3 + Mẹo du lịch cùng trẻ em khó bảo được nhiều gia đình tin dùng

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết

Du lịch cùng con nhỏ luôn là một trải nghiệm quý giá, nhưng nếu bé thuộc tuýp "khó bảo" hay cáu gắt, không hợp tác hoặc thay đổi tâm trạng thất thường thì chuyến đi dễ dàng trở thành "cuộc chiến". Thay vì từ bỏ kế hoạch nghỉ dưỡng vì lo sợ con quấy phá, bạn hoàn toàn có thể chủ động chuẩn bị. Trong bài viết này,Mirai Caresẽ chia sẻmẹo du lịch cùng trẻ em khó bảogiúp bố mẹ kiểm soát tình huống tốt hơn, giữ được tinh thần tích cực và tận hưởng hành trình ý nghĩa bên con.

1. Vì sao trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn khi đi du lịch?

1.1. Hệ thần kinh nhạy cảm với thay đổi

Một trong những lý do khiến trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn khi đi du lịch là do hệ thần kinh của các em đặc biệt nhạy cảm với sự thay đổi môi trường và kích thích cảm giác. Trong khi nhiều trẻ khác có thể thích nghi nhanh với lịch trình mới, trải nghiệm mới, thì với trẻ tự kỷ, bất kỳ thay đổi nhỏ nào từ âm thanh, ánh sáng, mùi, nhiệt độ cho đến cách bố trí phòng ngủ đều có thể trở thành nguồn gây căng thẳng và lo âu sâu sắc.

Điều này liên quan đến tình trạng gọi là rối loạn xử lý cảm giác (Sensory Processing Disorder) vốn rất phổ biến ở trẻ trong phổ tự kỷ. Hệ thần kinh của trẻ không xử lý thông tin cảm giác một cách trơn tru mà thường bị quá tải hoặc phản ứng quá mức. Ví dụ:

• Tiếng loa sân bay, tiếng động cơ máy bay, còi xe lớn,… có thể khiến trẻ giật mình, bịt tai, la hét vì cảm thấy đau hoặc hoảng sợ.
• Ánh sáng chói ở khách sạn, không gian đông đúc, mùi hương lạ từ nhà vệ sinh công cộng hoặc mùi thức ăn đặc trưng ở nơi lạ,… có thể khiến trẻ choáng ngợp, quay mặt đi hoặc đòi rời đi ngay lập tức.
• Ngay cả việc thay đổi những thứ tưởng như nhỏ nhặt như gối ngủ không quen thuộc, phòng ngủ có màu rèm khác ở nhà cũng có thể khiến trẻ mất ngủ hoặc dễ nổi cáu.

Không chỉ về cảm giác bên ngoài, sự thay đổi trong nhịp sinh hoạt hàng ngày  chẳng hạn như trễ bữa ăn, đi ngủ muộn, không được chơi món quen thuộc, không có thời gian yên tĩnh cũng làm rối loạn cảm giác an toàn nội tại mà trẻ đã thiết lập ở nhà. Khi bị mất kiểm soát, trẻ có thể phản ứng bằng cách la hét, trốn tránh, kích động, hoặc cố gắng quay lại những hành vi tự kích thích quen thuộc (như xoay tay, đập đầu, lắc người) để trấn an bản thân.

1.2. Thói quen cố định kém thích nghi với lịch trình mới

Một đặc điểm phổ biến ở trẻ tự kỷ là sự lệ thuộc vào thói quen cố định hằng ngày. Các em thường quen với giờ ăn, giờ ngủ, vị trí đồ đạc và cả những vật dụng quen thuộc như chăn gối, đồ chơi hay ly uống nước riêng. Khi đi du lịch, lịch trình mới, không gian mới, thậm chí cả những thay đổi nhỏ như món ăn lạ hoặc tiếng ồn tại nơi ở mới có thể khiến trẻ rơi vào trạng thái căng thẳng, lo âu và phản ứng mạnh. 

Việc mất đi “vòng lặp quen thuộc” khiến trẻ dễ hoảng loạn hoặc phản kháng hành vi  đây là một trong những lý do khiến chuyến đi trở nên đầy thách thức nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ cha mẹ. Vì vậy, hiểu được tầm quan trọng của thói quen cố định sẽ giúp phụ huynh chủ động hơn trong việc lên kế hoạch và hỗ trợ con trong những chuyến đi xa.

