Hướng dẫn mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ an toàn cha mẹ cần biết 

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết

Băng qua đường tưởng chừng là một kỹ năng đơn giản nhưng với trẻ tự kỷ lại trở thành thử thách không nhỏ. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc nhận biết nguy hiểm, xử lý thông tin hoặc phản ứng kịp thời khi có tình huống bất ngờ xảy ra. Bài viết dưới đây,Mirai Caresẽ chia sẻ nhữngmẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷđơn giản, dễ áp dụng, giúp cha mẹ yên tâm hơn mỗi khi con ra ngoài.

1. Vì sao kỹ năng băng qua đường là thiết yếu với trẻ tự kỷ?

Với nhiều trẻ tự kỷ, xử lý tình huống giao thông không hề đơn giản như với trẻ phát triển điển hình. Do đó, trang bị những mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ là bước quan trọng giúp trẻ an toàn và chủ động hơn trong cuộc sống. Những lý do khiến việc trang bị kỹ năng qua đường cho trẻ là thiết yếu phải kể đến: 

• Là kỹ năng sống cơ bản để trẻ tự di chuyển an toàn: Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc đánh giá nguy hiểm, phán đoán tốc độ xe cộ hoặc ghi nhớ tín hiệu giao thông. Việc dạy các mẹo băng qua đường phù hợp sẽ giúp trẻ hiểu khi nào nên dừng, khi nào nên đi, và cách xử lý các tình huống bất ngờ một cách an toàn.
• Tạo sự tự chủ, lòng tự tin và giá trị bản thân: Khi trẻ có thể tự mình băng qua đường nhờ những hướng dẫn cụ thể, trẻ sẽ cảm thấy mình làm được điều có ích. Điều này không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào người lớn mà còn củng cố niềm tin vào bản thân, rất quan trọng trong quá trình phát triển xã hội của trẻ tự kỷ.
• Điều kiện cần để trẻ giao lưu xã hội, sinh hoạt hàng ngày: Từ việc đi học, ra công viên, đến tham gia hoạt động ngoại khóa, tất cả đều có thể cần đến việc băng qua đường. Nếu trẻ chưa được trang bị mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ một cách bài bản, trẻ sẽ bị hạn chế cơ hội tiếp xúc xã hội và học hỏi từ môi trường bên ngoài.

Kỹ năng băng qua đường vô cùng cần thiết đối với trẻ tự kỷ

2. Những rào cản khiến trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi băng qua đường

Không phải trẻ tự kỷ nào cũng có thể hiểu và phản ứng kịp thời với những tình huống trên đường phố, dù là đơn giản như chờ đèn đỏ hay quan sát xe đang tới gần. Trước khi áp dụng bất kỳmẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷnào, cha mẹ cần hiểu rõ các rào cản mà trẻ thường gặp phải – để dạy đúng trọng tâm và giúp con xử lý tốt hơn trong thực tế:

• Quá tải cảm giác (sensory overload):

Âm thanh xe cộ dồn dập, còi xe, ánh sáng chói, dòng người di chuyển liên tục… đều có thể khiến trẻ rơi vào trạng thái choáng ngợp, mất kiểm soát. Trẻ có thể phản ứng bằng cách che tai, la hét, rút lui hoặc thậm chí lao ra đường vì không nhận thức được mức độ nguy hiểm. Đây là lý do quan trọng để cha mẹ lựa chọn không gian yên tĩnh khi bắt đầu thực hành các mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ và giúp con làm quen dần với môi trường thực tế một cách có kiểm soát.

• Thiếu kỹ năng nhận thức- quan sát nguy hiểm

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc xác định lúc nào là thời điểm an toàn để băng qua đường. Trẻ có thể không biết quan sát hai bên đường, không nhận diện được xe đang đến gần, hoặc không biết đánh giá khoảng cách và tốc độ xe. Một số trẻ chỉ nhìn một phía hoặc bước đi khi thấy người khác đi, mà không tự đánh giá tình huống.

Vì vậy, các mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ cần bao gồm cả kỹ năng phân tích tình huống đơn giản. Chẳng hạn, cha mẹ nhắc con khi xe dừng hẳn mới được đi hoặc sử dụng hình ảnh trực quan để minh họa tình huống nguy hiểm và an toàn.

