ARFID và bệnh tự kỷ - Mối liên quan giữa rối loạn ăn uống & tự kỷ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết: 

ARFID và bệnh tự kỷ là hai khái niệm tưởng chừng riêng biệt nhưng lại có mối liên hệ mật thiết. Việc nhận biết sớm mối liên hệ này không chỉ giúp can thiệp kịp thời mà còn hỗ trợ cải thiện chất lượng sống cho người tự kỷ một cách toàn diện. Hãy cùngMirai Carekhám phá mối liên quan giữaARFID và bệnh tự kỷtrong bài viết dưới đây!

1. Trẻ tự kỷ ăn quá kén: chỉ là “thói quen” hay là rối loạn ARFID?

Tình trạng trẻ chỉ ăn vài món quen thuộc, từ chối món ăn mới hoặc phản ứng dữ dội trước thức ăn có màu sắc, mùi vị hay kết cấu lạ thường được xem là kén ăn. Tuy nhiên, hành vi này ở trẻ tự kỷ không đơn thuần là kén ăn mà nó là dấu hiệu củarối loạn ăn uống né tránh ARFID. 

Trẻ mắc ARFID có thể chỉ ăn giới hạn trong 3–5 loại thực phẩm, ăn theo đúng hình dạng, màu sắc, thậm chí là thương hiệu quen thuộc. Việc thay đổi bất kỳ yếu tố nào trong món ăn như mùi, độ giòn, màu sắc hoặc hình thức trình bày đều khiến trẻ phản ứng cực đoan. Trẻ có thể khóc thét, buồn nôn, nôn ói hoặc né tránh món ăn tuyệt đối. Ở trẻ tự kỷ, tình trạng này thường nghiêm trọng hơn do rối loạn xử lý cảm giác khiến cảm giác ăn uống trở nên quá tải và đầy áp lực.

Nếu hành vi kén ăn kéo dài trên 2 tháng, ảnh hưởng đến dinh dưỡng, cân nặng, sự phát triển thể chất hoặc chất lượng cuộc sống – thì cha mẹ không nên xem nhẹ. Đây có thể là dấu hiệu cho thấy mối liên hệ giữa ARFID và bệnh tự kỷ. 

Chính vì thế, việc can thiệp sớm bằng liệu pháp tâm lý, hỗ trợ cảm giác hoặc điều chỉnh hành vi là điều rất cần thiết. Đặc biệt, hiểu đúng bản chất của việc kén ăn sẽ giúp phụ huynh bớt lo lắng và đưa ra lựa chọn hỗ trợ đúng hướng, phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ.

Hành vi kén ăn kéo dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ tự kỷ

2. Vì sao ARFID thường xảy ra ở trẻ tự kỷ?

ARFID và bệnh tự kỷ có mối liên hệ chặt chẽ do nhiều đặc điểm cảm giác, nhận thức và hành vi đặc thù của trẻ trong phổ tự kỷ. Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất làrối loạn xử lý cảm giác(sensory processing disorder). Tình trạng này khiến trẻ cực kỳ nhạy cảm với mùi vị, âm thanh khi nhai, độ thô hay mềm của thực phẩm, hoặc màu sắc và hình dạng món ăn. Ngay cả những chi tiết nhỏ như nhiệt độ thức ăn hoặc âm thanh khi bẻ gãy đồ ăn cũng có thể gây khó chịu và khiến trẻ phản ứng dữ dội.

Bên cạnh đó, nhiều trẻ tự kỷ có xu hướng cứng nhắc trong thói quen và gặp khó khăn khi đối mặt với thay đổi. Việc thử ăn món ăn mới dù chỉ thay đổi nhẹ về màu sắc, cách trình bày hoặc thương hiệu cũng có thể kích hoạt cảm giác cảnh giác cao độ của trẻ tự kỷ. Chúng thường chọn cách từ chối hoàn toàn để giữ cảm giác an toàn. Sự thay đổi trong món ăn, dù nhỏ cũng có thể bị não bộ của trẻ cảm nhận như một "mối đe dọa" thực sự.

Mặt khác, trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc diễn đạt cảm giác khó chịu bằng lời nói. Khi không thể mô tả rằng "món này mùi hăng quá" hay "ăn vào khiến con buồn nôn", trẻ sẽ chọn cách né tránh, la hét, khóc lóc, hoặc thậm chí nôn ói như một cách biểu đạt khó chịu cảm giác.

Vì những lý do này, ARFID thường được xem là một rối loạn đi kèm phổ biến (comorbidity) ở trẻ tự kỷ. Điều này đồng nghĩa ARFID xuất hiện đồng thời với tự kỷ, không phải do trùng hợp mà bắt nguồn từ nền tảng thần kinh và cảm giác đặc thù. Việc hiểu rõ mối liên hệ giữa ARFID và bệnh tự kỷ giúp cha mẹ và chuyên gia có hướng tiếp cận phù hợp, tránh những kỳ vọng không thực tế và tập trung vào hỗ trợ cảm giác, xây dựng thói quen ăn uống an toàn cho trẻ.

