Các hình thức thiền cho bệnh tự kỷ tại nhà không phải ai cũng biết

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Thiền cho bệnh tự kỷ giúp cải thiện khả năng tập trung, kiểm soát cảm xúc và hỗ trợ cân bằng hệ thần kinh. Đồng thời, thiền mang lại nhiều lợi ích bất ngờ cho cả người bệnh và người chăm sóc. Vậy thiền tác động đến người bị tự kỷ như thế nào và làm sao để bắt đầu đúng cách? Cùng Mirai Care tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây. 

1.  Thiền có phù hợp cho người bị bệnh tự kỷ không? 

Trong những năm gần đây, thiền cho bệnh tự kỷ đang trở thành một phương pháp hỗ trợ được nhiều phụ huynh và chuyên gia trị liệu quan tâm. Vậy thiền là gì, và vì sao nó lại phù hợp với người tự kỷ?

1.1 Giới thiệu tổng quan về thiền 

Thiền là một phương pháp thực hành nhằm đưa tâm trí về trạng thái tĩnh lặng, chú ý vào hiện tại, thường thông qua hơi thở, hình ảnh, âm thanh hoặc chuyển động có chủ đích. Đối với người mới bắt đầu, thiền có thể đơn giản là ngồi yên, nhắm mắt, thở chậm và quan sát suy nghĩ một cách không phán xét.

Bên cạnh hình thức thiền tĩnh như ngồi thiền truyền thống, thiền còn có các hình thức thiền động phù hợp hơn với trẻ em và người khó ngồi yên lâu. Điển hình như thiền khi đi bộ, yoga chánh niệm, thiền qua chuyển động nhẹ nhàng. Những hình thức này có thể dễ tiếp cận hơn với người tự kỷ, đặc biệt là trẻ nhỏ.

1.2 Vì sao thiền có thể hữu ích cho người tự kỷ?

Người mắc rối loạn phổ tự kỷ (ASD) thường gặp khó khăn trong việc điều tiết cảm xúc, duy trì sự tập trung và đối phó với kích thích cảm giác. Họ có thể phản ứng quá mức với âm thanh, ánh sáng hoặc thay đổi môi trường – điều khiến cơ thể luôn trong trạng thái căng thẳng.

Trong bối cảnh đó, thiền cho bệnh tự kỷ đóng vai trò như một “nút tạm dừng” giúp hệ thần kinh dịu lại. Thực hành thiền đều đặn có thể:

• Giảm lo âu, giảm các hành vi tự kích thích như vỗ tay, lắc người.
• Tăng khả năng tự điều chỉnh cảm xúc, đặc biệt là khi đối diện với thay đổi đột ngột.
• Tăng sự chú ý và khả năng tự nhận thức, giúp cải thiện quá trình học tập và giao tiếp.

Thiền cũng có thể kết hợp với các kỹ thuật hỗ trợ khác như trị liệu âm nhạc, liệu pháp hành vi để tối ưu hiệu quả can thiệp.

1.3 Nghiên cứu khoa học về thiền với rối loạn phổ tự kỷ

Một nghiên cứu mở do Viện McGovern thuộc MIT công bố năm 2025 cho thấy rằng chỉ 10 - 15 phút thiền chánh niệm mỗi ngày trong vòng 6 tuần đã giúp người lớn mắc ASD giảm mức độ căng thẳng và lo âu đáng kể. Sau đó dù họ ngưng thực hành thiền, mức cải thiện này vẫn duy trì được ở giai đoạn theo dõi tiếp theo. 

Ngoài ra, một nghiên cứu khả thi áp dụng MBSR (Mindfulness‑Based Stress Reduction - Giảm căng thẳng trên chánh niệm) cho người trưởng thành tự kỷ tại bối cảnh ngoại trú cho thấy:

• Tỷ lệ hoàn thành chương trình khá cao (~79 %).
• Các thành viên báo cáo giảm lo lắng, cải thiện khả năng đối phó stress và giảm triệu chứng trầm cảm, mặc dù đây là kết quả sơ bộ, chưa qua kiểm soát ngẫu nhiên. 

