Omega 3 cho trẻ tự kỷ: Lợi ích, liều dùng và cách sử dụng an toàn

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết: 

Việc tìm kiếm các giải pháp hỗ trợ cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ luôn là ưu tiên hàng đầu của các bậc cha mẹ. Trong số đó,omega 3 cho trẻ tự kỷđang được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi nhờ những lợi ích tích cực đối với hành vi, cảm xúc và phát triển trí tuệ. Bài viết dưới đây củaMirai Caresẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vai trò, cơ chế và cách sử dụng omega-3 hiệu quả trong quá trình chăm sóc và can thiệp cho trẻ.

1. Tìm hiểu Omega-3 là gì?

Omega-3 là một nhóm axit béo không no thiết yếu, giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với hoạt động của tim mạch, thị lực và đặc biệt là sự phát triển não bộ và hệ thần kinh. Do cơ thể không thể tự tổng hợp được omega-3, nên việc bổ sung từ thực phẩm hoặc thực phẩm chức năng là cần thiết – nhất là với nhóm trẻ có nhu cầu đặc biệt như trẻ rối loạn phổ tự kỷ.

Ba dạng chính của omega-3 gồm:

• ALA (Alpha-Linolenic Acid):Thường có trong thực vật như hạt lanh, hạt chia, óc chó. ALA có thể chuyển hóa thành DHA và EPA nhưng tỷ lệ thấp.
• EPA (Eicosapentaenoic Acid): Có tác dụng kháng viêm mạnh, hỗ trợ tâm trạng ổn định, giảm các hành vi xung động, thường được tìm thấy trong cá béo như cá hồi, cá mòi.
• DHA (Docosahexaenoic Acid): Thành phần cấu trúc chính của não bộ và võng mạc, chiếm khoảng 15-20% tổng acid béo ở não. DHA đặc biệt quan trọng với trẻ nhỏ vì ảnh hưởng đến khả năng học tập, hành vi và phát triển tư duy.

Nguồn thực phẩm chứa omega  rất đa dạng như cá béo, dầu cá, trứng gà

Nguồn thực phẩm giàu omega-3 bao gồm cá béo, dầu cá, dầu tảo (phù hợp cho trẻ ăn chay), trứng gà omega-3, hạt chia, hạt lanh… Trong chăm sóc trẻ tự kỷ, việc bổ sung DHA và EPA được xem là hướng hỗ trợ khoa học giúp cải thiện hành vi, giao tiếp và chức năng não bộ.

2. Mối liên hệ giữa tình trạng thiếu hụt Omega-3 và rối loạn phổ tự kỷ

Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận rằng nồng độ omega-3 trong máu của trẻ tự kỷ thường thấp hơn so với trẻ bình thường. Cụ thể, mức DHA và EPA trong huyết tương và màng hồng cầu của trẻ tự kỷ có xu hướng giảm rõ rệt. Đây là một trong những chỉ dấu cho thấy sự thiếu hụt dinh dưỡng này có thể liên quan đến các bất thường trong phát triển thần kinh.

Sự thiếu hụt này thường liên quan đến các vấn đề như: 

•Giảm tính linh hoạt màng tế bào thần kinh:Omega-3 là thành phần cấu trúc của màng tế bào thần kinh, giúp màng mềm dẻo và có khả năng phản ứng nhanh với các tín hiệu hóa học. Khi thiếu omega-3, màng tế bào trở nên kém linh hoạt, từ đó làm giảm hiệu quả truyền tín hiệu giữa các tế bào thần kinh. Hệ quả là trẻ có thể gặp khó khăn trong tiếp nhận thông tin, xử lý cảm xúc và điều chỉnh hành vi.

•Mất cân bằng dẫn truyền thần kinh :DHA và EPA tham gia điều chỉnh hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine, norepinephrine – những chất ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tập trung, điều tiết cảm xúc và kiểm soát hành vi. Khi omega-3 bị thiếu hụt, trẻ dễ rơi vào trạng thái lo âu, dễ cáu gắt hoặc thiếu kiên nhẫn.

