát triển kế hoạch can thiệp:Thiết kế các biện pháp can thiệp hợp lý, bao gồm việc dạy trẻ những hành vi thay thế phù hợp.
• Đánh giá hiệu quả:Theo dõi và điều chỉnh các biện pháp can thiệp dựa trên kết quả thực tế.

Lợi ích:

• Hiểu rõ lý do tại sao trẻ thực hiện hành vi liếm.
• Xây dựng các giải pháp hiệu quả, phù hợp với tình trạng của trẻ.
• Tăng cường các hành vi tích cực thông qua các chiến lược hỗ trợ thay thế.

Đánh giá hành vi chức năng giúp hiểu rõ mục đích của hành vi liếm ở trẻ 

2.2 Dạy các hành vi thay thế

Để dạy trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ thay thế bằng các hành vi tích cực hơn, bạn có thể áp dụng các chiến lược sau:

• Xác định nhu cầu cảm giác:Tìm hiểu nhu cầu cảm giác mà trẻ đang tìm kiếm thông qua hành vi liếm, ví dụ như sự kích thích ở miệng hoặc cảm giác từ xúc giác.
• Giới thiệu các hoạt động thay thế:Cung cấp các lựa chọn phù hợp để đáp ứng nhu cầu cảm giác tương tự. Ví dụ:

- Thay thế cảm giác qua miệng: Sử dụng đồ chơi nhai, kẹo cao su hoặc thực phẩm có kết cấu đặc biệt.

- Hoạt động xúc giác: Khuyến khích chơi với các vật liệu có kết cấu khác nhau hoặc hộp cảm giác.

• Sử dụng công cụ hỗ trợ hình ảnh và chương trình học tập:

- Áp dụng tài liệu nhưThe Incredible 5-Point Scaleđể giúp trẻ tự điều chỉnh cảm giác.

- Xây dựng các chương trình giúp trẻ tham gia vào các hoạt động nhằm mang đến cảm giác phù hợp nhưBrainworks.

• Phát triển kỹ năng tự điều chỉnh:Hỗ trợ trẻ nhận biết đúng nhu cầu cảm giác và phát triển kỹ năng tự điều chỉnh của mình. Tài liệu nhưThe Interoception Curriculumsẽ giúp trẻ hiểu các tín hiệu cơ thể và kết nối chúng với các chiến lược hành động​ được dạy.
• Kết hợp các hoạt động vận động:Các hoạt động như yoga, được mô tả trong sáchSensory Yoga for Kids, hỗ trợ cải thiện nhận thức về cơ thể và phối hợp vận động, đồng thời đáp ứng nhu cầu xử lý cảm giác. 

Dạy trẻ các hoạt động thay thế

2.3 Khuyến khích thay đổi tích cực của trẻ

Khuyến khích thay đổi tích cực ở trẻ, đặc biệt là trẻ tự kỷ, có thể đạt được thông qua hệ thống củng cố tích cực, một phương pháp đã được chứng minh hiệu quả trong lĩnh vực phân tích hành vi ứng dụng (ABA). Cách tiếp cận này tập trung vào việc khen ngợi và thưởng trẻ khi trẻ thực hiện các hành vi phù hợp, như tránh liếm đồ vật hoặc bản thân, và chọn các hoạt động thay thế phù hợp hơn.

Cụ thể,ABA áp dụng mô hình ABC, bao gồm:

• Tiền đề (Antecedent):Tình huống hoặc yếu tố kích hoạt hành vi.
• Hành vi (Behavior):Hành động xảy ra sau kích thích.
• Kết quả (Consequence):Phần thưởng để củng cố hành vi tích cực.

Phần thưởng có thể là đồ chơi yêu thích, trò chơi, hoặc lời khen trực tiếp như "Làm tốt lắm!". Ban đầu, bố mẹ nên chọn phần thưởng đơn giản và tăng dần yêu cầu để trẻ dần dần thực hiện hành vi mới một cách tự nhiên mà không cần nhắc nhở liên tục. 

Mục tiêu là giúp trẻ duy trì hành vi tích cực lâu dài mà không cần phần thưởng cụ thể, thay vào đó là sự động viên từ môi trường xung quanh (ví dụ: sự công nhận từ cha mẹ hoặc giáo viên).

Ngoài ra, các hoạt động thay thế được khuyến khích nên hấp dẫn và phù hợp với sở thích cá nhân của trẻ để duy trì động lực và giảm thiểu hành vi không mong muốn. Ví dụ, thay vì liếm đồ vật, trẻ có thể được hướng dẫn tham gia các hoạt động sáng tạo như vẽ, chơi xếp hình, hoặc các hoạt động giải trí tích cực khác.