Thiền đưa tâm trí về trạng thái tĩnh lặng, chú ý vào hiện tại thông qua hơi thở, hình ảnh, âm thanh

2. Các hình thức thiền cho bệnh tự kỷ tại nhà chuẩn 

Không phải ai cũng có thể bắt đầu thiền theo cách truyền thống là ngồi yên, nhắm mắt và tập trung vào hơi thở. Đặc biệt với trẻ tự kỷ hoặc người có sự nhạy cảm giác quan, việc thiền cần được cá nhân hóa và đa dạng hóa hình thức. Dưới đây là những kiểu thiền cho bệnh tự kỷ có thể áp dụng ngay tại nhà, dễ thực hiện và phù hợp với nhiều lứa tuổi, đặc điểm hành vi khác nhau.

2.1 Thiền qua hơi thở 

Đây là hình thức thiền cho bệnh tự kỷ được nhiều chuyên gia khuyên áp dụng đầu tiên vì đơn giản và trực tiếp giúp hệ thần kinh thư giãn. Phù hợp với:

• Trẻ tự kỷ có thể ngồi yên từ 2 – 5 phút
• Người lớn tự kỷ muốn học cách tự điều chỉnh cảm xúc
• Phụ huynh thực hành cùng con để tạo thói quen tích cực

Hướng dẫn thực hiện:

• Tìm một không gian yên tĩnh, ánh sáng dịu nhẹ.
• Cùng trẻ ngồi xuống hoặc nằm thoải mái, tay đặt nhẹ lên bụng.
• Hướng dẫn trẻ (hoặc người tự kỷ) cảm nhận hơi thở đi vào, đi ra qua bụng hoặc mũi.
• Có thể nói nhẹ: “Chúng ta cùng hít vào… thở ra…” theo nhịp chậm.
• Sử dụng đồng hồ cát nhỏ, hoặc tiếng chuông nhẹ (mỗi 1 phút) để giữ nhịp.

Thời gian lý tưởng: 3 - 5 phút mỗi lần, có thể tăng dần.

2.2 Thiền qua chuyển động nhẹ 

Loại thiền động này giúp trẻ giải tỏa năng lượng dư thừa và kết nối tốt hơn với cơ thể mình, rất phù hợp cho bước khởi đầu làm quen với thiền. Hình thức thiền này phù hợp với:

• Trẻ tự kỷ khó ngồi yên hay cựa quậy
• Người có năng lượng cao, nhạy cảm với thiền tĩnh

Cách thực hiện:

• Tạo một không gian an toàn như thảm và không vật sắc nhọn.
• Hướng dẫn trẻ chuyển động chậm có kiểm soát như giơ tay lên, xoay vai, bước chậm theo vòng tròn,....
• Yêu cầu trẻ chú ý vào từng chuyển động, cảm nhận lòng bàn chân chạm đất, cánh tay vung lên, hơi thở đi kèm.
• Có thể sử dụng một bài nhạc nhẹ không lời để hỗ trợ điều tiết nhịp.

Thiền qua chuyển động giúp trẻ giải tỏa năng lượng dư thừa, kết nối tốt hơn với cơ thể

2.3 Thiền thông qua âm thanh 

Thiền cho bệnh tự kỷ qua âm thanh giúp cải thiện khả năng tập trung và điều chỉnh cảm xúc thông qua cảm giác âm thanh quen thuộc, êm dịu. Hình thức thiền này phù hợp với: 

• Trẻ nhạy về âm thanh
• Người tự kỷ có khả năng nghe nhạc lâu, thích âm thanh thiên nhiên

Hướng dẫn thực hiện:

• Bắt đầu với âm thanh thiên nhiên như tiếng suối chảy, sóng biển, tiếng chuông gió,....
• Có thể dùng chuông thiền Tây Tạng, chimes, hoặc nhạc thiền có âm bass nhẹ.
• Cho trẻ nghe trong không gian yên tĩnh và hướng dẫn trẻ chú ý vào âm thanh đó, ví dụ: “Nghe tiếng này kéo dài đến đâu?”
• Sau một thời gian, có thể mời trẻ phát âm thanh và dừng lại khi âm dứt giúp rèn kỹ năng lắng nghe và kiểm soát.