•Tăng viêm thần kinh mạn tính: Trẻ tự kỷ được phát hiện có nồng độ cao các cytokine gây viêm trong não như TNF-α, IL-6, IL-1β. DHA và EPA có khả năng chống viêm tự nhiên, giúp làm giảm các phản ứng viêm mạn tính trong hệ thần kinh, từ đó hạn chế tổn thương synapse và cải thiện khả năng kết nối thần kinh.

•Ảnh hưởng đến cấu trúc não bộ đang phát triển:Vỏ não trước trán (prefrontal cortex) là khu vực chịu trách nhiệm về chức năng điều hành như kiểm soát hành vi, tự điều chỉnh cảm xúc và lập kế hoạch. Thiếu DHA trong giai đoạn phát triển não bộ sớm có thể làm ảnh hưởng tiêu cực đến sự hình thành và phát triển các vùng não này, từ đó khiến trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, giải quyết vấn đề và hành vi linh hoạt.

Thiếu hụt omega 3 có thể ảnh hưởng đến cấu trúc não bộ đang phát triển của trẻ

3. Những lợi ích tiềm năng của Omega-3 với trẻ tự kỷ

Omega-3 được xem là dưỡng chất hỗ trợ quan trọng trong quá trình can thiệp cho trẻ tự kỷ, giúp cải thiện hành vi, tăng khả năng chú ý và hỗ trợ kỹ năng giao tiếp xã hội. Nhiều nghiên cứu cho thấy việc bổ sung DHA và EPA đều đặn mang lại những chuyển biến tích cực rõ rệt như:

3.1. Cải thiện hành vi và cảm xúc

EPA là một thành phần quan trọng trong nhóm acid béo omega-3, có vai trò điều hòa hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin. Đây là hai chất ảnh hưởng trực tiếp đến tâm trạng, cảm xúc và hành vi. 

Ở trẻ tự kỷ, sự mất cân bằng dopamine và serotonin thường dẫn đến trạng thái khó kiểm soát cảm xúc, lo âu và dễ kích động. Việc bổ sung EPA đều đặn giúp tăng tính ổn định thần kinh, hỗ trợ trẻ kiểm soát phản ứng cảm xúc tốt hơn và giảm mức độ căng thẳng nội sinh.

Khi hệ thần kinh được ổn định nhờ EPA, trẻ sẽ ít bị tác động bởi các kích thích từ môi trường xung quanh. Những tiếng ồn lớn, ánh sáng mạnh hay sự thay đổi nhỏ trong lịch sinh hoạt – vốn dễ gây căng thẳng cho trẻ tự kỷ – sẽ không còn là nguyên nhân dẫn đến cơn cáu gắt hoặc hành vi bốc đồng. Cha mẹ có thể quan sát thấy trẻ trở nên bình tĩnh hơn, có thể chờ đợi, hợp tác và ít phản ứng mạnh với những tình huống bất ngờ trong ngày.

Hành vi và cảm xúc của trẻ có sự thay đổi tích cực hơn

Nhiều nghiên cứu đã sử dụng thang đo ABC (Aberrant Behavior Checklist) để đánh giá sự thay đổi hành vi ở trẻ sau khi sử dụng omega-3. Kết quả ghi nhận nhóm trẻ tự kỷ được bổ sung EPA và DHA liên tục trong khoảng 8–12 tuần có điểm số ABC giảm đáng kể, đặc biệt ở nhóm mục “cáu gắt”, “kích thích quá mức” và “hành vi không hợp tác”. Điều này cho thấy omega-3 không chỉ có tác dụng sinh học mà còn tạo ảnh hưởng tích cực đến hành vi thực tế.

