Làm thế nào để giao tiếp với trẻ tự kỷ?

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Tự kỷ không chỉ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp bằng lời nói mà còn tác động sâu sắc đến các kỹ năng phi ngôn ngữ như biểu cảm, cử chỉ và khả năng hiểu ý người khác. Điều này đòi hỏi cha mẹ, giáo viên và những người chăm sóc phải có sự kiên nhẫn, thấu hiểu và áp dụng những phương pháp giao tiếp đặc biệt. Bài viết này sẽ đi sâu vào những nguyên tắc giao tiếp với trẻ tự kỷ nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của giao tiếp trong việc hỗ trợ sự phát triển của trẻ tự kỷ và xây dựng mối quan hệ tích cực giữa trẻ và mọi người xung quanh.

 

Nội dung bài viết:

---

1. Những thách thức trong giao tiếp với trẻ tự kỷ

Giao tiếp với trẻ tự kỷ luôn đi kèm với nhiều thách thức do những khó khăn về ngôn ngữ, nhận thức xã hội và cảm xúc mà trẻ gặp phải. Một số thách thức bao gồm:

1.1. Khó khăn trong việc hiểu và diễn đạt

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ, bao gồm cử chỉ, ánh mắt, biểu cảm khuôn mặt và ngữ điệu. Những tín hiệu này đóng vai trò quan trọng trong việc biểu thị ý nghĩa ẩn giấu và cảm xúc của người khác trong cuộc trò chuyện. Ví dụ, khi một người cười và thể hiện sự vui vẻ, trẻ có thể không nhận ra đó là dấu hiệu của sự thoải mái và thân thiện. Điều này khiến cho giao tiếp trở nên khó khăn, vì trẻ không thể phản hồi một cách đúng đắn và phù hợp với tình huống.

Trẻ khó nhận biết được cảm xúc của người đối diện để có phản hồi đúng đắn

Một số trẻ có thể không biết cách sử dụng từ ngữ để diễn tả điều chúng đang cảm thấy, điều này dẫn đến sự bối rối và có thể gây ra những hành vi không mong muốn như khóc, la hét hoặc tự cô lập. Khi trẻ không thể diễn đạt rõ ràng cảm xúc của mình, chúng có thể cảm thấy thất vọng và gặp khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ với người khác. Điều này có thể cản trở quá trình phát triển kỹ năng xã hội và giao tiếp dài hạn. 

Khả năng không duy trì được sự tập trung cũng có thể dẫn đến việc trẻ bỏ lỡ thông tin quan trọng hoặc không phản hồi đúng lúc trong cuộc hội thoại. Ví dụ, khi người lớn cố gắng giảng giải hoặc hỏi điều gì đó, trẻ có thể không nghe hoặc không hiểu toàn bộ nội dung vì sự chú ý đã bị chuyển hướng sang một yếu tố khác.

1.2. Hành vi lặp đi lặp lại

Hành vi lặp đi lặp lại là một đặc điểm phổ biến của trẻ tự kỷ. Đây có thể là những hành vi đơn giản như vỗ tay, xoay tròn, nhảy nhót hoặc phức tạp hơn như lặp lại câu nói, câu chữ hay một chuỗi hành động theo một trật tự nhất định.

Khi trẻ quá tập trung vào một hành vi hoặc sở thích cá nhân, trẻ có thể không quan tâm đến việc tham gia vào các hoạt động xã hội hoặc trò chuyện với người khác. Ví dụ, một số trẻ tự kỷ chỉ quan tâm đến một chủ đề cụ thể và sẽ nói về chủ đề đó một cách lặp đi lặp lại mà không quan tâm đến sự tương tác qua lại trong giao tiếp. Điều này có thể khiến người đối diện cảm thấy khó khăn khi duy trì cuộc trò chuyện hoặc khó hòa hợp với trẻ. 

Trẻ tự kỷ thường có hành vi lặp đi lặp lại

1.3. Cảm giác quá tải

Trẻ tự kỷ thường có sự nhạy cảm mạnh mẽ với các kích thích từ môi trường xung quanh, bao gồm ánh sáng, âm thanh, mùi vị và thậm chí là sự thay đổi trong nhiệt độ hoặc không gian. Những kích thích mà đối với người khác có thể là bình thường, đối với trẻ tự kỷ có thể trở nên quá mức, gây ra cảm giác quá tải về mặt giác quan.