• Hạn chế trong việc hiểu và làm theo tín hiệu xã hội- giao thông

Nhiều trẻ tự kỷ không hiểu rõ ý nghĩa của đèn tín hiệu, biển báo hoặc vạch kẻ đường dành cho người đi bộ. Trẻ cũng có thể không quan sát hành vi của người khác để học theo hoặc không hiểu được những tín hiệu như người lớn cầm tay dừng lại, giơ tay ra hiệu cho xe dừng,....

Do đó, dạy trẻ cách băng qua đường không chỉ là dạy lý thuyết, mà cần lặp lại thực tế nhiều lần tại đúng ngữ cảnh. Một mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ hữu ích là sử dụng hình ảnh, video mô phỏng, hoặc đóng vai để giúp trẻ thực hành việc quan sát đèn, vạch đường và phản ứng đúng theo các tình huống xã hội cụ thể.

Trẻ tự kỷ nhạy cảm với âm thanh quá lớn, có thể phản ứng bằng cách che tai, la hét

3. Chiến lược dạy trẻ tự kỷ kỹ năng băng qua đường an toàn

Thay vì kỳ vọng trẻ sẽ hiểu và làm đúng chỉ sau vài lần nhắc nhở, cha mẹ nên tiếp cận bằng các chiến lược cụ thể, có tính cá nhân hóa dựa trên đặc điểm nhận thức và cảm giác của từng trẻ. Một số chiến lược hữu ích để dạy kỹ năng này, giúp áp dụng các mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ hiệu quả hơn trong thực tế phải kể đến: 

3.1 Hướng dẫn phân tích – từng bước một

Với trẻ tự kỷ, việc chia nhỏ hành vi thành từng bước rõ ràng là cách tiếp cận quan trọng. Mỗi bước cần được luyện tập nhiều lần cho đến khi trẻ có thể ghi nhớ và thực hiện một cách tự nhiên: 

• Dừng lại ở lề đường:Trẻ cần hiểu rằng việc dừng lại là bước đầu tiên để đảm bảo an toàn. Cha mẹ nên dùng ngôn ngữ đơn giản như "dừng lại trước vạch trắng" hoặc "dừng khi thấy xe".
• Nhìn trái- phải- trái:Kỹ năng quan sát là nền tảng khi băng qua đường. Trẻ có thể chưa phân biệt được trái phải, nên cha mẹ có thể chỉ tay trực tiếp hoặc dán ký hiệu tại nơi luyện tập. Cần nhấn mạnh việc quan sát cả hai bên để kiểm tra an toàn.
• Chờ đèn xanh hoặc tín hiệu đi bộ:Trẻ nên được làm quen với ý nghĩa của đèn tín hiệu, đặc biệt là đèn dành cho người đi bộ. Cha mẹ có thể cho trẻ xem video, ảnh minh họa, hoặc trực tiếp quan sát tại giao lộ để giúp trẻ hiểu và ghi nhớ.
• Đi bộ chậm rãi, không chạy:Trẻ cần được dạy rằng việc băng qua đường cần đi bộ đều, không quay đầu, không dừng lại giữa đường và tuyệt đối không chạy. Điều này giúp trẻ tránh các tình huống mất kiểm soát hoặc hoảng sợ giữa chừng.

Trong giai đoạn đầu, việc luyện tập các mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ nên thực hiện tại địa điểm quen thuộc, với cùng một quy trình và lời nhắc rõ ràng. Sự nhất quán sẽ giúp trẻ dễ tiếp thu và hình thành thói quen tốt.

3.2 Sử dụng công cụ trực quan

Trẻ tự kỷ thường học hiệu quả hơn khi có sự hỗ trợ từ hình ảnh hoặc các công cụ mô phỏng trực quan. Đây là những cách hữu ích giúp trẻ ghi nhớ và thực hành kỹ năng băng qua đường một cách dễ dàng hơn: 