3.2. Tăng khả năng chú ý và học tập

DHA là thành phần cấu trúc chính của màng tế bào thần kinh, chiếm tỷ lệ lớn trong chất xám và võng mạc. Khi màng tế bào được bổ sung đủ DHA, quá trình truyền tải tín hiệu giữa các tế bào thần kinh diễn ra trơn tru hơn, đặc biệt ở các vùng liên quan đến chú ý và ghi nhớ như vỏ não trước trán (prefrontal cortex). Ở trẻ tự kỷ, điều này giúp tăng khả năng xử lý thông tin, giảm sự phân tán và hỗ trợ duy trì chú ý lâu hơn khi học hoặc tham gia trị liệu.

Các báo cáo từ phụ huynh và chuyên gia can thiệp cho thấy, sau một khoảng thời gian bổ sung omega-3 đều đặn (thường từ 8–12 tuần), nhiều trẻ bắt đầu có tiến triển rõ rệt trong khả năng hoàn thành bài tập, ngồi yên khi học và chú ý đến hướng dẫn. Trẻ ít bỏ dở công việc giữa chừng, giảm hành vi đi lại lung tung và bắt đầu biết chờ đến lượt trong hoạt động nhóm.

Trẻ được bổ sung omega 3 đều đặn có khả năng chú ý học tập tốt hơn những đứa trẻ bình thường

Thang đánh giá CPT (Continuous Performance Test) thường được sử dụng để đo lường khả năng chú ý có duy trì của trẻ. Trong các thử nghiệm lâm sàng, trẻ được bổ sung omega-3 ghi nhận cải thiện về thời gian duy trì chú ý, giảm số lần trả lời sai hoặc mất tập trung. Đây là chỉ báo quan trọng cho thấy omega-3 giúp tăng hiệu suất hoạt động nhận thức một cách bền vững.

3.3. Hỗ trợ kỹ năng giao tiếp xã hội

Omega-3 không chỉ hỗ trợ giao tiếp mà còn tạo nền tảng sinh học ổn định để trẻ tự kỷ dễ dàng tiếp nhận trị liệu. Khi trẻ bắt đầu phản hồi tốt hơn với thế giới xung quanh, đó là dấu hiệu cho thấy sự kết nối đang dần được hình thành. Đây cũng là bước đệm quan trọng để cải thiện những hành vi khó như lặp lại hoặc cưỡng chế.

Một số báo cáo ghi nhận trẻ có tiến bộ về ứng dụng omega-3 trong điều trị cho trẻ tự kỷ như: 

• Giao tiếp bằng mắt:Trẻ tự kỷ thường tránh giao tiếp bằng mắt do cảm giác không thoải mái hoặc không hiểu ngụ ý xã hội từ ánh mắt. Tuy nhiên, khi hoạt động của vùng não xã hội được cải thiện nhờ bổ sung omega-3, trẻ bắt đầu có xu hướng duy trì ánh nhìn lâu hơn, chủ động nhìn vào mắt người nói như một cách thể hiện sự chú ý và kết nối.
   
• Khả năng phản hồi khi gọi tên:Một trong những dấu hiệu sớm nhất của rối loạn phổ tự kỷ là trẻ không phản ứng khi được gọi tên. Sau quá trình sử dụng omega-3 kết hợp can thiệp, nhiều trẻ đã có tiến bộ rõ rệt: biết quay đầu khi nghe tên, hướng mắt về người đối thoại hoặc đáp lại bằng âm thanh/cử chỉ đơn giản.
   
• Cải thiện khả năng chia sẻ cảm xúc: Trẻ biết mỉm cười khi vui, thể hiện sự buồn bã, bối rối hoặc thậm chí là cảm thông với người khác thông qua ánh mắt, giọng nói, nét mặt. Những phản ứng xã hội này dần hình thành và rõ nét hơn sau khi được bổ sung omega-3 và trải qua can thiệp trị liệu ngôn ngữ – cảm xúc.

