Chức năng điều hành của trẻ tự kỷ có những đặc điểm gì?

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nội dung bài viết:

Chức năng điều hành đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và thích ứng của trẻ em. Tuy nhiên, trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn khi sử dụng chức năng này, ảnh hưởng đến khả năng học tập, giao tiếp hàng ngày. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ chia sẻ cho bạn những thông tin chi tiết hơn về chức năng điều hành của trẻ tự kỷ bao gồm tổng quan, đặc điểm và phương pháp hỗ trợ. 

1. Tổng quan về chức năng điều hành và trẻ tự kỷ

Trước khi tìm hiểu chức năng điều hành của trẻ tự kỷ, Mirai Care sẽ giới thiệu cho bạn đọc thông tin tổng quan về chức năng điều hành là gì, đồng thời giúp bạn hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc cải thiện chức năng điều hành của trẻ tự kỷ. 

1.1 Chức năng điều hành là gì?

Chức năng điều hành là tổng hợp các kỹ năng được sử dụng vào giải quyết các vấn đề có kế hoạch và mục tiêu rõ ràng. Nhờ đó, trẻ có thể tự kiểm soát và điều chỉnh hành vi cũng như quản lý hành vi của bản thân. Đối với trẻ tự kỷ, chức năng này giúp trẻ học cách kiểm soát mức độ hành động của bản thân, đảm bảo phù hợp với mỗi tình huống trong cuộc sống. 

Chức năng điều hành bao gồm các kỹ năng trí óc giúp tổ chức não bộ, thực hiện hành động dựa trên thông tin. Những kỹ năng này cho phép trẻ lên kế hoạch, tổ chức, ghi nhớ, tập  trung, dành sự ưu tiên và bắt đầu nhiệm vụ. Bên cạnh đó, các kỹ năng này còn cho phép trẻ sử dụng thông tin và kinh nghiệm trong quá khứ để xử lý vấn đề xảy ra ở hiện tại. 

Chức năng điều hành bao gồm các kỹ năng trí óc giúp tổ chức não bộ

1.2 Trẻ tự kỷ và khó khăn trong chức năng điều hành

Khác với trẻ bình thường, trẻ tự kỷ thường gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển và sử dụng chức năng điều hành. Điều này thể hiện rõ ở nhiều khía cạnh khác nhau như:

• Khó khăn trong kiểm soát ức chế:Khi bị tự kỷ, trẻ có hành động bốc đồng, không suy nghĩ trước hậu quả, khó kiềm chế cảm xúc và mong muốn tức thời của bản thân. Không những thế, chúng còn dễ phân tâm bởi tác động xung quanh và dễ bị cáu gắt, lo lắng hoặc sợ hãi quá mức khi gặp những tình huống mới lạ. 
• Khó khăn trong việc ghi nhớ:Đa số trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi phải nhớ các quy tắc, chỉ dẫn hoặc thông tin quan trọng để hoàn thành nhiệm vụ. Hay trẻ cũng có thể cảm thấy khó sắp xếp, phân loại và tổ chức thông tin logic. Chẳng hạn như khó khăn trong việc sắp xếp đồ đạc gọn gàng hay không thể tự lên kế hoạch cho các hoạt động.
• Khó khăn trong lập kế hoạch và tổ chức:Trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc chia nhỏ nhiệm vụ thành các bước nhỏ hơn, xác định trình tự thực hiện và ước lượng thời gian cần thiết. Đặc biệt, trẻ còn dễ bị động và không thích ứng kịp khi thay đổi kế hoạch bất ngờ. 
• Khó khăn trong kỹ năng tư duy linh hoạt:Trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ có xu hướng tập trung vào một khía cạnh của vấn đề và khó khăn trong việc xem xét các giải pháp thay thế. Một vài trẻ còn chậm hiểu và ứng dụng các khái niệm trừu tượng, tư duy logic vào thực tế. 