Hệ thống củng cố không chỉ giúp trẻ học được các hành vi mới mà còn giảm thiểu nguy cơ hành vi tiêu cực tái diễn, đồng thời giúp gia đình và trẻ phối hợp hiệu quả hơn trong quá trình phát triển kỹ năng xã hội và nhận thức.

Khen ngợi khi trẻ tự thực hiện các hành vi phù hợp

2.4 Tạo môi trường thoải mái

Thiết kế một môi trường thoải mái có thể giúp trẻ tự kỷ điều chỉnh cảm giác và giảm thiểu hành vi liếm. Một số cách thực hiện bao gồm:

• Không gian thân thiện:Tạo một khu vực yên tĩnh, hạn chế ánh sáng mạnh và tiếng ồn lớn để trẻ cảm thấy thoải mái hơn. Việc sử dụng đèn ánh sáng dịu và thiết kế không gian đơn giản có thể giảm tải cảm giác quá mức mà trẻ thường gặp phải.
• Tạocảm giác an toàn:Đồ chơi nhai, kẹo cao su, hoặc vật dụng dành riêng để đáp ứng nhu cầu cảm giác miệng của trẻ. Những vật dụng này không chỉ an toàn mà còn giúp trẻ chuyển hướng khỏi hành vi liếm mọi thứ không phù hợp. 
• Lựa chọn bề mặt phù hợp:Cần lựa chọn các bề mặt tiếp xúc trực tiếp với xúc giác đáp ứng tiêu chí dễ làm sạch và không gây khó chịu cho trẻ tự kỷ. Điều này sẽ tạo điều kiện tốt hơn cho trẻ khi khám phá môi trường xung quanh.

Những thay đổi này không chỉ tạo cảm giác an toàn cho trẻ mà còn hỗ trợ khả năng tự điều chỉnh, cải thiện hành vi và tăng khả năng tập trung trong các hoạt động hàng ngày.

Tạo môi trường tiếp xúc thoải mái cho trẻ hoạt động

2.5 Giảm thiểu các tác nhân gây kích thích

Để đối phó những trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ, một điều quan trọng cần ghi nhớ là điều chỉnh môi trường để giảm thiểu các kích thích có thể gây ra hành vi này.

Bằng cách thay đổi môi trường, bạn có thể chủ động giảm cơ hội tham gia vào hành vi không mong muốn. Điều này không chỉ giúp giảm hành vi liếm mà còn giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội và giao tiếp tốt hơn.

Theo nghiên cứu của các chuyên gia về tự kỷ, việc tạo ra một môi trường an toàn và hỗ trợ có thể giúp giảm thiểu các hành vi không mong muốn ở trẻ tự kỷ. "Môi trường có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hành vi của trẻ tự kỷ", theo lời của Tiến sĩ Temple Grandin, một chuyên gia về tự kỷ nổi tiếng. "Bằng cách tạo ra một môi trường an toàn và hỗ trợ, chúng ta có thể giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng và hành vi tích cực".

Một cách hiệu quả nữa để giảm thiểu hành vi liếm là loại bỏ các đồ vật mà trẻ thường liếm. Ví dụ, nếu trẻ có xu hướng liếm tay cầm cửa, bạn có thể thay thế tay cầm bằng loại không có mùi hoặc vị. Ngoài ra, bạn cũng có thể cung cấp các lựa chọn thay thế phù hợp để tương tác, chẳng hạn như cung cấp các đồ chơi hoặc vật dụng an toàn để trẻ chơi.

Thay đổi môi trường nhằm giảm thiểu các tác nhân gây kích thích

>> Tìm hiểu thêm: Case study điều trị thành công bệnh tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốcNhật Bản

3. Câu hỏi thường gặp về trẻ tự kỷ có hành vi liếm 

3.1 Liệu liếm đồ vật có phải là dấu hiệu của chứng tự kỷ không?

Liếm đồ vật có thể là một dấu hiệu của các vấn đề về xử lý cảm giác, điều này thường gặp ở trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, hành vi này không phải là dấu hiệu chắc chắn của chứng tự kỷ. Trẻ tự kỷ có thể biểu hiện các hành vi khác nhau, và việc liếm đồ vật có thể chỉ là một cách để chúng tìm kiếm các cảm giác khác nhau, điều này là một phần trong nhu cầu xử lý cảm giác của trẻ​.

