Có thể phòng ngừa bại não được không và cách thực hiện hiệu quả

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết:

Bại não là một trong những rối loạn phát triển thần kinh nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến vận động và chất lượng sống của trẻ. Nhiều bậc cha mẹ đặt ra câu hỏi: "Có thể phòng ngừa bại não được không?" – và câu trả lời là hoàn toàn có thể, nếu nhận biết sớm yếu tố nguy cơ và can thiệp đúng thời điểm. Bài viết dưới đây củaMirai Caresẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, giúp phụ huynh chủ động bảo vệ con mình ngay từ những năm đầu đời.

1. Bệnh bại não là gì? Nguyên nhân gây bại não ở trẻ nhỏ

Bại não là một nhóm các rối loạn phát triển thần kinh do tổn thương não không tiến triển, chủ yếu ảnh hưởng đến khả năng vận động, tư thế và cân bằng của trẻ. Tổn thương não xảy ra trong giai đoạn phát triển não bộ, thường là trước, trong hoặc ngay sau khi sinh.

Khác với các bệnh thoái hóa thần kinh, tổn thương não trong bại não không tiến triển xấu đi theo thời gian. Tuy nhiên, các biểu hiện lâm sàng có thể thay đổi khi trẻ lớn lên do quá trình phát triển và thích nghi của hệ thần kinh.

Biểu hiện bệnh bại não có thể thay đổi khi trẻ lớn lên

Dù tổn thương não trong bại não không tiến triển theo thời gian, nhưng hậu quả mà nó để lại ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống của trẻ. Việc hiểu rõ các nguyên nhân gây bệnh là bước đầu quan trọng để phòng ngừa và can thiệp kịp thời. Một số nguyên nhân trong từng giai đoạn có thể kể đến như: 

Nguyên nhân trong thai kỳ 

• Mẹ bầu mắc các bệnh nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương não thai nhi.Virus rubella, toxoplasma, cytomegalovirus (CMV) có thể xuyên qua nhau thai và tấn công não bộ đang phát triển của thai nhi.
• Tiền sản giật và các rối loạn huyết áp cao thai kỳ làm giảm lưu lượng máu đến não thai nhi, gây thiếu oxy và dinh dưỡng. Chấn thương bụng mẹ trong thai kỳ cũng có thể gây tổn thương trực tiếp hoặc gián tiếp đến não thai nhi.

Mẹ bầu bị tiền sản giật có thể là nguyên nhân gây bệnh bại não cho trẻ nhỏ

Nguyên nhân khi sinh 

• Sinh non và cân nặng thấp khi sinh cũng có thể là những yếu tố nguy cơ cao gây bại não. Trẻ sinh non có hệ thần kinh chưa phát triển hoàn thiện, dễ bị tổn thương khi tiếp xúc với môi trường bên ngoài.
• Ngạt thở kéo dài trong quá trình sinh là nguyên nhân phổ biến nhất gây tổn thương não sơ sinh. Thiếu oxy não trong thời gian dài có thể gây hoại tử các tế bào thần kinh không thể hồi phục.
• Sang chấn sọ não trong khi sinh do sử dụng dụng cụ hỗ trợ sinh như forceps, vacuum hoặc quá trình sinh khó khăn cũng có thể gây tổn thương não.

Sinh non là một trong những nguyên nhân gây bại não ở trẻ sơ sinh cao

Nguyên nhân sau sinh 

• Viêm não và viêm màng não do virus hoặc vi khuẩn là nguyên nhân thường gặp gây bại não sau sinh. Các bệnh nhiễm trùng này có thể để lại di chứng thần kinh nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời.
• Vàng da nhân não xảy ra khi bilirubin trong máu tăng cao và xâm nhập vào não, gây độc tính cho các tế bào thần kinh. Tình trạng này thường gặp ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non.
• Chấn thương đầu do tai nạn, té ngã hoặc các tác động vật lý khác có thể gây tổn thương não. Sốt co giật nặng không được kiểm soát cũng có thể để lại di chứng thần kinh lâu dài.

Viêm màng não có thể để lại di chứng thần kinh nghiêm trọng

2. Hướng dẫn phòng ngừa bại não ở trẻ nhỏ trong từng giai đoạn

Phòng ngừa bại não cần được thực hiện theo từng giai đoạn từ thai kỳ đến sau sinh. Áp dụng đúng cách chăm sóc và theo dõi sẽ giúp giảm nguy cơ tổn thương não và hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ. Dưới đây là 1 số phương pháp để phụ huynh tham khảo và chủ động hơn trong việc phòng ngừa cho trẻ.

