Top 4 sai lầm trong cách tương tác với trẻ chậm nói của phụ huynh

Table of Contents

Cha mẹ áp dụng đúng cách tương tác với trẻ chậm nói đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích ngôn ngữ và cải thiện kỹ năng giao tiếp của trẻ. Vậy làm thế nào để trò chuyện và giúp trẻ chậm nói phát triển tốt hơn? Trong bài viết này, Mirai Care sẽ tìm hiểu các phương pháp tương tác hiệu quả, giúp trẻ tự tin hơn trong việc bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc.

1. Nguyên tắc vàng khi tương tác với trẻ chậm nói

Tương tác đúng cách sẽ giúp trẻ chậm nói phát triển ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp một cách tự nhiên. Dưới đây là những nguyên tắc quan trọng mà cha mẹ và người chăm sóc nên áp dụng:

• Kiên nhẫn và khuyến khích: Trẻ chậm nói cần thời gian để tiếp thu và phản hồi. Hãy tạo môi trường giao tiếp thoải mái, không thúc ép hay so sánh trẻ với bạn bè cùng trang lứa.
• Giao tiếp bằng mắt và ngôn ngữ cơ thể: Khi nói chuyện, hãy duy trì việc giao tiếp bằng mắt và sử dụng cử chỉ để giúp trẻ hiểu rõ hơn thông điệp.
• Chậm rãi, rõ ràng và lặp lại: Nói với tốc độ vừa phải, phát âm rõ ràng và lặp lại những từ quan trọng giúp trẻ ghi nhớ tốt hơn.
• Sử dụng câu ngắn, đơn giản: Tránh dùng câu phức tạp, thay vào đó hãy diễn đạt bằng những câu ngắn gọn, dễ hiểu để trẻ không bị quá tải thông tin.
• Khen ngợi và động viên: Khi trẻ cố gắng giao tiếp, hãy khen ngợi ngay lập tức để khuyến khích trẻ nói nhiều hơn và tăng sự tự tin.

Kiên nhẫn là nguyên tắc vàng khi tương tác với trẻ chậm nói

2. Cách tương tác với trẻ chậm nói giúp kích thích ngôn ngữ

2.1 Trò chơi ngôn ngữ – Học mà chơi, chơi mà học

Các trò chơi không chỉ giúp trẻ thư giãn mà còn kích thích khả năng lắng nghe, hiểu và phản xạ bằng lời nói. Dưới đây là một số trò chơi hữu ích mà cha mẹ có thể tham khảo:

• Trò chơi đoán tên đồ vật:Bố mẹ hoặc người chăm sóc có thể chuẩn bị một số đồ vật quen thuộc như quả bóng, ô tô, thú bông, rồi hỏi trẻ: "Đây là gì?" hoặc "Con có thể đưa mẹ cái xe màu đỏ không?". Nếu trẻ chưa thể nói ngay, bố mẹ có thể làm mẫu trước và khuyến khích trẻ lặp lại.
• Trò chơi bắt chước âm thanh:Hãy tạo ra những âm thanh đơn giản như "bùm", "bốp", "meo meo", "bíp bíp" và khuyến khích trẻ lặp lại. Những âm thanh này giúp trẻ quen với việc phát âm và tạo tiền đề để phát triển từ vựng.
• Trò chơi nối từ:Đây là trò chơi đơn giản nhưng hiệu quả, đặc biệt khi chơi theo nhóm hoặc với anh chị em trong nhà. Bố mẹ có thể nói một từ, ví dụ "quả táo", sau đó yêu cầu trẻ nói một từ liên quan, như "màu đỏ". Trò chơi này giúp trẻ mở rộng vốn từ và học cách liên kết ngôn ngữ.
• Trò chơi đoán hình:Sử dụng thẻ hình ảnh về động vật, phương tiện giao thông, hoặc đồ vật trong nhà. Mẹ giấu một tấm thẻ và mô tả: "Nó có bốn chân, kêu 'gâu gâu', đó là con gì?". Trẻ sẽ cố gắng đoán và nói ra đáp án, giúp rèn luyện khả năng suy nghĩ và diễn đạt.

