Phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ: Lợi ích & Cách thực hiện

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Trong hành trình hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển khả năng tự lập và hòa nhập, phương pháp TEACCH được nhiều chuyên gia và phụ huynh tin tưởng áp dụng. Phương pháp này không chỉ xây dựng môi trường học tập có cấu trúc rõ ràng mà còn cá nhân hóa theo khả năng của từng trẻ. Vậy phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ là gì, cách triển khai ra sao và cần lưu ý điều gì? Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ giúp bạn hiểu rõ phương pháp này một cách toàn diện và dễ áp dụng tại nhà.

1. Phương pháp TEACCH là gì? Lợi ích đối với trẻ tự kỷ 

Phương pháp TEACCH viết tắt của Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children, là một phương pháp giáo dục đặc biệt dành cho trẻ tự kỷ. Phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ được hình thành và phát triển từ năm 1971 bởi Eric Schopler cùng với các cộng sự ở Đại học Chapel Hill (Bắc Carolina, Hoa Kỳ).

Mô hình này nhấn mạnh vào việc tổ chức không gian học tập rõ ràng, trực quan và có tính dự đoán cao, giúp trẻ cảm thấy an toàn và dễ tiếp cận hơn. Các lợi ích nổi bật khi áp dụng phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ bao gồm:

• Tăng khả năng tập trung: Trẻ dễ chú ý hơn khi được hướng dẫn bằng hình ảnh, lịch trình rõ ràng và môi trường học tập ổn định.
• Giảm lo âu và hành vi không phù hợp: Cấu trúc rõ ràng giúp trẻ hiểu trước điều gì sẽ xảy ra, từ đó cảm thấy yên tâm và kiểm soát tốt hơn cảm xúc.
• Cải thiện kỹ năng tự lập: Trẻ được hướng dẫn thực hiện các hoạt động hàng ngày một cách tuần tự và dễ hiểu.
• Tăng cường giao tiếp và tương tác xã hội: Trẻ học được cách diễn đạt mong muốn, tuân thủ quy tắc và hòa nhập dần với người xung quanh.
• Cá nhân hóa theo từng trẻ: Phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ linh hoạt điều chỉnh nội dung và cách triển khai tùy theo khả năng nhận thức, hành vi và nhu cầu cụ thể của mỗi trẻ.

Phương pháp TEACCH là một phương pháp giáo dục đặc biệt dành cho trẻ tự kỷ

2. Nguyên tắc áp dụng phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ 

Áp dụng phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ không đơn thuần là sao chép một mô hình dạy học có sẵn, mà cần hiểu rõ các nguyên tắc cốt lõi để vận dụng một cách hiệu quả và linh hoạt. TEACCH là một phương pháp lấy trẻ làm trung tâm, chú trọng xây dựng môi trường học tập có cấu trúc rõ ràng và cá nhân hóa cao. Việc nắm vững các nguyên tắc dưới đây sẽ giúp phụ huynh và giáo viên phối hợp hiệu quả trong quá trình can thiệp:

2.1 Môi trường học có cấu trúc rõ ràng – hạn chế hoang mang

Với trẻ tự kỷ, sự mơ hồ và thay đổi bất ngờ có thể gây ra lo âu, mất kiểm soát hành vi hoặc thậm chí là khủng hoảng cảm xúc. Vì vậy, phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ đặc biệt nhấn mạnh vào việc thiết lập môi trường học có cấu trúc rõ ràng.

Việc phân chia không gian thành các khu vực chức năng như góc học tập, góc vận động, góc nghỉ,... vừa giúp trẻ định hướng tốt hơn vừa xây dựng thói quen hành vi có trật tự. Kèm theo đó là việc sử dụng lịch trình trực quan, bảng hướng dẫn bằng hình ảnh, màu sắc, biểu tượng,.... nhằm giúp trẻ hiểu trước các hoạt động trong ngày. Điều này hạn chế sự hoang mang, tăng tính chủ động và giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn trong môi trường học tập.

2.2 Dạy kỹ năng sống – tự lập – không chỉ dừng ở ngôn ngữ

Một điểm nổi bật của phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ là định hướng phát triển kỹ năng sống như một mục tiêu can thiệp quan trọng, ngang hàng với ngôn ngữ hay nhận thức. Trẻ được hướng dẫn từng bước để thực hiện các công việc đơn giản trong sinh hoạt hàng ngày như tự mặc đồ, sắp xếp vật dụng cá nhân, ăn uống đúng cách, vệ sinh cá nhân,.... Nhờ đó, trẻ tự lập hơn, bớt phụ thuộc vào người chăm sóc trong tương lai. 

Các kỹ năng này được dạy thông qua trình tự rõ ràng, có hình minh họa, hướng dẫn từng bước kết hợp thực hành thường xuyên. Dù khả năng ngôn ngữ còn hạn chế, trẻ vẫn có thể tiếp cận và thực hiện hiệu quả nhờ vào cách truyền đạt mang tính trực quan và có cấu trúc.