2.1. Phòng ngừa bại não khi mang thai – những điều mẹ bầu cần biết

Giai đoạn mang thai là thời điểm quan trọng để bảo vệ sự phát triển toàn diện của thai nhi, đặc biệt là não bộ. Việc chăm sóc sức khỏe thai kỳ đúng cách sẽ góp phần làm giảm đáng kể nguy cơ tổn thương não và các dị tật bẩm sinh có thể dẫn đến bại não sau này.

Tiêm phòng đầy đủ 

Việc tiêm phòng rubella trước khi mang thai ít nhất 3 tháng là vô cùng quan trọng. Vaccine rubella giúp tạo miễn dịch bảo vệ thai nhi khỏi virus gây dị tật bẩm sinh. Mẹ bầu cần tiêm phòng cúm mùa để tránh biến chứng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến thai nhi. Vaccine viêm gan B cũng cần được tiêm đầy đủ để ngăn ngừa lây truyền từ mẹ sang con.

Tiêm phòng rubella là bước vô cùng quan trọng trước khi mang thai

Theo dõi thai kỳ sát sao

Khám thai định kỳ theo đúng lịch hẹn giúp phát hiện sớm các bất thường của thai nhi và mẹ. Bác sĩ sẽ theo dõi sự phát triển của thai nhi qua siêu âm và các xét nghiệm cần thiết. Các xét nghiệm tầm soát như NIPT, triple test giúp đánh giá nguy cơ dị tật bẩm sinh của thai nhi. Siêu âm hình thái học ở tuần 20-22 có thể phát hiện các bất thường cấu trúc não bộ.

Kiểm soát các bệnh nền

Mẹ bầu mắc tiểu đường thai kỳ cần kiểm soát đường huyết chặt chẽ để tránh biến chứng cho cả mẹ và con. Chế độ ăn uống hợp lý và theo dõi đường huyết thường xuyên là điều cần thiết. Huyết áp cao thai kỳ cần được điều trị kịp thời để ngăn ngừa tiền sản giật. Mẹ bầu mắc động kinh cần dùng thuốc an toàn và theo dõi chặt chẽ với bác sĩ thần kinh.

Mẹ bầu nên thăm khám, kiểm soát bệnh nền chặt chẽ

Tránh chấn thương bụng, nhiễm trùng, uống thuốc không rõ nguồn gốc

Tránh chấn thương bụng bằng cách hạn chế các hoạt động thể thao mạnh, đi xe máy trên đường xấu. Sử dụng dây an toàn đúng cách khi đi ô tô để bảo vệ bụng.

Không tự ý sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc, thực phẩm chức năng không được kiểm định. Tránh tiếp xúc với người bệnh nhiễm trùng, rửa tay thường xuyên để phòng ngừa nhiễm khuẩn.

2.2. Phòng ngừa bại não khi sinh

Giai đoạn chuyển dạ và sinh nở là một trong những thời điểm nhạy cảm nhất, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thần kinh của trẻ. Việc đảm bảo quy trình sinh an toàn và xử lý kịp thời các tình huống bất thường là yếu tố then chốt trong phòng ngừa nguy cơ bại não ngay từ khi chào đời.

Lựa chọn nơi sinh uy tín

Sinh tại các bệnh viện có đầy đủ trang thiết bị hồi sức sơ sinh và đội ngũ bác sĩ sản khoa, bác sĩ sơ sinh có kinh nghiệm. Điều này đặc biệt quan trọng với các thai kỳ có nguy cơ cao. Các bệnh viện tuyến trên có khả năng xử lý tốt các biến chứng trong sinh như ngạt sơ sinh, sinh non, các dị tật bẩm sinh. Hệ thống hồi sức sơ sinh hiện đại giúp giảm thiểu tổn thương não do thiếu oxy.

Chọn cơ sở sinh uy tín để có thể đảm bảo quá trình sinh an toàn

Xử lý kịp thời khi có dấu hiệu chuyển dạ bất thường

Theo dõi chặt chẽ nhịp tim thai nhi trong quá trình chuyển dạ để phát hiện sớm dấu hiệu thai suy. Khi có bất thường, bác sĩ sẽ quyết định can thiệp kịp thời. Dây rốn quấn cổ cần được phát hiện và xử lý ngay trong quá trình sinh để tránh thiếu oxy não kéo dài. Các kỹ thuật hỗ trợ sinh cần được thực hiện đúng cách để không gây chấn thương.