Trẻ tự kỷ thường gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển chức năng điều hành

1.3 Tầm quan trọng của việc hỗ trợ chức năng điều hành cho trẻ tự kỷ

Những khó khăn trên có thể ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống của trẻ tự kỷ, từ học tập, giao tiếp đến các hoạt động tương tác xã hội. Bởi vậy, việc nhận biết và cải thiện sớm chức năng điều khiển của trẻ tự kỷ rất quan trọng, giúp trẻ phát triển kỹ năng cần thiết và hòa nhập tốt với cộng đồng. Những lợi ích của hỗ trợ chức năng điều hành cho trẻ tự kỷ gồm:

• Tăng cường khả năng học tập, giúp trẻ nâng cao sự tập trung, ghi nhớ thông tin và hoàn thành bài tập hiệu quả hơn. 
• Cải thiện các kỹ năng xã hội giúp trẻ kiểm soát cảm xúc, hành vi và xây dựng mối quan hệ với mọi người xung quanh. 
• Năng cao kỹ năng sống tự lập để trẻ tự chăm sóc bản thân, tự lên kế hoạch, đưa ra quyết định và giải quyết vấn đề. 
• Khi kiểm soát hành vi và cảm xúc của mình, trẻ tự kỷ sẽ hoàn thành tốt nhiệm vụ, cảm thấy tự tin hơn vào khả năng của bản thân. 
• Chức năng điều hành của trẻ tự kỷ cải thiện giúp trẻ quản lý cảm xúc tốt, từ đó, ít bị căng thẳng và lo âu hơn. 

2. Chức năng điều hành gồm những thành phần nào?

Thành phần của chức năng điều hành bao gồm một loạt các kỹ năng nhận thức phức tạp giúp trẻ kiểm soát hành động, suy nghĩ và cảm xúc. Các thành phần chính của chức năng này gồm 3 nhóm: 

• Nhóm 1, kỹ năng tự kiểm soát:Là khả năng ngăn chặn những ý nghĩ, hành vi và cảm xúc không  phù hợp. Ví dụ như kiềm chế cơn giận dữ khi bị chọc tức hay kháng lại một sự cám dỗ nào đó. 
• Nhóm 2, trí nhớ làm việc:Là khả năng ghi nhớ và xử lý thông tin trong thời gian ngắn. Ví dụ như nhớ cần đi siêu thị mua những gì hay nhớ số điện thoại vừa được bạn đọc cho. 
• Nhóm 3, tính linh hoạt của nhận thức:Là khả năng thích nghi với sự thay đổi hoặc chuyển giao giữa các nhiệm vụ theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ chuyển từ giao tiếp với bố mẹ sang làm bài tập một cách nhanh chóng,....

Kỹ năng tự kiểm soát là một trong các thành phần của chức năng điều hành

3. Đặc điểm chức năng điều hành của trẻ tự kỷ

Ở trẻ tự kỷ, chức năng điều hành thường bị suy yếu và kém hơn so với trẻ phát triển bình thường. Điều này gây ra nhiều khó khăn trong học tập, tương tác xã hội và giao tiếp hàng ngày. Dưới đây là 4 đặc điểm nổi bật của chức năng điều hành của trẻ tự kỷ: 

3.1 Khó khăn trong quản lý thời gian và tổ chức công việc

Trẻ gặp khó trong việc thực hiện các bước theo thứ tự hoặc hoàn thành nhiệm vụ.  Chẳng hạn, khi được yêu cầu dọn dẹp phòng, trẻ không biết bắt đầu từ đâu, cần làm theo thứ  tự nào. 

Trẻ còn khó chia việc phức tạp thành các mục nhỏ, dễ quản lý hơn. Ví dụ, khi làm bài tập về nhà, trẻ có thể cảm thấy quá tải và không biết nên làm từ bài nào, phân chia thứ tự từng bài như nào. 

Bên cạnh đó, trẻ còn khó sắp xếp công việc theo trình tự ưu tiên và không thể sát sao kế hoạch đã đề ra. Ví dụ, trẻ dễ dàng bị quên hoặc bỏ dở một hay nhiều bước bất kỳ trong kế hoạch vạch ra trước đó. 