• Câu chuyện xã hội:Là những mẩu truyện ngắn có kèm hình ảnh minh họa, giúp trẻ hiểu từng bước trong quá trình băng qua đường. Ví dụ, một câu chuyện có thể kể về một bạn nhỏ biết dừng lại, quan sát và đi theo đèn xanh. Nội dung đơn giản, gần gũi giúp trẻ dễ liên hệ và ghi nhớ.
• Bảng hình ảnh hoặc biểu tượng:Cha mẹ có thể tạo hoặc in sẵn các thẻ hình thể hiện từng bước băng qua đường. Những biểu tượng như hình người dừng lại, mắt nhìn trái phải, đèn xanh hay lối băng qua đường giúp trẻ hình dung trực quan thay vì chỉ nghe lời nói.
• Lịch trình trực quan:Nếu trẻ có thói quen theo dõi lịch trình trong ngày, cha mẹ có thể thêm phần “băng qua đường an toàn” vào lịch khi có kế hoạch ra ngoài. Đây là một mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ giúp lồng ghép kỹ năng này vào sinh hoạt hằng ngày một cách nhẹ nhàng, không áp lực.

Cha mẹ nên hướng dẫn, phân tích để trẻ nắm được các biển báo

4. Hướng dẫn trẻ sử dụng các yếu tố giao thông đúng cách

Bên cạnh việc luyện tập kỹ năng quan sát và bước qua đường an toàn, trẻ cũng cần được hướng dẫn sử dụng các yếu tố giao thông một cách đúng và nhất quán. Trẻ tự kỷ nên hiểu và tuân thủ đèn tín hiệu, vạch kẻ đường hay nút bấm dành cho người đi bộ để tự tin hơn khi đi ra ngoài. Dưới đây là hướng dẫn trẻ sử dụng các yếu tố gồm đèn giao thông, vạch kẻ đường,... đúng cách: 

4.1 Đèn giao thông

Với trẻ tự kỷ, các màu sắc và âm thanh của đèn tín hiệu cần được giải thích rõ ràng, kết hợp luyện tập thực tế để trẻ hiểu và phản xạ đúng.

• Hiểu ý nghĩa đèn đỏ, vàng, xanh:Cha mẹ nên dạy trẻ rằng đèn đỏ là dừng lại, đèn xanh là được đi, còn đèn vàng là chuẩn bị dừng. Cách dạy hiệu quả nhất là kết hợp hình ảnh minh họa cùng với tình huống thực tế. Có thể sử dụng đèn tín hiệu đồ chơi hoặc video hoạt hình để trẻ dễ hình dung.
• Nhận biết âm thanh tín hiệu (nếu có):Một số ngã tư có hệ thống âm thanh báo hiệu cho người đi bộ (tiếng bíp khi đèn xanh). Trẻ nên được làm quen với loại âm thanh này và hiểu rằng khi nghe thấy tiếng bíp, đó là lúc an toàn để bắt đầu băng qua đường.
• Tập thói quen chờ đèn xanh mới đi:Trẻ cần được luyện tập việc đứng yên và chờ đúng tín hiệu thay vì băng qua khi thấy đường vắng. Đây là mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ quan trọng giúp hạn chế hành vi bốc đồng và tăng tính tuân thủ quy tắc khi không có người lớn đi cùng.

4.2 Vạch kẻ đường và nút bấm người đi bộ

Việc đi đúng vạch và sử dụng nút bấm đèn không chỉ giúp trẻ an toàn mà còn hình thành thói quen tuân thủ luật giao thông ngay từ nhỏ.

• Chỉ sử dụng vạch dành riêng cho người đi bộ:Trẻ nên được dạy rằng chỉ băng qua đường tại nơi có vạch kẻ trắng hoặc vạch dành riêng cho người đi bộ. Có thể chỉ vào mặt đất để minh họa trực tiếp cho trẻ thấy đâu là vị trí an toàn cần đứng.
• Tìm và ấn nút bấm đèn (nếu có):Ở nhiều giao lộ, có nút bấm dành cho người đi bộ để yêu cầu đèn chuyển xanh. Cha mẹ có thể hướng dẫn trẻ cách quan sát, tìm nút bấm và nhấn đúng lúc. Đây là một hoạt động thực hành giúp trẻ cảm thấy mình chủ động và tham gia tích cực vào quá trình băng qua đường.
• Quan sát phương tiện trước khi bước xuống:Dù đèn xanh đã bật, trẻ vẫn cần quan sát kỹ và chỉ bước xuống khi thấy các phương tiện đã dừng hoàn toàn. Đây là mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ giúp giảm nguy cơ tai nạn do xe vượt đèn đỏ hoặc tài xế không để ý đến người đi bộ.