Hạn chế ngạt sơ sinh kéo dài 

Chuẩn bị đầy đủ trang thiết bị hồi sức sơ sinh và đội ngũ y tế có kỹ năng. Trẻ sinh ra không khóc cần được hồi sức ngay lập tức theo quy trình chuẩn. Thời gian hồi sức càng nhanh càng tốt để hạn chế tổn thương não do thiếu oxy. Việc đánh giá tình trạng trẻ sơ sinh và can thiệp kịp thời là yếu tố quyết định.

Chủ động kiểm tra sức khỏe, theo dõi tình trạng sức khỏe của mẹ bầu chặt chẽ

Chăm sóc đặc biệt khi trẻ sinh non

Trẻ sinh non cần được chăm sóc trong khoa Hồi sức sơ sinh với sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ. Duy trì nhiệt độ cơ thể, hỗ trợ hô hấp và dinh dưỡng đầy đủ. Theo dõi các biến chứng thường gặp ở trẻ sinh non như xuất huyết não thất, viêm ruột hoại tử. Phát hiện và điều trị sớm các biến chứng này giúp giảm nguy cơ di chứng thần kinh.

2.3. Phòng ngừa bại não sau sinh

Giai đoạn sau sinh là thời điểm quan trọng, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển thể chất và thần kinh của trẻ. Việc theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường và thực hiện các biện pháp phòng ngừa đúng cách có thể giảm thiểu nguy cơ dẫn đến tổn thương não, trong đó có bại não.

Theo dõi vàng da

Quan sát màu da trẻ hàng ngày, đặc biệt chú ý vùng mắt và lòng bàn tay. Vàng da xuất hiện sớm hoặc nặng cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức. Điều trị vàng da bằng đèn chiếu hoặc thay máu khi cần thiết. Không tự ý sử dụng các phương pháp dân gian có thể gây nguy hiểm cho trẻ.

Quan sát cẩn thận về tình trạng vàng da của trẻ 

Phòng tránh viêm não, màng não

Quan sát màu da trẻ hàng ngày, đặc biệt chú ý vùng mắt và lòng bàn tay. Vàng da xuất hiện sớm hoặc nặng cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức. Điều trị vàng da bằng đèn chiếu hoặc thay máu khi cần thiết. Không tự ý sử dụng các phương pháp dân gian có thể gây nguy hiểm cho trẻ.

Xử lý sốt cao, co giật đúng cách

Hạ sốt ngay khi trẻ sốt cao bằng thuốc paracetamol hoặc ibuprofen theo đúng liều lượng. Chườm mát, tháo bớt quần áo để giúp cơ thể tỏa nhiệt. Khi trẻ co giật, đặt trẻ nằm nghiêng, không nhét bất cứ thứ gì vào miệng. Đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được xử lý chuyên nghiệp.

Theo dõi sát sao tình trạng sức khỏe của trẻ khi bị sốt cao

Phòng ngừa té ngã cho trẻ 

Sử dụng đồ chơi an toàn, phù hợp với lứa tuổi và có chứng nhận chất lượng. Tránh đồ chơi có góc cạnh sắc nhọn hoặc các bộ phận nhỏ dễ bị nuốt phải. Giám sát trẻ thường xuyên, đặc biệt khi trẻ chơi ở nơi cao như giường, ghế. Sử dụng các thiết bị bảo vệ như thanh chắn cầu thang, khóa tủ an toàn.

2.4. Vai trò của sàng lọc sơ sinh và theo dõi phát triển

Sàng lọc sơ sinh và theo dõi phát triển đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện sớm các bất thường về sức khỏe và phát triển ở trẻ nhỏ. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng kế hoạch chăm sóc và can thiệp phù hợp theo từng giai đoạn phát triển của trẻ.

Sàng lọc sơ sinh mở rộng

Thực hiện sàng lọc sơ sinh mở rộng để phát hiện sớm các rối loạn chuyển hóa bẩm sinh. Các bệnh như phenylketonuria, hypothyroidism bẩm sinh có thể gây tổn thương não nếu không điều trị sớm. Xét nghiệm máu gót chân ở trẻ sơ sinh giúp phát hiện hơn 20 bệnh chuyển hóa khác nhau. Kết quả bất thường cần được theo dõi và điều trị ngay lập tức.