1.3. Giao tiếp hạn chế  khó diễn đạt nhu cầu

Một trong những trở ngại lớn khi thực hiện mẹo du lịch cùng trẻ em khó bảo là khả năng giao tiếp hạn chế. Nhiều trẻ không thể diễn đạt cảm giác mệt mỏi, đói bụng, buồn ngủ hay sợ hãi một cách rõ ràng bằng lời nói. Thay vào đó, các em có thể bộc lộ qua hành vi như la hét, khóc to, ném đồ hoặc thậm chí tự làm đau bản thân. Khi không được thấu hiểu và hỗ trợ kịp thời, những hành vi này có thể tăng lên, khiến cha mẹ lúng túng và dễ cảm thấy căng thẳng trong chuyến đi. Vì vậy, việc chuẩn bị trước các công cụ hỗ trợ giao tiếp (hình ảnh, bảng biểu cảm xúc...) và quan sát kỹ từng tín hiệu nhỏ của trẻ sẽ giúp hành trình trở nên suôn sẻ và an toàn hơn.

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn, hoảng loạn khi đi du lịch 

2. Những tình huống cha mẹ dễ gặp khi đưa trẻ tự kỷ đi du lịch

2.1. Trẻ hoảng loạn, mất kiểm soát hành vi

Một trong những tình huống phổ biến và gây căng thẳng nhất khi đưa trẻ tự kỷ đi du lịch là việc trẻ đột ngột hoảng loạn hoặc có hành vi mất kiểm soát. Những phản ứng này có thể xảy ra bất ngờ, không theo kịch bản nào và thường khiến cả gia đình lúng túng, đặc biệt là khi ở nơi công cộng.

Ví dụ, trẻ có thể gào khóc dữ dội khi đi qua cổng an ninh sân bay, do không chịu được tiếng bíp bất ngờ, ánh sáng nhấp nháy hoặc việc bị người lạ chạm vào. Một số trẻ có thể la hét, bịt tai hoặc quằn quại khi nghe tiếng máy bay cất cánh hay một âm thanh quá lớn cũng khiến trẻ bất ngờ. Cũng có trường hợp trẻ kiên quyết không chịu lên xe, không bước vào khách sạn mới hoặc ném đồ, đập đầu, tự làm đau mình khi bị thay đổi lịch trình đột ngột.

Những hành vi này không xuất phát từ sự bướng bỉnh hay thiếu giáo dục  như nhiều người lầm tưởng. Thực chất, trẻ đang bị rơi vào trạng thái quá tải cảm giác (sensory overload): âm thanh quá to, ánh sáng quá chói, mùi lạ, không gian đông đúc… tất cả cùng lúc xâm nhập vào hệ thần kinh vốn đã rất nhạy cảm, khiến trẻ không thể tự điều tiết cảm xúc và hành vi.

2.2. Trẻ từ chối ăn uống ở nơi lạ

Một trong những tình huống thường gặp nhất khi đưa trẻ tự kỷ đi du lịch là việc trẻ hoàn toàn từ chối ăn uống khi đến nơi mới. Nhiều trẻ chỉ chấp nhận một vài món ăn quen thuộc, được chế biến theo cách nhất định hoặc sử dụng bát, muỗng, môi trường ăn uống như ở nhà. Khi thay đổi môi trường ăn (khách sạn, quán ăn lạ, không khí đông đúc…), trẻ có thể cảm thấy mất an toàn và không muốn tiếp xúc với bất kỳ món nào.

Bên cạnh đó, trẻ tự kỷ thường nhạy cảm với mùi vị và kết cấu thức ăn điều này khiến trẻ dễ từ chối món ăn chỉ vì mùi lạ hoặc màu sắc không quen. Khi trẻ không chịu ăn, việc đói bụng sẽ làm tăng cảm giác khó chịu, mệt mỏi, cáu gắt và có thể dẫn đến các hành vi như gào khóc, nằm lăn ra sàn hoặc tự làm đau chính mình.