Hướng dẫn trẻ nhận biết vạch kẻ, biển báo khi tham gia giao thông

5. Giải quyết khó khăn về cảm giác ở trẻ tự kỷ

Một trong những rào cản phổ biến khiến trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi băng qua đường là tình trạng quá tải cảm giác. Âm thanh ồn ào, ánh sáng chói hoặc dòng người đông đúc có thể gây hoảng loạn, khiến trẻ mất kiểm soát hoặc hành động thiếu an toàn. Vì vậy, song song với việc dạy kỹ năng, cha mẹ cũng cần hỗ trợ trẻ điều chỉnh cảm giác để việc thực hành các mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ trở nên hiệu quả và dễ tiếp nhận hơn.

5.1 Nhạy cảm với tiếng ồn

Nhiều trẻ tự kỷ rất nhạy với âm thanh, đặc biệt là tiếng còi xe, động cơ lớn hoặc âm thanh hỗn tạp ngoài đường. Điều này có thể làm trẻ bịt tai, hét to, quay lưng bỏ chạy hoặc không thể tập trung khi học kỹ năng băng qua đường. Để giúp trẻ giảm nhạy cảm với tiếng ồn, cha mẹ có thể áp dụng một số mẹo sau: 

• Tai nghe chống ồn hoặc nút tai:Trang bị tai nghe chống ồn hoặc nút tai mềm giúp giảm bớt âm thanh khó chịu và giúp trẻ cảm thấy yên tâm hơn khi ra ngoài. Đây là một hỗ trợ đơn giản nhưng rất hữu ích trong giai đoạn đầu làm quen với môi trường giao thông.
• Cho trẻ tập thở sâu, điều tiết cảm xúc trước khi ra ngoài:Cha mẹ có thể hướng dẫn trẻ một số kỹ thuật thở đơn giản như hít vào (đếm đến 3) rồi thở ra từ từ. Những bài tập này giúp trẻ làm dịu cảm xúc, tăng khả năng kiểm soát cơ thể trước khi bước vào môi trường có nhiều kích thích.
• Luyện từ không gian yên tĩnh đến môi trường đông xe:Bắt đầu luyện kỹ năng tại những khu vực yên tĩnh, ít xe cộ (như công viên, khu dân cư), sau đó mới chuyển sang môi trường thực tế đông người hơn. Việc tăng dần độ khó sẽ giúp trẻ thích nghi tốt hơn mà không bị quá tải đột ngột.

5.2 Nhạy cảm ánh sáng

Ánh sáng mặt trời chói chang, đặc biệt vào buổi trưa hoặc đầu giờ chiều, có thể gây khó chịu cho trẻ nhạy cảm thị giác, làm trẻ mất tập trung hoặc phản ứng tiêu cực khi ra đường. Vì thế, cha mẹ nên: 

• Cho trẻ đeo kính râm, đội mũ rộng vành:Kính râm giúp giảm độ chói, bảo vệ mắt khỏi ánh sáng mạnh. Mũ rộng vành vừa che nắng vừa tạo cảm giác an toàn hơn cho trẻ khi quan sát đường phố. Đây là cách đơn giản giúp việc áp dụng mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ trở nên dễ dàng hơn.
• Chọn tuyến đường có bóng râm, tránh giờ nắng gắt:Nếu có thể, cha mẹ nên chọn thời điểm và tuyến đường ít nắng, nhiều bóng cây để đưa trẻ ra ngoài luyện tập. Tránh khung giờ nắng gắt sẽ giúp trẻ cảm thấy thoải mái và bớt mệt mỏi trong quá trình học kỹ năng.

Bắt đầu luyện tại những khu vực yên tĩnh, ít xe cộ rồi chuyển sang nơi đông người 

6. Củng cố kỹ năng qua thực hành và khen thưởng

Sau khi trẻ đã được hướng dẫn lý thuyết và luyện tập cơ bản, bước tiếp theo quan trọng không kém chính là thực hành trong tình huống thật và củng cố hành vi đúng thông qua phản hồi tích cực. Các mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ chỉ thật sự phát huy hiệu quả khi được lặp lại có hệ thống, đi kèm với sự hỗ trợ, quan sát và khích lệ từ người lớn.