Trong khi liếm đồ vật có thể là một biểu hiện của rối loạn cảm giác, nó không nhất thiết phải liên quan đến tự kỷ. Để xác định liệu hành vi này có phải là một phần của chứng tự kỷ hay không, cần phải xem xét toàn diện các đặc điểm khác của trẻ như khả năng giao tiếp, hành vi và phản ứng cảm giác

3.2 Tại sao trẻ tự kỷ liếm đồ vật?

Trẻ tự kỷ có thể liếm đồ vật như một phần trong hành vi xử lý cảm giác của mình. Điều này thường xuất phát từ nhu cầu tìm kiếm cảm giác từ môi trường xung quanh để điều chỉnh và khiến chúng cảm thấy thoải mái hơn, đặc biệt trong những tình huống căng thẳng. Liếm đồ vật là một cách mà trẻ có thể đạt được sự kích thích cảm giác thông qua việc cảm nhận các kết cấu, mùi, hoặc hương vị khác nhau​

Khi trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ thì đây chính là một cách để trẻ tự điều chỉnh khi đối diện với các cảm giác quá mức hoặc thiếu kích thích. Một số trẻ có thể cảm thấy dễ chịu khi thực hiện hành vi này, vì nó giúp họ cảm nhận được sự kết nối với thế giới xung quanh hoặc giảm lo âu​

Để quản lý hành vi này, các biện pháp như thay thế hành vi liếm bằng các hoạt động cảm giác khác (như dùng đồ nhai thay vì liếm đồ vật) hoặc tạo môi trường hỗ trợ cảm giác thích hợp cho trẻ có thể giúp giảm tần suất liếm đồ vật.

Liếm đồ vật giúp trẻ tự kỷ cân bằng cảm xúc

3.3 Khi nào cha mẹ nên lo lắng về việc con mình liếm đồ vật?

Cha mẹ nên lo lắng về hành vi liếm đồ vật của trẻ tự kỷ khi hành vi này kéo dài sau độ tuổi biết đi và bắt đầu ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày của trẻ. Nếu hành vi này đi kèm với các dấu hiệu khác của chứng tự kỷ như khó khăn trong giao tiếp xã hội, thiếu phản ứng với các tình huống, hoặc hành vi tự hại, thì đó là lúc cha mẹ cần tìm kiếm sự can thiệp chuyên môn.

Mặc dù hành vi liếm có thể là một phần của quá trình xử lý cảm giác của trẻ tự kỷ, nhưng khi nó trở nên thường xuyên hoặc gây phiền toái trong cuộc sống hàng ngày, việc tư vấn với chuyên gia là cần thiết

3.4 Làm thế nào để kiểm soát các hành vi cảm giác như liếm?

Để kiểm soát các hành vi cảm giác như liếm, có thể áp dụng một số chiến lược hiệu quả. Việc cung cấp các phương pháp thay thế để đáp ứng nhu cầu cảm giác của trẻ, như các đồ chơi nhai hoặc các hoạt động giúp trẻ cảm nhận được sự thỏa mãn cảm giác khác, có thể giúp hạn chế hành vi này.

Ngoài ra, tạo ra một môi trường thân thiện với cảm giác, nơi trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái, là một phần quan trọng trong việc kiểm soát hành vi. Các hoạt động như nhún nhảy, vỗ về hoặc sử dụng thiết bị giảm tiếng ồn cũng có thể giúp trẻ tự điều chỉnh cảm giác.

Việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia, chẳng hạn như các nhà trị liệu cảm giác, có thể hỗ trợ việc phát triển một kế hoạch can thiệp cá nhân hóa, giúp trẻ đối phó tốt hơn với các kích thích cảm giác. Các chuyên gia có thể làm việc cùng với cha mẹ và giáo viên để xây dựng một chiến lược hỗ trợ nhất quán và hiệu quả cho trẻ.

Cách kiểm soát hành vi liếm đồ vật của trẻ tự kỷ

Trẻ tự kỷ có hành vi liếm mọi thứ là một dấu hiệu không tốt. Việc hiểu và can thiệp đúng cách đối sẽ giúp giảm thiểu những tác động tiêu cực đến sự phát triển và sức khỏe của trẻ. Bằng cách áp dụng các phương pháp thay thế hành vi, tạo môi trường thích hợp và tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp, các bậc phụ huynh có thể giúp trẻ tự kỷ vượt qua các thách thức này và phát triển mạnh mẽ hơn trong các hoạt động hàng ngày.

Trên hành trình chăm sóc và tìm kiếm phương pháp điều trị có hiệu quả cho trẻ tự kỷ đầy thách thức. Với sứ mệnh giúp đỡ cộng đồng trẻ tự kỷ tại Việt Nam, Mirai care là cầu nối đồng hành cùng trẻ tự kỷ tiếp cận đến phương pháp điều trị hiệu quả nhất. 

"Sự chậm phát triển của trẻ tự kỷ không đồng nghĩa với việc chúng không có tiềm năng phát triển"

Hãy đểMiraicaređồng hành cùng bố mẹ trên hành trình này nhé!