Trẻ thường hoảng loạn, có hành vi từ chối đồ ăn ở nơi lạ 

2.3. Trẻ mất ngủ hoặc ngủ gián đoạn suốt chuyến đi

Giấc ngủ đóng vai trò cực kỳ quan trọng với sự ổn định cảm xúc và hành vi của trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, thay đổi môi trường ngủ là một trong những yếu tố dễ làm rối loạn nhịp sinh học của trẻ. Tại khách sạn, trẻ có thể không quen với cảm giác giường mới, chăn ga khác màu hoặc có mùi lạ, âm thanh nền (tiếng máy lạnh, xe cộ) hoặc ánh sáng khác biệt (đèn ngủ quá sáng hoặc quá tối).

Kết quả là nhiều trẻ không thể vào giấc như thường lệ hoặc ngủ chập chờn, tỉnh dậy giữa đêm và hoảng loạn. Khi bị thiếu ngủ, trẻ trở nên rất nhạy cảm, dễ nổi nóng, quấy khóc, mất khả năng tập trung hoặc từ chối hợp tác trong cả chuyến đi. Tình trạng này nếu kéo dài 12 ngày sẽ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và trải nghiệm của cả gia đình.

2.4. Các vấn đề sức khỏe đi kèm (tiêu hóa, dị ứng,...) bộc lộ rõ

Trẻ tự kỷ thường gặp các rối loạn liên quan đến tiêu hóa như táo bón, trào ngược, đầy hơi  đặc biệt dễ bộc lộ khi thay đổi lịch sinh hoạt hoặc ăn uống trong chuyến du lịch. Việc ăn không đúng giờ, dùng thực phẩm không quen thuộc hoặc thay đổi lượng nước uống dễ khiến trẻ bị táo bón, tiêu chảy hoặc đau bụng âm ỉ mà không thể diễn đạt được bằng lời.

Ngoài ra, trẻ tự kỷ có nguy cơ dị ứng thực phẩm cao hơn mức trung bình. Khi đi du lịch, việc kiểm soát thành phần món ăn tại quán hoặc buffet khách sạn rất khó khăn  có thể dẫn đến dị ứng với sữa, đậu nành, gluten, trứng, hoặc chất bảo quản. Những phản ứng như nổi mẩn, buồn nôn, đỏ da hay ngứa có thể làm trẻ hoảng loạn, la hét mà không thể giải thích vì sao. Nếu không chuẩn bị kỹ, cha mẹ sẽ bị động trong xử lý, ảnh hưởng đến an toàn và trải nghiệm của cả gia đình.

Việc di chuyển đến một nơi hoàn toàn mới rất dễ khiến trẻ tự kỷ gặp các vấn đề sức khoẻ 

3. Mẹo du lịch cùng trẻ em khó bảo nhẹ nhàng, an toàn hơn

3.1. Trước chuyến đi: Chuẩn bị không chỉ là vali

Khi đi du lịch cùng trẻ tự kỷ, hành lý quan trọng nhất không nằm trong vali mà nằm ở phần chuẩn bị tâm lý và môi trường cảm xúc cho cả cha mẹ và trẻ. Một chuyến đi suôn sẻ bắt đầu từ việc giúp trẻ hiểu đoán làm quen với những điều sắp xảy ra, thay vì bị đặt vào hoàn cảnh lạ một cách đột ngột.

“Chuẩn bị tâm lý”  bước đầu tiên quan trọng nhất

Đừng chỉ lo chuẩn bị quần áo hay đồ ăn  hãy bắt đầu từ việc chuẩn bị tinh thần cho trẻ và chính bạn. Với trẻ tự kỷ, việc thay đổi môi trường dễ gây căng thẳng. Cha mẹ có thể:

• Cho trẻ xem hình ảnh, video về nơi sẽ đến (sân bay, khách sạn, bãi biển, xe ô tô,…)
• Tạo một lịch trình trực quan đơn giản (vẽ bằng hình hoặc in ra giấy) để trẻ biết sắp đi đâu  khi nào  làm gì
• Lặp lại thông tin thường xuyên trong vài ngày trước chuyến đi để giúp trẻ ghi nhớ và hình dung rõ hơn
• Với cha mẹ, điều quan trọng là đừng mong một kỳ nghỉ “hoàn hảo”, mà hãy chuẩn bị tinh thần ứng biến, linh hoạt, và đón nhận những khoảnh khắc không như ý với sự bình tĩnh.