Sàng lọc sơ sinh có tác dụng phát hiện sớm rối loạn chuyển hóa bẩm sinh

Theo dõi mốc phát triển

Quan sát sự phát triển vận động của trẻ như lật người, ngồi, bò, đi. Mỗi mốc phát triển có thời gian chuẩn, trẻ chậm quá 2-3 tháng cần được đánh giá. Theo dõi khả năng ngôn ngữ từ việc trẻ phát ra âm thanh đầu tiên đến nói từ đầu tiên. Trẻ 12 tháng tuổi chưa nói được từ đơn giản cần được thăm khám.

Đánh giá khả năng tương tác xã hội như cười đáp lại, nhìn theo vật di chuyển, phản ứng với tiếng gọi tên. Những dấu hiệu bất thường cần được chú ý sớm.

Can thiệp sớm nếu trẻ có dấu hiệu bất thường  

Trẻ có biểu hiện cứng tay chân, không linh hoạt trong vận động cần được thăm khám bởi bác sĩ thần kinh nhi. Chẩn đoán sớm giúp bắt đầu điều trị kịp thời.Các dấu hiệu như chậm lẫy, ít giao tiếp, không quan tâm đến môi trường xung quanh đều cần được đánh giá chuyên khoa. Can thiệp sớm giúp tối ưu hóa khả năng phục hồi của trẻ.

Chủ động can thiệp sớm khi trẻ có các dấu hiệu bất thường

3. Phương pháp điều trị bệnh bại não thể thất điều phù hợp cho trẻ nhỏ

Việc can thiệp sớm và đúng phương pháp đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng sống cho trẻ bại não thể thất điều. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả hiện nay, phù hợp với từng giai đoạn phát triển và mức độ tổn thương của trẻ.

3.1. Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là nền tảng của điều trị bại não, giúp cải thiện khả năng vận động và duy trì chức năng cơ khớp. Các bài tập được thiết kế riêng cho từng trẻ dựa trên mức độ tổn thương và khả năng hiện tại.

Kỹ thuật điều trị cơ bản

Massage và kéo giãn cơ giúp giảm co cứng, tăng biên độ vận động khớp. Các động tác được thực hiện nhẹ nhàng, từ từ để tránh gây đau hoặc chấn thương. Tập luyện cân bằng và phối hợp vận động thông qua các hoạt động vui chơi. Sử dụng bóng tập, ván cân bằng và các dụng cụ hỗ trợ khác để kích thích phản xạ cân bằng.

Vật lý trị liệu giúp tăng cường biên độ vận động khớp cho trẻ

Liệu pháp vận động chức năng

Tập luyện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, thay quần áo, vệ sinh cá nhân. Mục tiêu là giúp trẻ tự lập tối đa trong khả năng cho phép.

Sử dụng các thiết bị hỗ trợ như xe lăn, nẹp chỉnh hình, gậy đi bộ. Những thiết bị này được điều chỉnh phù hợp với từng trẻ để tối ưu hóa hiệu quả.

3.2. Phục hồi chức năng

Phục hồi chức năng tập trung vào việc tối ưu hóa khả năng sinh hoạt của trẻ trong điều kiện tổn thương hiện có. Chương trình được xây dựng toàn diện, bao gồm nhiều lĩnh vực chuyên khoa.

Điều trị đa ngành

Sự phối hợp giữa bác sĩ phục hồi chức năng, vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu và tâm lý học. Mỗi chuyên gia đóng góp một phần quan trọng trong quá trình điều trị. Họp nhóm định kỳ để đánh giá tiến triển và điều chỉnh kế hoạch điều trị. Sự phối hợp nhịp nhàng giúp tối ưu hóa kết quả và tiết kiệm thời gian.

Điều trị đa ngành trong phục hồi chức năng sẽ giúp tiết kiệm được thời gian hơn

Sử dụng công nghệ hỗ trợ

Công nghệ robot hỗ trợ vận động giúp trẻ tập luyện các động tác phức tạp. Hệ thống này cung cấp phản hồi tức thời và điều chỉnh cường độ tập luyện phù hợp. Thực tế ảo (VR) được ứng dụng để tạo môi trường tập luyện thú vị, kích thích trẻ tham gia tích cực. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với trẻ lớn hơn.

3.3. Ngôn ngữ trị liệu

Rối loạn ngôn ngữ thường gặp ở trẻ bại não do tổn thương các vùng não liên quan đến lời nói. Ngôn ngữ trị liệu giúp cải thiện khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ.