3.2 Thiếu khả năng linh hoạt tư duy

Chức năng điều hành của trẻ tự kỷ được đánh giá thiếu khả năng linh hoạt trong tư duy. Điều này thể hiện rõ qua các biểu hiện như: 

• Trẻ dễ bị mất tập trung khi bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài môi trường như tiếng ồn, hình ảnh,.... 
• Trẻ khó để tâm vào một nhiệm vụ nào đó trong khoảng thời gian dài. 
• Trẻ có thể chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác nhanh chóng nhưng không hoàn thành việc nào. 
• Trẻ có xu hướng hiếu động, khó ngồi yên một chỗ và thường tỏ ra bồn chồn. 

Trẻ tự kỷ thường hiếu động, không chịu ngồi yên một chỗ 

3.3 Khả năng ức chế hành vi thấp

Chức năng ức chế hành vi là một phần quan trọng của chức năng điều hành, liên quan đến khả năng kiểm soát và điều chỉnh hành vi của một người. Ở trẻ tự kỷ, khả năng ức chế hành vi thường bị suy giảm, dẫn đến nhiều khó khăn trong việc kiểm soát xung động, tuân theo quy tắc và tương tác xã hội. Trẻ tự kỷ thường có phản ứng bộc phát, khó kiềm chế hành vi hoặc cảm xúc. Ví dụ, trẻ có thể nói những điều không phù hợp, làm những điều nguy hiểm, hoặc khó kiềm chế cảm xúc của mình.

Ngoài ra, trẻ còn dễ tức giận, buồn bã và thất vọng hay gặp khó khăn trong việc chờ đến lượt chơi, chia sẻ đồ chơi với bạn bè, anh chị em,.... Một vài biểu hiện khi khả năng ức chế hành vi của trẻ tự kỷ thấp gồm: 

• Đánh bạn khi tức giận.
• Nói những lời xúc phạm người khác.
• Cố tình làm hỏng đồ chơi của người khác.

3.4 Hạn chế trong ghi nhớ làm việc (working memory)

Hạn chế khả năng ghi nhớ là một trong những đặc điểm thường thấy của chức năng điều khiển của trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, mức độ và biểu hiện của hạn chế này có thể khác nhau ở mỗi trẻ. 

Theo đó, trẻ có thể gặp khó khăn trong ghi nhớ và xử lý thông tin ngắn hạn như nhớ hướng dẫn sử dụng đơn giản hoặc thực hiện nhiệm vụ nhiều bước. Hay trẻ có thể gặp khó khăn khi phải nhớ các sự kiện đã xảy ra hoặc bài học và khái niệm mới. Một số trẻ tự kỷ có khả năng nhớ hình ảnh cực tốt nhưng lại không thể nhớ thông tin bằng lời nói và chữ viết lâu dài. 

Trí nhớ làm việc hạn chế là đặc điểm của chức năng điều hành ở trẻ tự kỷ

4. Giải pháp hỗ trợ chức năng điều hành cho trẻ tự kỷ

Chức năng điều hành của trẻ tự kỷ kém làm ảnh hưởng đến khả năng học tập, giao tiếp và hòa nhập xã hội. Hiện nay, có nhiều giải pháp và phương pháp can thiệp giúp trẻ tự kỷ cải thiện chức năng điều hành, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống.

4.1 Phương pháp can thiệp hành vi

Để cải thiện chức năng điều hành, phụ huynh cần tập trung vào lựa chọn phương pháp điều trị bệnh tự kỷ cho trẻ. Cha mẹ có thể tham khảo một vài liệu pháp can thiệp hành vi mang lại hiệu quả cải thiện chứng rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ cao dưới đây: 

• Phân tích hành vi ứng dụng (ABA):Đây là một trong những phương pháp can thiệp được nghiên cứu và chứng minh hiệu quả nhất cho trẻ tự kỷ. ABA tập trung vào việc hiểu và thay đổi hành vi bằng cách sử dụng các nguyên tắc học tập như khen thưởng và củng cố.
• Liệu pháp ngôn ngữ trị liệu:Liệu pháp này giúp cải thiện khả năng giao tiếp và linh hoạt sử dụng ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ. 
• Liệu pháp nghề nghiệp:Giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng cần thiết phục vụ công việc và cuộc sống hàng ngày.