Trò chơi gọi tên đồ vật giúp trẻ chậm nói kích thích khả năng lắng nghe

2.2 Tạo tình huống giao tiếp hàng ngày – Cơ hội thực hành tự nhiên

Ngôn ngữ không chỉ học trong sách vở mà còn phát triển tốt nhất khi được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày. Bố mẹ hãy tận dụng các tình huống thực tế để kích thích trẻ nói:

• Khi ăn uống:Hãy hỏi trẻ những câu đơn giản như “Con muốn uống sữa hay nước cam? Cơm hôm nay có ngon không?”. Nếu trẻ chỉ chỉ tay, hãy gợi ý bằng cách nói "Con muốn ăn chuối à? Con hãy nói 'chuối' nhé!".  
• Khi mặc quần áo:Trong lúc mặc đồ, mẹ có thể hỏi "Hôm nay con muốn mặc áo màu gì?" hoặc “Con muốn đi giày hay dép?”.
• Khi đi chơi:Khi ra ngoài, hãy chỉ vào cây, xe, con vật và nói tên của chúng, đồng thời đặt câu hỏi như "Con thấy chiếc xe buýt màu gì?
• Khi tắm rửa:Thay vì chỉ tắm cho trẻ một cách thụ động, hãy mô tả những gì đang làm: Mẹ gội đầu cho con nhé! Xà phòng thơm quá!". Những câu đơn giản này giúp trẻ làm quen với từ ngữ trong ngữ cảnh cụ thể.

Tạo tình huống trong khi đi chơi cũng là cách tương tác với trẻ chậm nói

2.3 Sử dụng hình ảnh, đồ vật trực quan – Giúp trẻ ghi nhớ tốt hơn

• Dùng sách tranh minh họa:Các cuốn sách có hình ảnh lớn, rõ ràng, nhiều màu sắc giúp trẻ dễ tiếp thu từ vựng hơn. Khi đọc sách, mẹ có thể chỉ vào từng hình và hỏi: "Đây là con gì? Nó kêu thế nào?" để kích thích trẻ trả lời.
• Sử dụng bảng từ vựng:Bố mẹ có thể dán tranh ảnh về đồ vật, con vật lên tường và chỉ cho trẻ xem hằng ngày. Ví dụ, khi đi ngang qua bức tranh con mèo, mẹ có thể nói: "Đây là con mèo. Mèo kêu 'meo meo'."
• Dùng đồ chơi tương tác:Đồ chơi phát ra âm thanh, bảng chữ cái có giọng nói có thể giúp trẻ tập phát âm và bắt chước giọng nói tốt hơn.
• Sử dụng ngôn ngữ cơ thể:Khi nói chuyện với trẻ, bố mẹ nên kết hợp hành động như gật đầu, chỉ tay, mở rộng mắt để trẻ dễ hiểu hơn.

Sử dụng sách tranh minh họa có thể giúp trẻ ghi nhớ tốt hơn

2.4 Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử – Giúp trẻ tập trung vào giao tiếp trực tiếp

Việc xem TV, điện thoại, máy tính bảng quá nhiều có thể khiến trẻ bị thụ động trong giao tiếp. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng thời gian sử dụng thiết bị điện tử kéo dài có thể làm giảm khả năng phát triển ngôn ngữ ở trẻ nhỏ.

• Thay thế bằng hoạt động tương tác thực tế:Thay vì để trẻ xem video, hãy dành thời gian chơi cùng trẻ, đọc sách, hoặc tổ chức các hoạt động ngoài trời.
• Hạn chế nội dung bị động:Nếu trẻ xem TV, hãy chọn các chương trình tương tác có thể khuyến khích trẻ lặp lại từ ngữ hoặc hát theo. Ví dụ, các bài hát thiếu nhi với giai điệu đơn giản có thể giúp trẻ luyện phát âm.
• Đặt quy tắc thời gian sử dụng:Theo khuyến nghị của American Academy of Pediatrics, trẻ dưới 2 tuổi không nên tiếp xúc với màn hình, và trẻ từ 2-5 tuổi chỉ nên sử dụng thiết bị điện tử tối đa 1 giờ/ngày với nội dung giáo dục.

Thay thế các thiết bị điện tử bằng các hoạt động tương tác thực tế

2.5 Thực hành cách tương tác với trẻ chậm nói bằng phương pháp “đọc chậm - nghe chủ động” 

• Đọc chậm rãi và rõ ràng:Khi đọc sách cùng trẻ, bố mẹ nên đọc từng câu ngắn, nhấn mạnh vào từ quan trọng và chỉ vào hình minh họa. Ví dụ: "Đây là con voi. Con voi to lớn lắm!".
• Khuyến khích trẻ lặp lại:Sau khi đọc, hãy đặt câu hỏi như "Đây là con gì?", "Con voi làm gì?" để trẻ có cơ hội phản hồi.
• Sử dụng giọng điệu sinh động:Khi đọc truyện, bố mẹ có thể thay đổi giọng nói theo nhân vật để thu hút sự chú ý của trẻ.
• Để trẻ tham gia vào câu chuyện:Hãy để trẻ tự chỉ vào hình, nói tên nhân vật hoặc đoán diễn biến tiếp theo. Điều này giúp trẻ chủ động hơn trong việc giao tiếp.

