Rối loạn phát triển lan tỏa là gì? Nguyên nhân & Cách phòng ngừa

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Rối loạn phát triển lan tỏa là gì? Trẻ mắc rối loạn này thường có tiến trình phát triển không đồng đều, chậm trễ hoặc khác biệt so với bạn bè cùng tuổi. Trong bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ chia sẻ chi tiết nguyên nhân, triệu chứng, phân loại và cách phòng ngừa rối loạn phát triển lan tỏa. Từ đó giúp phụ huynh sớm nhận diện, hỗ trợ và tạo môi trường phát triển tốt nhất cho con.

1. Rối loạn phát triển lan tỏa là gì?

Rối loạn phát triển lan tỏa (Pervasive Developmental Disorder - PDD) là gì? Đây là một nhóm các rối loạn gồm tự kỷ, hội chứng Asperger và các rối loạn không điển hình khác. PDD thường xuất hiện trong giai đoạn đầu đời và tác động sâu sắc đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội cùng hành vi của trẻ. 

Thông thường, rối loạn phát triển lan tỏa sẽ khởi phát khi trẻ lên 3, nhưng các dấu hiệu có thể xuất hiện trước đó. Đặc trưng của tình trạng này là chậm phát triển ngôn ngữ, khó khăn khi thích ứng với môi trường mới hay thay đổi thói quen đời thường. Điều này khiến trẻ gặp nhiều thách thức trong việc hòa nhập, học hỏi và xây dựng các mối quan hệ, từ đó ảnh hưởng lâu dài đến quá trình trưởng thành và chất lượng cuộc sống.

Rối loạn phát triển lan tỏa khiến trẻ gặp nhiều thách thức trong việc hòa nhập

2. Nguyên nhân dẫn đến rối loạn phát triển lan tỏa

Khi tìm hiểu rối loạn phát triển lan tỏa là gì?, các nghiên cứu chỉ ra rằng tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau. Một số nguyên nhân nổi bật thường được đề cập gồm:

• Yếu tố di truyền: Gia đình có ba mẹ hoặc người thân trực hệ từng mắc bệnh sẽ có nguy cơ cao hơn. Tình trạng này liên quan đến sự “đứt gãy nhiễm sắc thể X” hoặc bất thường ở các gen số 2, 3, 7, 15, 17 và 22. Nhiều nghiên cứu gần đây đã phát hiện hơn 100 gen có liên quan đến rối loạn phổ tự kỷ, cho thấy di truyền giữ vai trò quan trọng.
• Các vấn đề trước khi sinh: Trong thời kỳ mang thai, việc mẹ sử dụng một số loại thuốc có thể đi qua nhau thai, môi trường sống ô nhiễm hoặc tiếp xúc hóa chất độc hại đều là yếu tố nguy cơ. Ngoài ra, nhiễm trùng khi mang thai như rubella hay cytomegalovirus cũng có thể làm tăng khả năng đột biến gen ở trẻ.
• Các vấn đề trong khi sinh: Trẻ gặp khó khăn khi sinh, bị chấn thương não do thủ thuật (ví dụ hút thai), hoặc chuyển dạ kéo dài khiến thiếu oxy cũng được xem là nguyên nhân góp phần gây rối loạn phát triển lan tỏa.

Mẹ bầu gặp vấn đề khi mang thai có thể làm tăng khả năng mắc rối loạn phát triển lan tỏa

3. Triệu chứng của rối loạn phát triển lan tỏa

Việc nhận diện sớm dấu hiệu là bước quan trọng giúp phụ huynh hiểu rõ rối loạn phát triển lan tỏa là gì và kịp thời tìm kiếm sự hỗ trợ cho con. Ở nhiều trường hợp, các biểu hiện không xuất hiện ngay từ đầu mà bộc lộ dần theo quá trình lớn lên. Một số triệu chứng thường gặp của rối loạn phát triển lan tỏa phải kể đến:

• Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, khó nói trọn câu, ít biểu đạt nhu cầu hoặc có xu hướng im lặng, không duy trì trò chuyện lâu.
• Ít giao tiếp bằng mắt, hạn chế tham gia các trò chơi tập thể, khó xây dựng mối quan hệ với bạn bè cùng lứa.
• Trẻ thường xuyên lặp lại một cử động hay thói quen như xoay vòng, vẫy tay, sắp xếp đồ vật theo trật tự cố định.
• Trẻ dễ rơi vào trạng thái lo lắng hoặc cáu gắt khi thói quen sinh hoạt thay đổi hoặc môi trường xung quanh có sự xáo trộn.
• Trẻ phát triển không đồng đều, thể hiện khả năng vượt trội ở một kỹ năng nhất định nhưng lại chậm hoặc hạn chế ở các kỹ năng khác.
• Không thể nhận biết cảm xúc của người khác, khó bày tỏ cảm xúc của bản thân, thiếu đi sự quan tâm và hào hứng với các hoạt động công cộng nên thường tự cô lập chính mình. 
• Vận động khó khăn, phản ứng quá khích khi có sự thay đổi hoặc kích thích từ người khác hay môi trường xung quanh. 

Trẻ bị rối loạn phát triển lan tỏa thường lặp lại một cử động hay thói quen

4. Phân loại rối loạn phát triển lan tỏa

Sau khi hiểu rối loạn phát triển lan tỏa là gì và các triệu chứng thường gặp, phụ huynh cũng nên nắm rõ các dạng rối loạn phổ biến để dễ dàng phân biệt. Mỗi loại mang những đặc điểm riêng, ảnh hưởng đến sự phát triển và hành vi của trẻ theo những cách khác nhau. Cụ thể: 

4.1. Rối loạn phổ tự kỷ

Đây là dạng điển hình nhất khi nhắc đến rối loạn phát triển lan tỏa. Trẻ thường gặp khó khăn trong giao tiếp, biểu hiện hành vi lặp đi lặp lại và ít hứng thú với các hoạt động xã hội. Một số trẻ có khả năng đặc biệt ở lĩnh vực như tính toán, ghi nhớ hoặc nghệ thuật, nhưng lại hạn chế rõ rệt ở kỹ năng ngôn ngữ và tương tác xã hội.

4.2. Rối loạn Asperger

Khác với tự kỷ điển hình, trẻ mắc hội chứng Asperger tuy bị suy giảm đáng kể về mặt lâm sàng trong các lĩnh vực hoạt động xã hội hoặc các lĩnh vực quan trọng khác nhưng vẫn duy trì được khả năng ngôn ngữ. Không có sự chậm trễ đáng kể về mặt lâm sàng trong ngôn ngữ, chẳng hạn như các từ đơn được sử dụng ở độ tuổi 2, các cụm từ giao tiếp được sử dụng ở độ tuổi 3. 

Tuy nhiên, trẻ thường khó hiểu cảm xúc, thiếu sự linh hoạt trong giao tiếp và có niềm quan tâm đặc biệt đến một lĩnh vực nào đó. Đây là một dạng rối loạn phát triển lan tỏa thể hiện sự mất cân bằng rõ rệt giữa khả năng học tập và kỹ năng xã hội.

4.3. Rối loạn Rett

Rối loạn Rett hiếm gặp và chủ yếu ảnh hưởng đến bé gái. Trẻ thường phát triển bình thường trong vài tháng đầu đời, sau đó dần mất đi các kỹ năng đã đạt được như cử động tay, ngôn ngữ hoặc khả năng phối hợp vận động. Tình trạng này được xem là một dạng đặc biệt trong nhóm rối loạn phát triển lan tỏa với diễn biến nặng nề và cần theo dõi y tế chặt chẽ.