Đánh giá và can thiệp sớm

Đánh giá toàn diện khả năng ngôn ngữ bao gồm hiểu và diễn đạt. Xác định điểm mạnh và yếu để xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp. Bắt đầu can thiệp sớm ngay từ khi phát hiện bất thường, ngay cả khi trẻ còn nhỏ. Não bộ trẻ em có tính dẻo dai cao, khả năng hồi phục tốt khi được kích thích sớm.

Phương pháp ngôn ngữ trị liệu có tác dụng giúp cải thiện khả năng giao tiếp của trẻ

Phương pháp điều trị đa dạng

Sử dụng hình ảnh, ký hiệu và công nghệ hỗ trợ giao tiếp. Các thiết bị AAC (Augmentative and Alternative Communication) giúp trẻ giao tiếp hiệu quả hơn. Tập luyện cơ mặt và lưỡi để cải thiện khả năng phát âm. Các bài tập này cần được thực hiện đều đặn và có sự hướng dẫn của chuyên gia.

3.4. Y học tái tạo – Tế bào gốc

Y học tái tạo sử dụng tế bào gốc đang là hướng điều trị mới đầy tiềm năng cho bại não. Phương pháp này nhằm tái tạo các tế bào thần kinh bị tổn thương và khôi phục chức năng não bộ.

Cơ chế tác dụng

Tế bào gốc có khả năng biệt hóa thành các loại tế bào khác nhau, bao gồm tế bào thần kinh. Khi được cấy ghép vào não, chúng có thể thay thế các tế bào đã chết và tạo ra các kết nối mới.

Tế bào gốc cũng tiết ra các yếu tố tăng trưởng giúp bảo vệ và nuôi dưỡng các tế bào thần kinh còn lại. Điều này giúp ngăn chặn quá trình thoái hóa tiếp tục và thúc đẩy quá trình tự phục hồi của não.

Tế bào gốc giúp thúc đẩy quá trình tự phục hồi của não bộ

Ứng dụng thực tế

Nhiều nghiên cứu lâm sàng đã chứng minh hiệu quả của liệu pháp tế bào gốc trong điều trị bại não. Trẻ em được điều trị thường có cải thiện về vận động, nhận thức và chất lượng cuộc sống.

Tuy nhiên, đây vẫn là phương pháp điều trị mới, cần được thực hiện tại các trung tâm có kinh nghiệm và đủ điều kiện. Việc lựa chọn bệnh nhân phù hợp và thời điểm can thiệp là những yếu tố quyết định thành công.

Mirai Care – Cầu nối y tế quốc tế, mở lối tiếp cận điều trị tế bào gốc tiên tiến tại Nhật Bản

Mirai Care là đơn vị chuyên cung cấp dịch vụ kết nối y tế quốc tế, với sứ mệnh đưa người bệnh Việt Nam tiếp cận các phương pháp điều trị tiên tiến, đặc biệt là liệu pháp tế bào gốc tại các bệnh viện hàng đầu Nhật Bản. Chúng tôi đóng vai trò là cầu nối tin cậy giữa bệnh nhân và đội ngũ y bác sĩ Nhật, đảm bảo quy trình điều trị diễn ra thuận lợi, minh bạch và an toàn.

Mirai Care là đơn vị cầu nối đưa bệnh nhân đến với các phương pháp điều trị tiên tiến

Mirai Care cam kết đồng hành cùng người bệnh và gia đình trên hành trình tìm lại hy vọng sống khỏe mạnh, với tiêu chí "Tận tâm – Chuyên nghiệp – Hiệu quả". Chúng tôi tin rằng, tiếp cận y học tiên tiến không còn là điều xa vời, mà hoàn toàn có thể trở thành hiện thực với sự hỗ trợ đúng lúc và đúng cách.

Với những tiến bộ trong y học dự phòng và chăm sóc sơ sinh, việc phòng ngừa bại não đang ngày càng trở nên khả thi và hiệu quả hơn. Giải đáp cho câu hỏi "có thể phòng ngừa bại não được không", chúng ta có thể khẳng định rằng: hoàn toàn có thể, nếu có sự chuẩn bị đúng đắn và đồng hành cùng chuyên gia y tế từ sớm. Nếu phụ huynh đang tìm kiếm giải pháp y tế đáng tin cậy, hãy liên hệ với Mirai Care để được tư vấn chi tiết hơn.