Thực hành “đọc chậm - nghe chủ động” xây dựng thói quen giao tiếp tự nhiên ở trẻ

3. Những sai lầm cần tránh khi dạy trẻ chậm nói

Trong quá trình thực hàng các cách tương tác với trẻ chậm nói, nhiều bậc cha mẹ vô tình mắc phải những sai lầm khiến trẻ gặp khó khăn hơn trong việc phát triển ngôn ngữ. Dưới đây là những lỗi phổ biến cần tránh để giúp trẻ giao tiếp hiệu quả hơn.

3.1 So sánh con với trẻ khác – Tạo áp lực không cần thiết

Một trong những sai lầm lớn nhất mà nhiều phụ huynh mắc phải là liên tục so sánh con mình với những đứa trẻ khác. Mỗi trẻ có tốc độ phát triển khác nhau, đặc biệt là về ngôn ngữ.

 Tại sao không nên so sánh?

• Trẻ có thể cảm thấy tự ti, lo lắng khi bị so sánh.
• Áp lực từ cha mẹ có thể khiến trẻ sợ nói thay vì thích giao tiếp.
• Mỗi trẻ đều có thế mạnh riêng, không phải cứ nói chậm là không thông minh.

 Cách khuyến khích trẻ thay vì so sánh:

• Ghi nhận sự tiến bộ nhỏ của trẻ thay vì tập trung vào điểm yếu.
• Động viên trẻ bằng những câu tích cực như "Hôm nay con nói được nhiều từ hơn rồi!".
• Kiên nhẫn, tạo môi trường giao tiếp vui vẻ, không áp lực.

3.2 Nói thay, làm thay trẻ quá nhiều – Cản trở khả năng diễn đạt

Nhiều bậc cha mẹ thấy con chậm nói liền chủ động nói thay hoặc làm thay trẻ mọi thứ. Điều này khiến trẻ không có cơ hội rèn luyện kỹ năng ngôn ngữ và trở nên phụ thuộc.

 Dấu hiệu cha mẹ đang nói thay hoặc làm thay trẻ:

• Khi trẻ chưa kịp phản ứng, cha mẹ đã vội trả lời giúp.
• Trẻ chỉ cần chỉ tay là được đáp ứng ngay mà không cần nói.
• Cha mẹ luôn đoán trước nhu cầu của trẻ mà không chờ trẻ diễn đạt.

 Cách khắc phục:

• Tạo cơ hội để trẻ tự nói, dù chỉ là một từ đơn giản.
• Khi trẻ muốn một món đồ, hãy khuyến khích trẻ nói ra thay vì chỉ tay. Ví dụ: Nếu trẻ muốn uống sữa, cha mẹ có thể hỏi "Con muốn gì? Sữa hay nước?" và chờ bé trả lời.
• Dành thời gian cho các hoạt động đòi hỏi trẻ phải giao tiếp, như chơi trò chơi hỏi đáp, đặt câu hỏi mở.

Sai lầm trong cách tương tác với trẻ chậm nói chính là cha mẹ không nói thay hoặc làm thay con 

3.3 La mắng hoặc ép trẻ nói khi chưa sẵn sàng – Gây tâm lý sợ hãi

Ép trẻ nói khi trẻ chưa sẵn sàng không chỉ không hiệu quả mà còn có thể khiến trẻ sợ giao tiếp. Một số cha mẹ khi thấy con chậm nói thường mất kiên nhẫn, quát mắng hoặc bắt ép trẻ phải nói ngay lập tức.

 Tại sao không nên la mắng hay ép buộc?

• Gây tâm lý căng thẳng, lo lắng, thậm chí làm trẻ ít nói hơn.
• Khiến trẻ cảm thấy nói chuyện là một áp lực thay vì một hoạt động vui vẻ.
• Không giúp trẻ học nhanh hơn mà còn làm chậm quá trình phát triển ngôn ngữ.