4.4. Rối loạn phát triển lan tỏa không đặc hiệu

Trong một số trường hợp, trẻ có biểu hiện bất thường nhưng không đáp ứng đầy đủ tiêu chí của các dạng cụ thể như tự kỷ hay Asperger. Khi đó, chẩn đoán thường được ghi nhận là rối loạn phát triển lan tỏa không đặc hiệu (PDD-NOS). Trẻ thuộc nhóm này vẫn gặp khó khăn về ngôn ngữ, hành vi hoặc kỹ năng xã hội nhưng mức độ khác nhau ở từng cá nhân.

4.5. Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)

Mặc dù không phải lúc nào cũng được xếp trực tiếp vào nhóm rối loạn phát triển lan tỏa, nhưng nhiều nghiên cứu cho thấy ADHD có mối liên quan mật thiết. Trẻ thường hiếu động quá mức, khó duy trì sự tập trung và dễ bốc đồng. Tình trạng này ảnh hưởng đến khả năng học tập, kiểm soát hành vi và tương tác với bạn bè.

Rối loạn tăng động giảm chú ý là một loại rối loạn phát triển lan tỏa

5. Cách phòng ngừa rối loạn phát triển lan tỏa

Dù chưa có biện pháp phòng ngừa tuyệt đối, phụ huynh vẫn có thể giảm thiểu nguy cơ và hỗ trợ con phát triển tốt hơn bằng những cách sau:

• Chăm sóc sức khỏe thai kỳ: Mẹ bầu cần thăm khám định kỳ, bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, tránh tiếp xúc với rượu, thuốc lá, chất kích thích và môi trường độc hại để hạn chế tác động tiêu cực đến sự phát triển não bộ của thai nhi.
• Tiêm phòng và kiểm soát bệnh lý: Tiêm vắc-xin đầy đủ, phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng trong thai kỳ và giai đoạn sơ sinh giúp bảo vệ trẻ trước nhiều yếu tố nguy cơ liên quan đến rối loạn phát triển.
• Tạo môi trường sống an toàn: Giảm thiểu ô nhiễm, hạn chế tiếng ồn quá mức. Đồng thời, ba mẹ cần duy trì không gian gia đình yên tĩnh, ổn định để trẻ phát triển tâm lý,  thần kinh lành mạnh. 
• Dinh dưỡng hợp lý: Bổ sung dưỡng chất quan trọng như axit folic, omega-3, vitamin và khoáng chất cho cả mẹ và bé, hỗ trợ sự phát triển toàn diện của hệ thần kinh.
• Theo dõi sự phát triển của trẻ: Quan sát mốc phát triển về ngôn ngữ, vận động, hành vi để kịp thời nhận ra dấu hiệu bất thường. Việc hiểu rõ rối loạn phát triển lan tỏa là gì sẽ giúp phụ huynh nhạy bén hơn trong việc phát hiện sớm và đưa trẻ đi thăm khám chuyên khoa khi cần.
• Giao tiếp, tương tác với trẻ: Ba mẹ nên thường xuyên tương tác, giao tiếp với trẻ bằng từ ngữ đơn giản, rõ ràng và tác phong nhẹ nhàng. Ngoài ra, việc hỗ trợ trẻ trong các hoạt động xã hội như chơi cùng bạn bè, tham gia tiệc gia đình cũng rất quan trọng để trẻ không cảm thấy bản thân bị cô lập. 

Phụ huynh phòng ngừa rối loạn phát triển lan tỏa ở trẻ càng sớm càng tốt

Kết luận

Chắc hẳn qua bài viết trên của Mirai Care, ba mẹ đã hiểu rõ rối loạn phát triển lan tỏa là gì cũng như nắm được nguyên nhân, triệu chứng, các loại rối loạn và các cách phòng ngừa. Hiểu rõ những điều này giúp phụ huynh chủ động đồng hành cùng con ngay từ những dấu hiệu ban đầu. Sự quan tâm, phát hiện sớm và can thiệp đúng cách chính là chìa khóa để con có cơ hội phát triển toàn diện và hòa nhập cộng đồng tốt hơn. 

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!