Omega 3 hỗ trợ cải thiện nền tảng sinh học để trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp xã hội

DHA và EPA giúp kích hoạt và duy trì sự hoạt động lành mạnh của các vùng não chịu trách nhiệm xử lý thông tin xã hội, cảm xúc và ngôn ngữ – đặc biệt là thùy thái dương và vỏ não trước trán. Nhờ đó, trẻ có nền tảng sinh học tốt hơn để học và phát triển kỹ năng giao tiếp xã hội thông qua trị liệu.

3.4. Giảm hành vi lặp lại

Các hành vi như quay vòng, vỗ tay liên tục, lặp lại từ ngữ (echolalia), xếp đồ vật thành hàng dài… thường xuất hiện để giúp trẻ tự xoa dịu cảm giác căng thẳng hoặc xử lý kích thích giác quan. Dù không nguy hiểm, nhưng nếu kéo dài, các hành vi này có thể cản trở việc học hỏi, giao tiếp và hòa nhập xã hội của trẻ.

EPA và DHA giúp giảm sự kích thích quá mức của hệ thần kinh trung ương – yếu tố chính dẫn đến các hành vi lặp lại. Khi trạng thái thần kinh ổn định, trẻ dần có khả năng kiểm soát những xung động bản năng và bộc lộ hành vi phù hợp hơn với bối cảnh.

Omega 3 giảm sự kích thích quá mức của hệ thần kinh trung ương

Không chỉ tác động trực tiếp lên não bộ, omega-3 còn tạo ra nền tảng vững chắc về mặt cảm xúc: giúp trẻ bình tĩnh, dễ kiểm soát hành vi cưỡng chế và giảm dần tần suất các hành vi lặp lại. Khi trẻ ít lo lắng, dễ chịu hơn trong môi trường mới, các hành vi bất thường sẽ giảm dần mà không cần cưỡng ép.

4. Lưu ý khi sử dụng Omega-3 cho trẻ tự kỷ

Việc bổ sung omega 3 cho trẻ tự kỷ tuy mang lại nhiều lợi ích tiềm năng, nhưng để đạt hiệu quả tối ưu và đảm bảo an toàn, cha mẹ cần lưu ý một số yếu tố quan trọng như: liều dùng, cách chọn sản phẩm phù hợp, thời điểm sử dụng và vai trò của omega-3 trong tổng thể kế hoạch can thiệp cho trẻ.

4.1. Liều dùng tham khảo

Liều dùng omega-3 cho trẻ tự kỷ không nên áp dụng chung cho mọi đối tượng mà cần căn cứ vào độ tuổi, cân nặng và tình trạng sức khỏe cụ thể của từng bé. Tuy nhiên, các chuyên gia dinh dưỡng và tổ chức y tế như WHO, EFSA (Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu) đều khuyến nghị mức như sau để đảm bảo an toàn và hiệu quả với trẻ có nhu cầu đặc biệt về phát triển thần kinh:

• DHA: 200–500mg/ngày
• EPA: 300–500mg/ngày (tùy độ tuổi, cân nặng

Cha mẹ nên bắt đầu từ liều thấp trong tuần đầu tiên để quan sát phản ứng của trẻ, sau đó tăng dần lên liều tiêu chuẩn theo khuyến cáo. Việc sử dụng liều quá cao ngay từ đầu có thể gây ra một số tác dụng phụ nhẹ như phân lỏng, buồn nôn hoặc ợ mùi cá.

Ba mẹ nên tham khảo liệu lượng omega 3 phù hợp trước khi cho con dùng

4.2. Chọn loại Omega-3 phù hợp

Chất lượng của omega-3 đóng vai trò then chốt trong hiệu quả và độ an toàn khi sử dụng cho trẻ nhỏ. Nên ưu tiên chọn các sản phẩm dầu cá được sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế (GMP, IFOS, GOED), được lọc sạch các tạp chất và kim loại nặng như thủy ngân, chì, asen – những độc tố có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh đang phát triển của trẻ.

Cha mẹ nên đọc kỹ nhãn sản phẩm, chọn các thương hiệu uy tín, có chứng nhận kiểm định độc lập và rõ ràng về hàm lượng DHA/EPA trên mỗi liều dùng.