ARFID thường được xem là một rối loạn đi kèm phổ biến (comorbidity) ở trẻ tự kỷ

3. ARFID ảnh hưởng gì đến sức khỏe và điều trị tự kỷ?

ARFID và bệnh tự kỷ là một mối liên hệ cần được nhìn nhận nghiêm túc, không chỉ vì ảnh hưởng đến hành vi ăn uống, mà còn do tác động sâu rộng đến sức khỏe thể chất và hiệu quả điều trị tổng thể. Khi trẻ chỉ ăn số lượng món ăn hạn chế trong thời gian dài, cơ thể rất dễ rơi vào tình trạng thiếu hụt các vi chất quan trọng như vitamin D, sắt, kẽm, B12, canxi, v.v. Những thiếu hụt này ảnh hưởng trực tiếp đến:

• Hệ miễn dịch:Trẻ dễ ốm vặt, quá trình phục hồi chậm.
• Chất lượng giấc ngủ:Trẻ ngủ không sâu, dễ bị tỉnh giấc nhiều lần trong đêm.
• Hành vi và cảm xúc:Dễ cáu gắt, khó kiểm soát cảm xúc, lo âu tăng cao.

Ở trẻ tự kỷ, những yếu tố này có thể khiến ARFID và bệnh tự kỷ tạo thành một vòng xoắn tiêu cực như sau: 

• Trẻ ăn kém → dinh dưỡng kém → dễ kích động, mệt mỏi → giảm khả năng hợp tác trong trị liệu. 

Khi sức khỏe bị ảnh hưởng, trẻ sẽ khó tham gia hiệu quả vào các buổi can thiệp hành vi, trị liệu ngôn ngữ, hoặc giáo dục đặc biệt, dẫn đến kết quả phục hồi chậm hơn. Bên cạnh đó, ARFID còn có thể gây ra hàng loạt vấn đề tiêu hóa như trào ngược dạ dày thực quản, đầy hơi và táo bón mạn tính. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng sống của trẻ mà còn tạo thêm gánh nặng tâm lý cho gia đình.

Chính vì vậy, trong quá trình hỗ trợ trẻ tự kỷ, việc nhận diện sớm các dấu hiệu của ARFID, hiểu được mối liên hệ giữa ARFID và bệnh tự kỷ đồng thời có kế hoạch can thiệp phù hợp vô cùng quan trọng. Việc này giúp trẻ phát triển toàn diện về cả thể chất lẫn tâm lý.

Trẻ ăn số lượng món ăn hạn chế thời gian dài, cơ thể rất dễ thiếu hụt các vi chất quan trọng

4. Phương pháp can thiệp ARFID hiệu quả ở trẻ tự kỷ

Can thiệp hiệu quả cho ARFID và bệnh tự kỷ đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều, kết hợp giữa hành vi, cảm giác và dinh dưỡng. Mục tiêu không chỉ là mở rộng khẩu vị của trẻ mà còn giúp trẻ hình thành mối liên hệ tích cực với thức ăn trong môi trường an toàn và có thể kiểm soát.

• Tiếp xúc có hệ thống (systematic desensitization)

Đây là phương pháp giúp trẻ dần làm quen với thực phẩm mới thông qua các bước tiếp xúc theo thứ tự từ dễ đến khó, cụ thể từ nhìn → chạm → ngửi → nếm. Mỗi bước đều được lặp lại nhẹ nhàng, không ép buộc, để trẻ từ từ vượt qua cảm giác lo âu hoặc quá tải cảm giác khi gặp món ăn lạ.

• Cấu trúc bữa ăn rõ ràng và an toàn

Trẻ trong phổ tự kỷ thường cảm thấy bất an khi môi trường thay đổi hoặc thiếu tổ chức. Vì vậy, nên thiết lập giờ ăn cố định, môi trường yên tĩnh, ít xao nhãng, và loại bỏ những yếu tố khiến trẻ lo âu như ánh sáng mạnh, tiếng ồn, hoặc áp lực bị “quan sát” quá mức. Cấu trúc nhất quán giúp trẻ yên tâm hơn khi bước vào bữa ăn.

• Mô hình hóa hành vi ăn uống tích cực

Người lớn có vai trò làm mẫu quan trọng. Khi cha mẹ hoặc người chăm sóc ăn món mới một cách vui vẻ, không ép buộc, đồng thời khen ngợi đúng lúc khi trẻ có tiến bộ nhỏ, trẻ sẽ có xu hướng quan sát và bắt chước dần theo. Đây là kỹ thuật mô hình hóa hành vi rất hiệu quả trong can thiệp hành vi cho trẻ tự kỷ.

• Hỗ trợ cảm giác đi kèm trị liệu chuyên sâu

Với trẻ có nhạy cảm cảm giác cao, việc kết hợp can thiệp hành vi với trị liệu cảm giác (sensory integration therapy) giúp giảm bớt sự quá tải khi tiếp xúc với thức ăn. Trị liệu này thường được thực hiện bởi chuyên viên hoạt động trị liệu, giúp trẻ làm quen với các loại kết cấu, mùi vị và chuyển động liên quan đến ăn uống trong môi trường được kiểm soát.