2. Các nguyên tắc giao tiếp với trẻ tự kỷ hiệu quả

Giao tiếp với trẻ tự kỷ đòi hỏi sự nhạy bén, kiên nhẫn cũng như hiểu biết sâu sắc về nhu cầu và thói quen của trẻ. Sau đây là một số nguyên tắc quan trọng để giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ.

2.1. Tạo một môi trường an toàn và thoải mái

• Giảm thiểu các yếu tố gây xao nhãng: Tạo ra một môi trường giao tiếp yên tĩnh, không có quá nhiều âm thanh, ánh sáng mạnh hoặc các yếu tố gây phân tâm
• Tạo không gian riêng tư nếu cần: Giao tiếp trong không gian mà trẻ quen thuộc có thể giúp giảm bớt lo lắng và căng thẳng cho trẻ.

Môi trường học tập thân thiện giúp trẻ tự tin hơn

2.2. Tương tác một cách trực quan

• Sử dụng hình ảnh, đồ vật để minh họa: Hình ảnh là công cụ mạnh mẽ giúp trẻ tự kỷ hiểu rõ hơn về thông tin và giao tiếp mà không phải dựa hoàn toàn vào ngôn ngữ nói. Một ví dụ cụ thể rằng để thông báo về việc chuẩn bị đi học, bạn có thể sử dụng thẻ hình của cặp sách, xe buýt và lớp học. Những hình ảnh này giúp trẻ dễ hiểu và dự đoán được các bước sắp diễn ra.
• Vẽ tranh, đóng vai: Khi trẻ khó diễn đạt suy nghĩ hoặc cảm xúc, bạn có thể khuyến khích trẻ vẽ những gì mình muốn nói. Đôi khi bạn có thể cùng trẻ thực hành các tình huống xã hội qua đóng vai. Để làm cho hoạt động đóng vai trở nên thú vị và hấp dẫn hơn, bạn có thể sử dụng trang phục hoặc các đạo cụ phù hợp với tình huống. Chẳng hạn, khi đóng vai là bác sĩ và bệnh nhân, bạn có thể dùng đồ chơi bác sĩ như ống nghe hoặc băng dán để minh họa cho tình huống.

2.3. Giao tiếp đơn giản và rõ ràng

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu những câu nói phức tạp, dài dòng hoặc chứa đựng nhiều ẩn ý. Vì vậy, cách giao tiếp cần được điều chỉnh để phù hợp với khả năng tiếp nhận thông tin của trẻ. Việc nói chậm rãi và rõ ràng giúp trẻ dễ dàng theo dõi và hiểu các thông điệp được truyền đạt. 

Khi giao tiếp với trẻ, hãy nói với tốc độ chậm hơn bình thường để trẻ có đủ thời gian tiếp nhận và hiểu thông tin. Việc này giúp giảm cảm giác quá tải và lo lắng cho trẻ, đặc biệt khi trẻ đang gặp khó khăn trong việc xử lý thông tin nhanh. Khi nói, hãy cố gắng phát âm các từ một cách rõ ràng và không nói quá nhanh. Điều này giúp trẻ dễ dàng hiểu từng từ ngữ bạn nói.

Sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu giúp trẻ tiếp thu một cách nhanh chóng

2.4. Tập trung vào hành động

Thay vì chỉ giải thích bằng lời nói, hãy trực tiếp chỉ cho trẻ cách thực hiện một hoạt động. Ví dụ, nếu bạn muốn trẻ cất đồ chơi, bạn có thể làm mẫu bằng cách nhặt một món đồ chơi lên và đặt vào hộp, sau đó khuyến khích trẻ làm theo. Điều này giúp trẻ hiểu rõ hơn về yêu cầu của bạn và dễ dàng tham gia vào hoạt động.

Bạn có thể kết hợp lời nói đơn giản với hành động cụ thể. Chẳng hạn, khi bạn nói “con đánh răng”, bạn đồng thời làm động tác cầm bàn chải và thực hiện hành động đánh răng. Điều này giúp trẻ dễ hình dung và bắt chước hành động theo hướng dẫn.

2.5. Khoảng cách giao tiếp

Để giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ, điều quan trọng là giữ khoảng cách đủ gần trong mọi tình huống. Nếu bạn cố gắng nói chuyện với trẻ từ phòng này sang phòng khác, hoặc từ dưới gác lên trên gác, trẻ sẽ không thể phản hồi nhanh như bạn mong muốn. Khoảng cách gần giúp trẻ dễ tập trung vào thông điệp bạn muốn truyền tải và hạn chế tình trạng quá tải về thông tin.