Với những trẻ có chế độ ăn chay hoặc dị ứng với hải sản, omega-3 từ dầu tảo là lựa chọn lý tưởng. Dầu tảo (algae oil) là nguồn thực vật duy nhất cung cấp DHA và EPA có khả năng hấp thu tương đương dầu cá, lại không có mùi tanh và hoàn toàn thuần chay, dễ tiêu hóa.

Bố mẹ có thể cân nhắc cho con sử dụng dầu tảo để tránh tình trạng khó tiêu hóa

Loại omega-3 này thường được bào chế dạng siro hoặc viên nang mềm, giúp trẻ dễ sử dụng. Đồng thời, đây cũng là lựa chọn thân thiện với môi trường và ít rủi ro nhiễm kim loại nặng hơn so với dầu cá.

4.3. Nên dùng cùng bữa ăn chứa chất béo để tăng hấp thu

Omega-3 là chất béo không tan trong nước nên khi sử dụng cùng với bữa ăn có chứa chất béo lành mạnh (ví dụ: bơ, sữa, trứng, dầu ô liu…) sẽ giúp tăng cường khả năng hấp thu lên gấp 2–3 lần so với khi dùng lúc đói.

Ngoài ra, dùng omega-3 sau ăn còn giúp hạn chế tình trạng buồn nôn, ợ hơi hoặc cảm giác tanh ở trẻ – đặc biệt với những bé nhạy cảm về vị giác và khứu giác. Với các sản phẩm có mùi vị dễ chịu như cam, nho, vani… cha mẹ có thể trộn cùng sữa chua, nước trái cây hoặc sinh tố để giúp bé dễ uống hơn.

Bố mẹ có thể cho bé bổ sung omega 3 kèm với các loại thực phẩm khác để tăng khả năng hấp thu

4.4. Không thay thế cho can thiệp chuyên môn – nhưng là công cụ hỗ trợ hiệu quả

Omega 3 cho trẻ tự kỷ không phải là thuốc và không có tác dụng điều trị triệt để, nhưng là một phần trong kế hoạch can thiệp toàn diện. Nó đóng vai trò như nền tảng sinh học, giúp hệ thần kinh phát triển thuận lợi, nhờ đó hỗ trợ quá trình can thiệp hành vi, ngôn ngữ và cảm xúc hiệu quả hơn.

Việc chỉ bổ sung omega-3 mà không đồng thời thực hiện trị liệu chuyên sâu như ABA, can thiệp ngôn ngữ, trị liệu tâm lý… sẽ không đem lại kết quả phục hồi toàn diện. Do đó, cha mẹ cần xem omega-3 như một “trợ thủ đắc lực”, không phải là giải pháp thay thế cho các hình thức can thiệp y học và giáo dục đặc biệt.

5. Mirai Care – Đồng hành cùng cha mẹ trên hành trình phục hồi toàn diện cho trẻ tự kỷ

Hiểu rằng mỗi trẻ tự kỷ là một thế giới riêng, Mirai Care là đơn vị tiên phong tại Việt Nam trong ứng dụng liệu pháp phục hồi toàn diện cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ.

Với sứ mệnh “phục hồi não bộ – thay đổi tương lai”, Mirai Care là đơn vị tư vấn độc quyền tại Việt Nam cho liệu pháp tế bào gốc Tokyo (Nhật Bản) – một trong những hướng can thiệp tiên tiến nhất hiện nay cho trẻ tự kỷ.

Đơn vị tư vấn độc quyền điều trị bằng tế bào gốc Tokyo – Nhật Bản

Mirai Care tự hào là đơn vị tại Việt Nam hợp tác độc quyền với trung tâm điều trị bằng tế bào gốc hàng đầu Nhật Bản. Phương pháp điều trị này ứng dụng công nghệ sinh học tiên tiến nhằm tái tạo và phục hồi chức năng não bộ ở trẻ tự kỷ. Thay vì chỉ tác động vào hành vi hoặc ngôn ngữ, liệu pháp tế bào gốc hướng đến căn nguyên sinh học của rối loạn phổ tự kỷ – bao gồm viêm thần kinh mạn tính, rối loạn miễn dịch và suy giảm chức năng kết nối tế bào thần kinh.

