Nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ: Nguyên nhân & Cách cải thiện

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ không đơn thuần là thói quan hay phản xạ cơ học mà có thể liên quan đến nhiều yếu tố về thần kinh, tâm lý và môi trường. Việc nhận diện đúng nguyên nhân, tác hại sẽ giúp hỗ trợ tốt hơn trong quá trình can thiệp và phát triển kỹ năng của trẻ. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ phân tích chi tiết về nguyên nhân, hậu quả và cách cải thiện tình trạng này. 

1. Tình trạng nháy mắt quá mức là gì?

Nháy mắt vốn là một phản xạ tự nhiên của mắt nhằm loại bỏ bụi bẩn, giữ ẩm và bảo vệ giác mạc. Thông thường, trẻ sẽ nháy mắt từ 10 - 20 lần/phút, tùy theo hoạt động và môi trường xung quanh. Tuy nhiên, tần suất nháy mắt diễn ra dày đặc, kéo dài liên tục trong nhiều phút hoặc lặp lại nhiều lần trong ngày sẽ được xem là nháy mắt quá mức.

Ở trẻ tự kỷ, hiện tượng này không đơn thuần chỉ xuất phát từ vấn đề ở mắt. Nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ đôi khi liên quan đến sự rối loạn thần kinh, căng thẳng cảm xúc, hoặc được xem như một hành vi lặp đi lặp lại giúp trẻ tự xoa dịu bản thân. Chính vì vậy, ba mẹ cần quan sát kỹ để phân biệt đây có phải là tình trạng tạm thời hay là một biểu hiện đặc thù cần can thiệp chuyên sâu.

Nháy mắt diễn ra dày đặc, kéo dài liên tục và lặp đi lặp lại được xem là quá mức

2. Nguyên nhân gây nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ

Có nhiều yếu tố khác nhau có thể dẫn đến nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ, và mỗi trường hợp lại có biểu hiện riêng. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp:

• Vấn đề về mắt: Khô mắt, dị ứng, tật khúc xạ (cận, loạn, viễn) hoặc nhiễm trùng mắt có thể khiến trẻ liên tục nháy mắt để giảm cảm giác khó chịu. Trong nhiều tình huống, ba mẹ dễ nhầm lẫn đây chỉ là vấn đề thị lực mà bỏ qua khả năng liên quan đến tự kỷ.
• Yếu tố thần kinh: Một số trẻ tự kỷ có hoạt động thần kinh khác biệt, dễ dẫn đến những cử động lặp lại không kiểm soát được như nháy mắt, giật vai hay nhún cổ. Đây có thể là biểu hiện của rối loạn vận động dạng Tic, thường gặp ở trẻ em. Tic không gây nguy hiểm ngay lập tức nhưng có thể ảnh hưởng đến sinh hoạt và tâm lý, vì vậy ba mẹ nên đưa trẻ thăm khám chuyên khoa để được chẩn đoán và can thiệp phù hợp.
• Căng thẳng và lo âu: Khi rơi vào môi trường ồn ào, thay đổi lịch sinh hoạt hoặc gặp tình huống gây áp lực, trẻ tự kỷ thường có xu hướng xuất hiện các hành vi lặp đi lặp lại để trấn an bản thân. Nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ trong trường hợp này được xem là một dạng hành vi tự xoa dịu.
• Hành vi kích thích lặp lại: Nhiều trẻ tự kỷ có thói quen thực hiện những hành vi lặp lại như vỗ tay, xoay vòng, lắc người hoặc nháy mắt liên tục. Đây là cách trẻ tìm kiếm sự thoải mái về cảm giác, dù đôi khi gây lo ngại cho ba mẹ.
• Độ nhạy cảm giác quan: Trẻ tự kỷ thường có mức độ nhạy cảm cao với các kích thích từ môi trường như ánh sáng, gió, bụi hoặc sự thay đổi nhiệt độ. Khi mắt tiếp xúc với ánh sáng mạnh hoặc không gian nhiều tác nhân gây khó chịu, trẻ có thể phản ứng bằng cách nháy mắt liên tục để giảm bớt cảm giác này. Trong trường hợp này, nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ là một phản ứng mang tính bảo vệ và điều chỉnh cảm giác. 
• Ảnh hưởng từ thuốc hoặc điều trị: Một số loại thuốc dùng để hỗ trợ điều trị rối loạn thần kinh hay tâm lý có thể đi kèm tác dụng phụ, trong đó có hiện tượng co giật nhẹ hoặc nháy mắt nhiều hơn bình thường.

Có nhiều nguyên nhân khác nhau khiến trẻ tự kỷ nháy mắt quá mức

3. Ảnh hưởng của việc trẻ tự kỷ bị nháy mắt quá mức

Hiện tượng nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ không chỉ đơn giản là một thói quen, mà còn có thể tác động đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống hàng ngày của trẻ:

• Ảnh hưởng đến sức khỏe thị giác: Khi nháy mắt quá nhiều, mắt trẻ dễ bị mỏi, khô hoặc thậm chí gây ra tình trạng kích ứng giác mạc. Nếu nguyên nhân xuất phát từ các bệnh lý về mắt mà không được điều trị kịp thời, thị lực của trẻ có nguy cơ suy giảm.
• Tác động đến khả năng giao tiếp: Nháy mắt liên tục có thể khiến trẻ khó tập trung vào ánh mắt hay biểu cảm của người đối diện. Điều này làm quá trình giao tiếp bằng mắt của trẻ tự kỷ trở nên khó khăn hơn, làm hạn chế trong việc kết nối xã hội.
• Gây lo lắng cho ba mẹ: Khi thấy con thường xuyên có biểu hiện lạ, nhiều ba mẹ dễ rơi vào trạng thái lo lắng, băn khoăn không biết có phải trẻ gặp vấn đề nghiêm trọng hay không. Điều này tạo áp lực tâm lý cho cả gia đình, ảnh hưởng đến hành trình đồng hành cùng con.
• Ảnh hưởng đến sinh hoạt và học tập: Trong môi trường lớp học hoặc các hoạt động tập trung, tình trạng nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ có thể khiến trẻ bị phân tán chú ý, khó hoàn thành nhiệm vụ. Đồng thời, bạn bè xung quanh cũng có thể tò mò hoặc trêu chọc, gây thêm áp lực tâm lý cho trẻ.

Nháy mắt liên tục gây ra nhiều tác động tiêu cực đối với trẻ tự kỷ

4. Cách cải thiện tình trạng bị nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ

Để hỗ trợ con giảm tần suất nháy mắt, ba mẹ cần kết hợp nhiều giải pháp khác nhau, từ kiểm tra y tế cho đến điều chỉnh thói quen sinh hoạt. Việc hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp lựa chọn phương pháp can thiệp phù hợp, mang lại hiệu quả lâu dài.

4.1. Đưa trẻ đi khám chuyên khoa mắt và thần kinh

Bước đầu tiên và quan trọng nhất là đưa trẻ đến bệnh viện để kiểm tra sức khỏe mắt và hệ thần kinh. Các bác sĩ có thể xác định xem hiện tượng nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ có liên quan đến bệnh lý như tật khúc xạ, khô mắt hay rối loạn thần kinh vận động hay không.

Khi tìm được nguyên nhân chính xác, ba mẹ sẽ dễ dàng phối hợp với bác sĩ để có hướng điều trị phù hợp. Điều này không chỉ giúp giảm tình trạng nháy mắt mà còn ngăn ngừa các biến chứng thị lực về sau.

4.2. Quan sát và giảm thiểu yếu tố gây căng thẳng

Trẻ tự kỷ rất nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng hoặc sự thay đổi môi trường sống. Những yếu tố này có thể kích thích trẻ nháy mắt nhiều hơn như một cách phản ứng với căng thẳng.

Ba mẹ nên tạo không gian sống yên tĩnh, duy trì lịch sinh hoạt ổn định và giúp trẻ thích nghi dần với các thay đổi. Khi trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái, tần suất nháy mắt sẽ giảm đi đáng kể.

4.3. Hỗ trợ bằng các hoạt động thư giãn và trị liệu

Các hoạt động như massage mắt nhẹ nhàng, cho trẻ tập hít thở sâu hoặc tham gia các buổi trị liệu thư giãn có thể giúp giảm căng thẳng. Đây là cách giúp trẻ cảm thấy dễ chịu hơn, từ đó hạn chế hành vi nháy mắt lặp lại.

Ngoài ra, ba mẹ có thể khuyến khích trẻ tham gia những trò chơi vận động nhẹ hoặc hoạt động nghệ thuật như vẽ, nặn đất sét. Những hoạt động này vừa mang tính giải trí vừa giúp trẻ cân bằng cảm xúc, góp phần cải thiện nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ.

4.4. Theo dõi tác dụng phụ của thuốc

Trong một số trường hợp, nháy mắt liên tục có thể bắt nguồn từ tác dụng phụ của thuốc điều trị thần kinh hoặc rối loạn hành vi. Nếu ba mẹ nhận thấy tình trạng xuất hiện sau khi trẻ bắt đầu dùng thuốc, cần trao đổi ngay với bác sĩ.

Tuy nhiên, ba mẹ không nên tự kỷ cho con dừng thuốc hoặc thay đổi liều lượng vì có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ. Thay vào đó, việc theo dõi sát sao và phản hồi kịp thời cho bác sĩ sẽ giúp tìm ra phương án thay thế an toàn và hiệu quả hơn.

4.5. Kết hợp can thiệp hành vi

Hành vi nháy mắt quá mức đôi khi được xem như một dạng hành vi kích thích lặp lại giúp trẻ tự điều chỉnh cảm xúc. Trong trường hợp này, liệu pháp can thiệp hành vi có thể hỗ trợ trẻ tìm ra những cách thay thế lành mạnh và ít ảnh hưởng hơn.

Các chuyên gia trị liệu sẽ hướng dẫn ba mẹ cách đồng hành cùng trẻ trong việc kiểm soát hành vi. Nhờ đó, trẻ vừa được giải tỏa cảm xúc, vừa dần giảm tần suất nháy mắt, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Hít thở sâu, tham gia các buổi trị liệu thư giãn giúp hạn chế hành vi nháy mắt lặp lại

Kết luận

Nhìn chung, nháy mắt quá mức ở trẻ tự kỷ không quá nguy hiểm nhưng có thể ảnh hưởng đến thị giác, tâm lý cùng khả năng giao tiếp của trẻ. Ba mẹ nên theo dõi sát sao, đưa trẻ thăm khám kịp thời và áp dụng các biện pháp cải thiện phù hợp.