Ngoài ra, việc giao tiếp chậm rãi và rõ ràng khi ở gần con là yếu tố rất quan trọng. Khi bạn ở gần, hãy đảm bảo trẻ cảm nhận được sự quan tâm và an toàn từ bạn trước khi truyền tải thông tin. Đừng chỉ dựa vào lời nói, mà hãy sử dụng cả ngôn ngữ cơ thể, ánh mắt và cử chỉ để tăng cường thông điệp của bạn. Sự hiện diện gần gũi kết hợp với cách truyền đạt nhẹ nhàng sẽ giúp trẻ dễ dàng tiếp nhận thông tin và phản hồi nhanh chóng hơn.

Giao tiếp ở khoảng cách gần gũi để trẻ tự kỷ cảm thấy an toàn

 

2.6. Khuyến khích sự tham gia

Trẻ tự kỷ thường có xu hướng tự cô lập hoặc ít tham gia vào các hoạt động chung do khó khăn trong việc hiểu và tương tác xã hội. Vì vậy, cần có những phương pháp khuyến khích phù hợp để trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái khi tham gia. Thay vì đặt ra một mục tiêu lớn, hãy chia nó thành các nhiệm vụ nhỏ mà trẻ có thể hoàn thành dần dần. Ví dụ, nếu mục tiêu là giúp trẻ tự mặc quần áo, bạn có thể bắt đầu với việc dạy trẻ kéo khóa áo, sau đó tiến tới việc mặc áo và quần. Mục tiêu cần cụ thể và dễ hiểu để trẻ biết rõ mình cần làm gì.

Bên cạnh đó, khen ngợi và động viên là một phần không thể thiếu để thúc đẩy trẻ tự kỷ tham gia và phát triển kỹ năng. Khi trẻ cảm nhận được sự khen ngợi và động viên từ những người xung quanh, trẻ sẽ có động lực và tự tin hơn để tiếp tục cố gắng.

>> Có thể bạn chưa biết:
Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.
Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng tế bào gốc tủy xương nhé!

3. Liệu pháp tế bào gốc giúp trẻ tự kỷ cải thiện phát âm (nói) >80%

Điều trị tự kỷ bằng tế bào gốc tủy xương là một phương pháp mới trong nghiên cứu nhằm cải thiện các triệu chứng của rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Phương pháp này dựa trên lý thuyết rằng tế bào gốc có khả năng tái tạo và phục hồi các tổn thương hoặc sự rối loạn chức năng của hệ thần kinh. 

Phương pháp tế bào gốc giúp trẻ tự kỷ hồi phục khả năng nói 

Hiệu quả được chứng minh qua các trường hợp, cụ thể như bé trai 3 tuổi được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ, với các triệu chứng ban đầu bao gồm chậm phát triển ngôn ngữ, không thể nói chuyện. Bé bắt đầu quá trình điều trị bằng phương pháp tiêm tế bào gốc tủy xương. Sau quá trình điều trị, bé đã có những tiến bộ đáng kể. Bé bắt đầu phát âm được các từ đơn giản như "Ba", có thể nhận biết khi đói và biểu hiện cảm xúc bằng cách mỉm cười. Bé cũng trở nên linh hoạt hơn, chơi cả ngày mà không còn quá hiếu động như trước. Quan trọng hơn, bé đã được chấp nhận đi học tại trường, điều mà trước đây gặp khó khăn do tình trạng tăng động.

Mirai Care hiểu rằng giao tiếp với trẻ tự kỷ là một hành trình đầy thách thức nhưng cũng chứa đựng nhiều cơ hội để hiểu và đồng hành cùng trẻ. Việc áp dụng các nguyên tắc giao tiếp như sự kiên nhẫn, sử dụng ngôn ngữ đơn giản, kết hợp tín hiệu phi ngôn ngữ và tạo môi trường thân thiện sẽ giúp trẻ tự kỷ không chỉ cải thiện khả năng giao tiếp mà còn phát triển kỹ năng xã hội cần thiết. Mỗi trẻ là một cá thể riêng biệt, vì vậy sự thấu hiểu và linh hoạt trong cách tiếp cận sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng mối quan hệ tin cậy và hỗ trợ trẻ phát triển một cách toàn diện.