6.1 Tăng cường thực hành tình huống thật

Thực hành trong môi trường thực tế giúp trẻ vận dụng các kỹ năng đã học vào đời sống, đồng thời học cách xử lý các tình huống phát sinh. Tuy nhiên, quá trình này cần diễn ra có kiểm soát và từng bước phù hợp với khả năng của trẻ.

• Tập tại các ngã tư quen thuộc, thời điểm ít xe cộ

Lựa chọn địa điểm tập luyện nên ưu tiên những khu vực quen thuộc, gần nhà và ít tiếng ồn để giảm bớt kích thích cảm giác cho trẻ. Các ngã tư nhỏ, vắng xe vào sáng sớm hoặc chiều muộn là thời điểm lý tưởng để bắt đầu. Khi trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái, khả năng hợp tác và tiếp nhận kỹ năng sẽ cao hơn.

• Diễn tập nhiều lần trong môi trường kiểm soát

Thay vì chỉ dạy qua lời nói, cha mẹ nên cùng trẻ thực hành lặp đi lặp lại toàn bộ quy trình băng qua đường, từ dừng lại, quan sát, chờ đèn xanh đến đi đúng vạch và quan sát xe đã dừng. Mỗi bước nên được hướng dẫn cụ thể, quan sát kỹ lưỡng và nhắc nhở nhẹ nhàng nếu trẻ chưa làm đúng. Nếu cần, có thể mời người thân hỗ trợ đóng vai xe dừng lại hoặc người đi bộ khác để trẻ làm quen với tình huống gần giống thực tế. Đây là một trong những cách hiệu quả giúp mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ trở nên gần gũi và dễ thực hiện hơn.

6.2 Củng cố tích cực thông qua lời khen thưởng

Sự ghi nhận đúng lúc có thể tạo ra tác động rất lớn đối với trẻ tự kỷ. Cha mẹ nên dành lời khen, phần thưởng nhỏ hoặc phản hồi tích cực để trẻ hiểu rằng mình đang làm đúng và có động lực tiếp tục duy trì hành vi tốt.

• Lời khen, phần thưởng nhỏ cho mỗi hành vi đúng

Ngay sau khi trẻ hoàn thành một bước đúng như đứng chờ đèn xanh, đi đúng lối dành cho người đi bộ hay không chạy khi băng qua, cha mẹ hãy dành cho trẻ một lời khen cụ thể như “Con chờ đèn rất giỏi”, “Con đi rất bình tĩnh”. Cha mẹ có thể sử dụng bảng thưởng, nhãn dán hoặc món đồ chơi nhỏ mà trẻ yêu thích để tăng hứng thú. Đây là hình thức củng cố đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả trong việc duy trì kỹ năng đã học.

• Phản hồi ngay lập tức và rõ ràng sau khi hoàn thành

Trẻ tự kỷ có xu hướng khó kết nối hành vi với phần thưởng nếu phản hồi đến quá muộn hoặc không rõ ràng. Do đó, lời khen nên được đưa ra ngay khi trẻ vừa hoàn thành hành vi, đi kèm với việc mô tả hành vi đúng một cách cụ thể như “Con đã dừng lại trước vạch trắng, đúng rồi!”, “Tốt lắm, con đã đợi xe dừng hẳn rồi mới đi”. Cách này giúp trẻ hiểu chính xác điều gì là đúng, từ đó lặp lại hành vi trong những lần tiếp theo.

Cha mẹ nên khuyến khích, dành lời khen cho con khi con băng qua đường đúng

Trên đây là những mẹo băng qua đường cho trẻ tự kỷ mà cha mẹ có thể áp dụng trong quá trình hướng dẫn con. Các mẹo này không quá cầu kỳ hay phức tạp, điều quan trọng là cách tiếp cận phải đúng với nhịp độ tiếp nhận của trẻ. Để bỏ túi thêm nhiều kiến thức hữu ích về chăm sóc trẻ tự kỷ, bạn đừng bỏ lỡ những tin tức trên Mirai Care mỗi ngày nhé!