 Thay vào đó, cha mẹ nên:

• Tạo môi trường giao tiếp thoải mái, không áp lực.
• Khen ngợi và động viên khi trẻ cố gắng nói, dù chỉ là những âm thanh đơn giản.
• Kiên nhẫn, để trẻ có thời gian tự phát triển ngôn ngữ theo tốc độ riêng.

3.4 Lạm dụng màn hình điện tử – Giảm cơ hội giao tiếp trực tiếp

Việc cho trẻ xem quá nhiều TV, điện thoại có thể khiến trẻ ít tương tác với người thật, từ đó làm chậm quá trình học nói.

 Vì sao thiết bị điện tử ảnh hưởng đến ngôn ngữ của trẻ?

• Trẻ chỉ tiếp nhận thông tin một chiều mà không có phản hồi.
• Thay vì giao tiếp thực tế, trẻ bị thu hút bởi màn hình và không có nhu cầu nói chuyện.
• Nội dung trên màn hình không thể thay thế các tương tác xã hội thực tế.

Cách sử dụng thiết bị điện tử hợp lý:

• Hạn chế thời gian xem TV, điện thoại dưới 1 giờ/ngày cho trẻ dưới 5 tuổi.
• Ưu tiên các chương trình có tính tương tác cao, yêu cầu trẻ phản hồi.
• Khi trẻ xem, cha mẹ nên cùng xem và đặt câu hỏi như "Nhân vật này đang làm gì nhỉ?" để khuyến khích trẻ nói.

Hãy hạn chế trẻ tiếp xúc với quá nhiều màn hình điện tử

4. Cha mẹ cần làm gì khi trẻ được chẩn đoán chậm nói tự kỷ?

Khi trẻ được chẩn đoán chậm nói kèm theo tự kỷ, việc can thiệp sớm và toàn diện là vô cùng quan trọng để hỗ trợ sự phát triển của trẻ. Dưới đây là một số bước cha mẹ có thể thực hiện:

• Tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn

Cha mẹ nên đưa trẻ đến các chuyên gia về ngôn ngữ, tâm lý và giáo dục đặc biệt để được đánh giá toàn diện và xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp.

• Tham gia các chương trình can thiệp sớm

Các chương trình can thiệp sớm tập trung vào việc cải thiện kỹ năng giao tiếp, xã hội và hành vi của trẻ tự kỷ. Việc tham gia tích cực và liên tục vào các chương trình này có thể giúp trẻ tiến bộ đáng kể.

• Tạo môi trường giao tiếp tích cực tại nhà

Cha mẹ nên tạo ra một môi trường giao tiếp thân thiện, khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động hàng ngày, sử dụng ngôn ngữ đơn giản và rõ ràng, đồng thời kiên nhẫn lắng nghe và phản hồi khi trẻ cố gắng giao tiếp.

• Cân nhắc liệu pháp tế bào gốc

Liệu pháp tế bào gốc đang được nghiên cứu như một phương pháp tiềm năng trong việc điều trị tự kỷ. Phương pháp này sử dụng tế bào gốc để cải thiện chức năng não bộ và hành vi của trẻ. Một số nghiên cứu đã ghi nhận sự cải thiện về khả năng tập trung, kỹ năng giao tiếp và giảm hành vi tăng động sau khi áp dụng liệu pháp này. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng liệu pháp tế bào gốc vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng. Do đó, cha mẹ nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế và xem xét kỹ lưỡng trước khi quyết định áp dụng phương pháp này cho con mình.

• Tham gia các nhóm hỗ trợ

Tham gia vào các nhóm hỗ trợ dành cho cha mẹ có con tự kỷ có thể giúp cha mẹ chia sẻ kinh nghiệm, nhận được lời khuyên hữu ích và tìm kiếm sự hỗ trợ tinh thần trong hành trình chăm sóc con.

Liệu pháp tế bào gốc là một phương pháp tiềm năng trong việc điều trị tự kỷ

Việc thực hiện đúng cách tương tác với trẻ chậm nói không chỉ giúp trẻ chậm nói cải thiện khả năng giao tiếp mà còn tăng cường sự gắn kết giữa cha mẹ và con cái. Hãy kiên nhẫn, tạo môi trường giao tiếp tích cực và áp dụng các phương pháp phù hợp để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên. Nếu trẻ có dấu hiệu chậm nói kéo dài, Mirai Care khuyên cha mẹ nên tham khảo ý kiến chuyên gia để có hướng can thiệp kịp thời.