Mirai Care là đơn vị tư vấn độc quyền phương pháp điều trị bằng tế bào gốc Tokyo

Tính đến nay, Mirai Care đã đồng hành thành công cùng hơn 500 trẻ tự kỷ từ 18 tháng đến 6 tuổi. Các bé được thăm khám, đánh giá chuyên sâu, xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa kết hợp giữa tế bào gốc, dinh dưỡng và can thiệp hành vi. Đội ngũ bác sĩ và chuyên gia của Mirai Care theo sát từng giai đoạn tiến triển của trẻ, từ đó điều chỉnh và hỗ trợ kịp thời trong suốt quá trình phục hồi.

Khả năng giao tiếp là một trong những kỹ năng bị ảnh hưởng nặng nề ở trẻ tự kỷ. Tại Mirai Care, quá trình can thiệp giao tiếp được xây dựng bài bản qua 3 giai đoạn:

• Phát hiện sớm các dấu hiệu chậm giao tiếp và tự kỷ, thông qua test chuẩn hóa quốc tế.
• Tư vấn chuyên môn 1:1 với chuyên gia ngôn ngữ – tâm lý – dinh dưỡng.
• Can thiệp cá nhân hóa dựa trên khả năng, mức độ rối loạn và cơ địa từng trẻ, từ đó kích thích não bộ phát triển đúng hướng, cải thiện khả năng ngôn ngữ và tương tác xã hội.

Can thiệp tế bào gốc mang đến những kết quả cải thiện tích cực 

Ngoài hành vi và ngôn ngữ, liệu pháp tế bào gốc còn ghi nhận những cải thiện tích cực trong hành vi ăn uống – một vấn đề thường bị bỏ qua ở trẻ tự kỷ nhưng lại ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng sống. Sau khi trải qua điều trị, nhiều phụ huynh chia sẻ:

• Giảm nhạy cảm cảm giác khi ăn: Trẻ không còn phản ứng mạnh với mùi thức ăn, không còn sợ chạm tay vào đồ ăn hoặc bỏ chạy khi thấy món ăn lạ.
• Không còn bị ám ảnh bởi thói quen ăn uống lặp lại: Những trẻ chỉ ăn duy nhất một món trong nhiều tháng bắt đầu chịu ăn đa dạng hơn, sẵn sàng thử món mới mà không hoảng sợ hay từ chối.
• Cải thiện tiêu hóa rõ rệt: Nhiều bé giảm táo bón, hết trào ngược dạ dày, ăn ngon miệng hơn và hấp thu dinh dưỡng tốt hơn nhờ hệ tiêu hóa ổn định.
• Cải thiện tiêu hóa rõ rệt: bớt táo bón, giảm trào ngược, bụng êm hơn → ăn ngon hơn

Cải thiện hành vi ăn uống và hệ tiêu hóa là bước đệm quan trọng để nâng cao chất lượng dinh dưỡng – từ đó hỗ trợ toàn diện cho sự phát triển trí tuệ và cảm xúc của trẻ. Khi cơ thể được nuôi dưỡng đúng cách, trẻ có khả năng tập trung tốt hơn, dễ dàng tiếp nhận can thiệp chuyên môn và có nền tảng để phát triển toàn diện.

Omega 3 cho trẻ tự kỷ không phải là “thuốc tiên”, nhưng là một mắt xích quan trọng giúp hỗ trợ phục hồi và cải thiện chất lượng sống cho trẻ. Nếu bạn đang tìm kiếm một giải pháp đồng hành toàn diện, hãy liên hệ ngay với Mirai Care để được tư vấn chuyên sâu và xây dựng lộ trình can thiệp phù hợp nhất cho con mình.