Lựa chọn điểm đến phù hợp với đặc điểm của trẻ tự kỷ

Không phải nơi nào cũng thân thiện với trẻ đặc biệt. Cha mẹ nên ưu tiên:

• Địa điểm yên tĩnh, ít tiếng ồn, không gian thoáng đãng, có thể cho trẻ nghỉ ngơi riêng nếu quá tải
• Chỗ ở có bếp, tiện chuẩn bị đồ ăn riêng nếu cần
• Có khu vực chơi trong nhà để tránh thời tiết xấu hoặc trẻ không muốn ra ngoài
• Chính sách linh hoạt, như cho nhận phòng sớm, huỷ phòng không mất phí

Đặc biệt, hãy kiểm tra trước:

• Xung quanh có gì thú vị nhưng ít kích thích (vườn, bãi cỏ, bể bơi,…)
• Có gần bệnh viện, hiệu thuốc, siêu thị không  để xử lý sự cố nhanh chóng nếu cần
• Danh sách đồ dùng cần mang theo cho trẻ tự kỷ

Đây là một số nhóm đồ cha mẹ nên ưu tiên đóng gói:

• Vật dụng giúp điều tiết cảm giác: tai nghe chống ồn, kính râm, chăn nhẹ có mùi quen thuộc, bóng đèn ngủ nhỏ
• Vật dụng hỗ trợ giao tiếp/trị liệu: bảng hình ảnh, thiết bị AAC (nếu có), sách hoặc đồ chơi yêu thích
• Đồ ăn quen thuộc hoặc bổ sung: bánh snack thường dùng, bình nước cá nhân, dụng cụ ăn riêng
• Thẻ thông tin cá nhân & khẩn cấp: tên trẻ, chẩn đoán (ví dụ: ASD), phương thức giao tiếp, số điện thoại người giám hộ

Việc chuẩn bị kỹ càng trước chuyến đi không chỉ giúp trẻ an tâm và dễ thích nghi, mà còn giúp cha mẹ giảm lo lắng và chủ động ứng phó trong mọi tình huống.

Cha mẹ hãy chuẩn bị sẵn sàng mọi thứ cho con trước chuyến đi  

3.2. Trong chuyến đi: Làm sao để hành trình suôn sẻ hơn?

Khi hành trình bắt đầu, điều quan trọng nhất là giữ mọi thứ ổn định và dễ đoán nhất có thể. Trẻ tự kỷ  hay trẻ em khó bảo  thường không phản ứng tốt với sự thay đổi bất ngờ hoặc môi trường quá nhiều kích thích. Dưới đây là những mẹo giúp bạn đồng hành cùng con một cách nhẹ nhàng, an toàn:

Giữ nếp sinh hoạt quen thuộc càng nhiều càng tốt

Sự quen thuộc là chiếc “áo giáp” giúp trẻ an tâm khi phải đến nơi lạ. Hãy cố gắng:

• Ăn ngủ đúng giờ như ở nhà, tránh đảo lộn lịch sinh hoạt
• Mang theo món ăn quen (bánh, cháo, trái cây), nhất là nếu trẻ có khẩu vị kén chọn
• Hạn chế xếp quá nhiều hoạt động mỗi ngày. Mỗi ngày chỉ nên có 12 điểm đến, và luôn chừa thời gian nghỉ ngơi

Giữ nhịp sinh hoạt ổn định giúp hệ thần kinh của trẻ duy trì sự cân bằng, giảm nguy cơ quá tải cảm giác.

Chọn lọc hoạt động phù hợp với trẻ

Không phải hoạt động du lịch nào cũng phù hợp. Cha mẹ nên cân nhắc:

• Ưu tiên không gian mở, ít người như: công viên vắng, bãi biển yên tĩnh, khu rừng nhỏ, sân chơi cộng đồng không quá đông
• Tránh nơi quá ồn ào, ánh sáng mạnh, nhiều người qua lại như: trung tâm thương mại, khu vui chơi lớn, lễ hội đông đúc
• Chọn nơi có lối thoát dễ dàng hoặc góc nghỉ riêng nếu trẻ cần “rút lui”

Việc chọn địa điểm phù hợp giúp trẻ có trải nghiệm tích cực hơn và không bị choáng ngợp.