2.3 Cá nhân hóa theo khả năng và đặc điểm của từng trẻ

Không có một phương pháp nào áp dụng giống nhau cho tất cả trẻ tự kỷ. Do đó, cá nhân hóa là nguyên tắc không thể thiếu trong phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ. Trước khi xây dựng kế hoạch can thiệp, cần đánh giá toàn diện về khả năng ngôn ngữ, nhận thức, hành vi, cảm giác và sở thích của từng trẻ.

Việc dạy học cần dựa vào thế mạnh của trẻ để thiết kế nội dung phù hợp, tránh gây quá tải hoặc thất bại liên tục, từ đó tạo động lực cho quá trình học. Cá nhân hóa thể hiện ở bài học, cách tổ chức không gian, lựa chọn hình ảnh, công cụ hỗ trợ, mức độ nhắc nhở và phần thưởng khích lệ. Nhờ đó, mỗi trẻ được phát triển trong tốc độ và cách thức phù hợp nhất với bản thân mình.

2.4 Gắn kết phụ huynh – giáo viên – trẻ trong một hệ thống thống nhất

Một nguyên tắc trọng yếu khi triển khai phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ là xây dựng sự liên kết chặt chẽ giữa các bên tham gia chăm sóc và giáo dục trẻ, đặc biệt là phụ huynh và giáo viên. TEACCH không chỉ diễn ra trong lớp học mà cần được duy trì và củng cố trong môi trường gia đình.

Phụ huynh cần được hướng dẫn về cách sử dụng lịch trình hình ảnh, hỗ trợ kỹ năng sống tại nhà, đồng thời nắm rõ mục tiêu can thiệp để phối hợp cùng giáo viên. Khi có sự thống nhất trong cách hướng dẫn, nhịp độ, nội dung và cách củng cố hành vi, trẻ sẽ học được nhanh hơn và ổn định hơn. Ngoài ra, quá trình trao đổi thường xuyên giữa các bên cũng giúp điều chỉnh kế hoạch phù hợp theo tiến trình phát triển thực tế của trẻ.

Cá nhân hóa là nguyên tắc không thể thiếu trong phương pháp TEACCH

3. Cách thực hiện phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ 

Để áp dụng hiệu quả phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ, không thể tách rời ba bước quan trọng gồm đánh giá, lập kế hoạch và theo dõi. Mỗi bước đều giữ vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo tính phù hợp, khả thi và cá nhân hóa cho từng trẻ. Dưới đây là quy trình cơ bản giúp phụ huynh, giáo viên và chuyên gia có thể thực hiện TEACCH một cách có hệ thống:

3.1 Đánh giá nhu cầu và khả năng của trẻ 

Trước khi bắt đầu can thiệp, bước đầu tiên trong phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ là thực hiện đánh giá toàn diện về trẻ. Đánh giá này cần bao gồm:

• Mức độ phát triển nhận thức
• Ngôn ngữ hiểu và diễn đạt
• Kỹ năng vận động
• Khả năng tự lập
• Hành vi và cảm giác
• Mức độ tương tác xã hội và chơi

Thông qua quan sát trực tiếp, bảng đánh giá tiêu chuẩn và phỏng vấn phụ huynh, chuyên gia sẽ xác định được điểm mạnh và điểm yếu của trẻ. Từ đó, chuyên gia và phụ huynh sẽ hiểu rõ nhu cầu cụ thể của từng trẻ. Đây là nền tảng để xây dựng mục tiêu can thiệp sát thực và khả thi.

3.2 Xây dựng kế hoạch can thiệp cá nhân 

Dựa trên kết quả đánh giá, đội ngũ chuyên môn và gia đình cùng phối hợp để lập kế hoạch can thiệp cá nhân (Individualized Educational Program – IEP). Trong phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ, kế hoạch này không chỉ tập trung vào học thuật mà bao gồm cả kỹ năng sống, hành vi và khả năng giao tiếp.

Kế hoạch can thiệp cần đảm bảo các yếu tố:

• Mục tiêu rõ ràng, cụ thể, đo lường được
• Phân chia thành các bước nhỏ phù hợp với khả năng tiếp nhận của trẻ
• Thiết kế bài học có cấu trúc rõ ràng, hỗ trợ bằng hình ảnh, lịch trình trực quan
• Tăng cường thực hành, củng cố thường xuyên bằng phần thưởng phù hợp

Ngoài ra, kế hoạch cũng nên tích hợp hoạt động tại nhà để đảm bảo sự nhất quán giữa môi trường học tập và sinh hoạt.

3.3 Theo dõi và điều chỉnh 

Việc theo dõi tiến trình can thiệp là bước không thể thiếu trong quá trình áp dụng phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ. Thường xuyên quan sát, ghi nhận sự tiến bộ, mức độ hoàn thành mục tiêu và phản hồi từ trẻ sẽ giúp điều chỉnh nội dung và phương pháp can thiệp kịp thời.