Bên cạnh đó, liệu pháp sử dụng tế bào gốc vào điều trị tự kỷ cho trẻ, cải thiện chức năng điều hành cũng được nhiều chuyên gia nghiên cứu đánh giá cao. Và thực tế, theo số liệu thống kê của Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo, tỷ lệ người bị tự kỷ cải thiện sau điều trị bằng tế bào gốc lên tới 95% và số bệnh nhân cải thiện về phát âm, phát ngôn lên tới trên 80%. 

Hiện nay, tại Việt Nam, Tại Việt Nam, Mirai Care là đơn vị độc quyền ký hợp đồng với trung tâm nghiên cứu cấy ghép tế bào gốc Tokyo điều trị bệnh tự kỷ. Đơn vị chính là cầu nối giúp trẻ tự kỷ Việt Nam được tiếp cận với công nghệ và phác đồ điều trị tiên tiến nhất từ Nhật Bản.

Ứng dụng tế bào gốc chữa tự kỷ, cải thiện chức năng điều hành hiệu quả

4.2 Xây dựng môi trường hỗ trợ

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong điều hành và kiểm soát hành vi, cảm xúc của bản thân. Do đó, việc xây dựng một môi trường hỗ trợ chức năng điều hành của trẻ tự kỷ vô cùng quan trọng trong việc phát triển toàn diện của trẻ. 

Cha mẹ nên ưu tiên không gian yên tĩnh để trẻ thư giãn, giảm bớt kích thích cảm giác, giảm sự xao nhãng và tập trung vào các hoạt động. Đồng thời, hạn chế tối đa tiếng ồn, ánh sáng chói và các gây xao nhãng khác, tạo môi trường thoải mái cho trẻ.

Bên cạnh đó, cha mẹ cần thiết lập thói quen sinh hoạt hàng ngày cho trẻ một cách nhất quán, chẳng hạn như giờ ăn, giờ ngủ, giờ học,... giúp trẻ cảm thấy an toàn và chủ động hơn. Khi trẻ có những hành vi tích cực, người lớn hãy khuyến khích và khen ngợi để tạo động lực cho trẻ và củng cố các kỹ năng. 

4.3 Sự đồng hành của gia đình, cộng đồng

Sự đồng hành của gia đình và cộng đồng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển chức năng điều hành: 

• Vai trò của gia đình:Gia đình cần tạo ra một môi trường an toàn, ổn định và có tổ chức, giúp trẻ dự đoán được các sự kiện và giảm bớt căng thẳng. Việc thiết lập các thói quen hàng ngày, sử dụng lịch biểu trực quan và đưa ra các hướng dẫn rõ ràng, cụ thể sẽ giúp trẻ tự kỷ dễ dàng thích nghi và làm theo.
• Vai trò của cộng đồng:Các tổ chức, trung tâm hỗ trợ trẻ tự kỷ cung cấp các dịch vụ can thiệp, giáo dục và trị liệu phù hợp với nhu cầu của trẻ, giúp trẻ phát triển các kỹ năng cần thiết để hòa nhập cộng đồng. Bên cạnh đó, cộng đồng còn tạo điều kiện để trẻ tự kỷ tham gia các hoạt động xã hội, vui chơi giải trí, giao lưu với bạn bè đồng trang lứa, giúp trẻ rèn luyện kỹ năng giao tiếp, ứng xử và thích nghi với môi trường xung quanh.

Gia đình, cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong hỗ trợ chức năng điều hành của trẻ

Tóm lại, chức năng điều hành của trẻ tự kỷ thường kém hơn nhiều so với trẻ bình thường, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của trẻ. Vì thế, phụ huynh cần lựa chọn phương pháp hỗ trợ phù hợp để sớm cải thiện chức năng này cho trẻ. Hy vọng qua bài viết trên của Mirai Care, bạn sẽ hiểu hơn về đặc điểm chức năng điều hành ở trẻ tự kỷ và nắm được các giải pháp hỗ trợ hiệu quả. Và đừng quên đón đọc Mirai Care mỗi ngày để không bỏ lỡ tin tức hữu ích về chứng rối loạn phổ tự kỷ nhé!