Đọc tín hiệu  phản ứng sớm khi trẻ quá tải cảm giác

Cha mẹ cần tinh ý nhận ra những biểu hiện cảnh báo trẻ sắp “vỡ oà”:

• Thở gấp, đổ mồ hôi, bứt rứt
• Hành vi lặp lại nhiều lần (vỗ tay, lắc đầu, cào cấu,…)
• Cáu gắt, hét to, trốn vào một góc hoặc khóc không rõ lý do

Khi thấy dấu hiệu đó, hãy ngừng hoạt động ngay lập tức, đưa trẻ đến nơi yên tĩnh và quen thuộc hơn (ghế đá, xe ô tô, phòng riêng…). Luôn có sẵn một “góc rút lui an toàn” trong mọi điểm đến là một trong những mẹo quan trọng giúp giảm căng thẳng cho trẻ trong các chuyến đi.

Cha mẹ hãy luôn chú ý, chọn lọc, quan sát các biểu hiện của con trong suốt quá trình đi du lịch

3.3. Sau chuyến đi: Theo dõi trạng thái của trẻ

Du lịch kết thúc không có nghĩa là hành trình phát triển của con cũng dừng lại. Giai đoạn sau chuyến đi chính là thời điểm để quan sát, điều chỉnh và củng cố những thay đổi tích cực của trẻ.

Quan sát và ghi nhận sự tiến bộ nhỏ nhất

Hãy để ý những chi tiết tưởng chừng rất nhỏ:

• Con có thể ngồi xe lâu hơn mà không cáu gắt?
• Lần đầu tiên chịu thử món ăn mới ở nơi lạ?
• Dám nhìn vào mắt người lạ hoặc vẫy tay chào?

Đừng bỏ qua những dấu hiệu này, chúng chính là chỉ báo cho sự phát triển thần kinh và hành vi của trẻ. Việc ghi nhận những tiến bộ nhỏ giúp cha mẹ có thêm niềm tin và động lực cho những chuyến đi sau.

Điều chỉnh kế hoạch can thiệp theo trải nghiệm thực tế

Mỗi chuyến đi là một “bài kiểm tra thực tế” cho trẻ và cả cha mẹ:

• Trẻ nhạy cảm với âm thanh nhiều hơn bạn tưởng?
• Có những sở thích mới, như thích nước, thích khám phá…?
• Ngưỡng chịu đựng của trẻ tốt hơn khi có tai nghe chống ồn?

Ghi lại những quan sát này và chia sẻ với chuyên gia trị liệu để cập nhật kế hoạch can thiệp phù hợp hơn  từ kỹ năng giao tiếp, điều chỉnh hành vi cho đến lựa chọn môi trường học tập.

Xây dựng “nhật ký du lịch” cùng trẻ  dù trẻ chưa biết viết

Bạn có thể:

• Dán ảnh vào cuốn sổ nhỏ
• Ghi chú bằng icon, hình vẽ đơn giản, từ khóa dễ nhớ
• Mở lại để kể chuyện: “Lần đó mình đi biển, con đã ngồi suốt trên xe mà không khóc nha!”

Nhật ký không chỉ giúp trẻ lưu giữ ký ức tích cực, mà còn tạo nền tảng cho việc chuẩn bị tinh thần tốt hơn cho những lần sau.

Theo dõi, điều chỉnh kế hoạch cho trẻ tự kỷ sau mỗi chuyến đi là một điều quan trọng

Trẻ em "khó bảo" không có nghĩa là không thể cùng cha mẹ tạo nên những chuyến đi đáng nhớ. Chỉ cần có sự chuẩn bị kỹ càng, linh hoạt và thấu hiểu con, bạn sẽ biến hành trình ấy thành cơ hội để cả gia đình gắn kết hơn. Mirai Care hy vọng những mẹo du lịch cùng trẻ em khó bảo trên sẽ giúp bạn lên kế hoạch trọn vẹn, không lo lắng, không áp lực. Đừng quên theo dõi thêm nhiều bài viết khác để cập nhật kiến thức nuôi dạy trẻ và kinh nghiệm du lịch thông minh cho gia đình nhé!