Nếu trẻ tiến bộ nhanh ở một số kỹ năng thì bạn cần tăng độ khó phù hợp để thúc đẩy phát triển tiếp theo. Ngược lại, nếu trẻ gặp khó khăn kéo dài ở một hoạt động thì chuyên gia và phụ huynh cần xem xét lại cách hướng dẫn, phương tiện hỗ trợ hoặc điều chỉnh kỳ vọng cho phù hợp. Việc linh hoạt thay đổi dựa trên dữ liệu thực tế là chìa khóa giúp TEACCH duy trì tính cá nhân hóa và hiệu quả lâu dài.

Theo dõi tiến trình can thiệp là bước không thể thiếu trong quá trình áp dụng phương pháp TEACCH

4. Những thách thức khi thực hiện phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ 

Mặc dù phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ được đánh giá cao nhờ tính cá nhân hóa và khả năng hỗ trợ phát triển toàn diện, quá trình triển khai thực tế vẫn gặp không ít khó khăn. Việc hiểu và lường trước các thách thức này là điều cần thiết để phụ huynh và giáo viên chuẩn bị kỹ lưỡng và có giải pháp hỗ trợ phù hợp.

• Đòi hỏi kiến thức chuyên môn và đào tạo bài bản

TEACCH không phải là phương pháp có thể áp dụng tự phát hoặc theo bản năng. Người thực hiện bao gồm cả giáo viên và phụ huynh cần được tập huấn bài bản về cách thiết kế môi trường học có cấu trúc, sử dụng lịch trình hình ảnh, lên kế hoạch can thiệp và đánh giá tiến trình. Việc thiếu kiến thức chuyên môn có thể dẫn đến triển khai sai cách, làm giảm hiệu quả can thiệp.

• Mất thời gian trong việc thiết kế và chuẩn bị

Một điểm đặc trưng của phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ là yêu cầu cao về chuẩn bị tài liệu trực quan gồm lịch trình, thẻ hình, bảng hướng dẫn, không gian học tập,.... Điều này đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian và công sức, đặc biệt trong giai đoạn đầu. Nếu không duy trì sự kiên nhẫn và kiên trì, quá trình áp dụng có thể bị gián đoạn.

• Khó duy trì tính nhất quán giữa nhà và trường

TEACCH chỉ phát huy hiệu quả tối đa khi có sự đồng bộ giữa các môi trường mà trẻ tiếp xúc ở lớp học, tại nhà hoặc khi tham gia trị liệu. Tuy nhiên, trong thực tế, sự phối hợp giữa phụ huynh và giáo viên không phải lúc nào cũng đồng đều. Việc thiếu giao tiếp hoặc không cùng quan điểm trong can thiệp dễ dẫn đến tình trạng trẻ học được ở lớp nhưng không áp dụng được tại nhà.

• Cần cá nhân hóa cao 

Mỗi trẻ tự kỷ có biểu hiện, nhu cầu và tốc độ tiếp thu khác nhau. Do đó, việc cá nhân hóa là bắt buộc trong phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc không thể sao chép giáo án từ trẻ này sang trẻ khác. Đội ngũ can thiệp phải liên tục quan sát, điều chỉnh và cập nhật kế hoạch theo thời gian. Tuy nhiên, điều không hề đơn giản, nhất là khi số lượng trẻ trong lớp đông hoặc phụ huynh thiếu hỗ trợ.

• Sự thiếu kiên nhẫn và kỳ vọng không thực tế từ gia đình

Một số phụ huynh mong muốn thấy kết quả ngay sau vài tuần áp dụng, trong khi TEACCH là phương pháp cần thời gian để trẻ thích nghi và phát triển dần theo từng bước nhỏ. Nếu phụ huynh thiếu kiên nhẫn hoặc có kỳ vọng vượt quá khả năng thực tế của trẻ thì quá trình can thiệp dễ bị bỏ dở hoặc tạo áp lực ngược cho trẻ.

TEACCH là phương pháp cần thời gian để trẻ thích nghi và phát triển dần theo từng bước nhỏ

Tóm lại, phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ mang lại cách tiếp cận bài bản, cá nhân hóa và có hệ thống, giúp trẻ phát triển kỹ năng sống, khả năng thích nghi và tự lập lâu dài. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, cần có sự hiểu biết sâu sắc, sự đồng hành nhất quán giữa gia đình và nhà chuyên môn. Hãy tham khảo các bài viết trên Mirai Care để không bỏ lỡ những kiến thức về chăm sóc và can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ mỗi ngày nhé!

Trên hành trình chăm sóc và tìm kiếm phương pháp điều trị có hiệu quả cho trẻ tự kỷ đầy thách thức. Với sứ mệnh giúp đỡ cộng đồng trẻ tự kỷ tại Việt Nam, Mirai care là cầu nối đồng hành cùng trẻ tự kỷ tiếp cận đến phương pháp điều trị hiệu quả nhất. 

"Sự chậm phát triển của trẻ tự kỷ không đồng nghĩa với việc chúng không có tiềm năng phát triển"

Hãy để Miraicare đồng hành cùng bố mẹ trên hành trình này nhé!