• Hỗ trợ dinh dưỡng bằng thực phẩm dễ dung nạp

Trong quá trình can thiệp, trẻ có thể chưa thể ăn đủ lượng dinh dưỡng cần thiết qua thực phẩm tự nhiên. Khi đó, bác sĩ có thể chỉ định thực phẩm bổ sung (supplements) ở dạng dễ dung nạp, không mùi vị, dễ uống, giúp trẻ đảm bảo đủ vi chất như vitamin D, kẽm, sắt, B12,.... mà không làm tăng áp lực ăn uống.

Việc can thiệp sớm và đúng cách giúp giảm mức độ nghiêm trọng của ARFID ở trẻ tự kỷ, đồng thời cải thiện rõ rệt về sức khỏe, hành vi và hiệu quả trị liệu. Trong mọi trường hợp, cha mẹ không nên đơn độc mà cần phối hợp với bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng, nhà trị liệu cảm giác và nhà can thiệp hành vi để xây dựng một kế hoạch phù hợp với từng trẻ.

Can thiệp sớm và đúng cách giúp giảm mức độ nghiêm trọng của ARFID ở trẻ tự kỷ

5. Mirai Care – Đồng hành cùng cha mẹ trên hành trình phục hồi toàn diện cho trẻ tự kỷ

Trẻ chỉ ăn 1–2 món suốt nhiều năm, sợ mùi thức ăn, la hét khi nhìn thấy món mới không đơn thuần chỉ là kén ăn. Đây có thể là dấu hiệu của ARFID, một rối loạn ăn uống thường đi kèm trong bệnh tự kỷ. Không giống như những thói quen khó bỏ, ARFID và bệnh tự kỷ là sự kết hợp phức tạp giữa rối loạn cảm giác, lo âu và hành vi. Tình trạng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến dinh dưỡng, sức khỏe và khả năng phục hồi toàn diện của trẻ.

Với vai trò là đơn vị tư vấn độc quyền điều trị bằng tế bào gốc Tokyo, Nhật Bản, Mirai Care tiên phong ứng dụng y học tái tạo trong hỗ trợ trẻ tự kỷ. Qua hơn 500+ ca trẻ từ 18 tháng đến 6 tuổi, đơn vị ghi nhận rõ những chuyển biến tích cực về cả thể chất lẫn hành vi ăn uống bao gồm: 

• Giảm nhạy cảm cảm giác: Trẻ không còn hoảng sợ trước mùi, kết cấu hay việc chạm vào thức ăn.
• Thay đổi hành vi ăn uống rập khuôn: Trẻ dám thử món mới, không còn chỉ ăn 1 món duy nhất.
• Hệ tiêu hóa cải thiện rõ rệt: Giảm trào ngược, táo bón, trẻ ăn ngon và bụng êm hơn. 

Đây là những bước thay đổi thiết yếu trong điều trị ARFID ở trẻ tự kỷ. Bởi khi trẻ không còn mệt mỏi vì khó tiêu hay lo âu trước giờ ăn, các liệu pháp hành vi, ngôn ngữ và tương tác xã hội sẽ phát huy hiệu quả rõ rệt hơn.

Không chỉ dừng lại ở dinh dưỡng hay giao tiếp, Mirai Care mang đến chiến lược hỗ trợ toàn diện cho trẻ có biểu hiện ARFID và bệnh tự kỷ, bao gồm:

• Phối hợp giữa liệu pháp tế bào gốc, trị liệu cảm giác, hành vi, ngôn ngữ
• Tư vấn chuyên sâu 1:1 với đội ngũ bác sĩ và chuyên gia đầu ngành
• Hỗ trợ cha mẹ đồng hành qua từng bước can thiệp tại nhà

Từng kế hoạch can thiệp tại Mirai Care đều được cá nhân hóa dựa trên đánh giá chuyên sâu về mức độ tự kỷ, đặc điểm ăn uống và thể trạng cụ thể của từng bé. Vì thế, cha mẹ hoàn toàn có thể yên tâm và tự tin hy vọng tình trạng tự kỷ của con tiến triển theo hướng tích cực. 

Liệu pháp tế bào gốc những bước thay đổi thiết yếu trong điều trị triệu chứng ở trẻ tự kỷ

Với những thông tin chia sẻ trong bài viết, chắc hẳn, bạn đã hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa ARFID và bệnh tự kỷ. Từ đó, sớm đưa ra biện pháp can thiệp phù hợp giúp giảm mức độ nghiêm trọng của ARFID ở trẻ tự kỷ và cải thiện hơn về sức khỏe, hành vi của trẻ. Nếu bạn đang nghi ngờ con bị ARFID và tự kỷ thì liên hệ ngay với Mirai Care để nhận tư vấn, kết nối với phương pháp điều trị phù hợp nhé.