2.4 Thiền thông qua hình ảnh & cảm giác 

Đây là hình thức thiền rất hữu ích với trẻ có rối loạn xử lý cảm giác, giúp giảm bớt sự phản ứng quá mức với môi trường bên ngoài. Hình thức này thường áp dụng cho: 

• Trẻ thích màu sắc, thích sờ nắm
• Người tự kỷ có xu hướng học qua hình ảnh trực quan

Hướng dẫn cách thực hiện: 

• In hình ảnh nhẹ nhàng như hoa sen, mặt trăng, đám mây, hình xoắn ốc…
• Cho trẻ quan sát và di chuyển ánh mắt chậm rãi theo đường nét hình ảnh.
• Dùng vật liệu xúc giác như bóng gai mềm, cát mịn, khăn vải ấm và yêu cầu trẻ chú ý vào cảm giác khi chạm vào.
• Lồng ghép hơi thở nhẹ nhàng trong khi quan sát hoặc chạm.

Thiền qua hình ảnh giảm bớt sự phản ứng quá mức với môi trường bên ngoài của trẻ

3. Những lưu ý khi áp dụng các hình thức thiền cho bệnh tự kỷ 

Thiền có thể mang lại nhiều lợi ích về mặt tinh thần và cảm xúc cho người trong phổ tự kỷ. Tuy nhiên, để quá trình thiền đạt hiệu quả và không gây phản tác dụng, người hướng dẫn cần chú ý đến cách tiếp cận, môi trường và phản ứng của người thực hành. Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi áp dụng thiền cho bệnh tự kỷ tại nhà.

• Nguyên tắc khi bắt đầu

Khi bắt đầu thực hành thiền cho người tự kỷ, điều quan trọng nhất là không nên ép buộc. Thiền cần được giới thiệu như một hoạt động nhẹ nhàng, gần gũi và mang tính thư giãn. Người chăm sóc nên tạo ra một không gian yên tĩnh, ánh sáng dịu và ít yếu tố gây kích thích giác quan. Việc thực hành nên khởi đầu bằng những hình thức đơn giản như thở sâu hoặc nghe âm thanh nhẹ nhàng.

Nếu trẻ chưa quen với việc ngồi yên, có thể bắt đầu bằng thiền chuyển động hoặc thiền qua hình ảnh. Quan trọng hơn hết, người lớn nên làm mẫu trước để trẻ có cảm giác an toàn và muốn tham gia theo.

• Thời điểm thực hiện thiền

Thời gian thực hành thiền cũng ảnh hưởng lớn đến hiệu quả. Đối với người tự kỷ, thời điểm lý tưởng để thiền là sau giờ học, sau hoạt động thể chất hoặc trước khi đi ngủ. Đây là những khoảng thời gian mà thiền có thể giúp cơ thể thả lỏng, tâm trí được điều hòa và cảm xúc trở nên ổn định hơn.

Tuy nhiên, cần tránh cho trẻ thiền ngay sau khi ăn hoặc khi trẻ đang quá mệt, đang giận dữ hoặc kích động mạnh. Trong những trường hợp đó, thiền có thể khiến trẻ cảm thấy căng thẳng hơn thay vì thư giãn.

• Ai nên thực hành thiền

Thiền cho bệnh tự kỷ không chỉ dành riêng cho trẻ em mà còn phù hợp với người lớn trong phổ tự kỷ, đặc biệt là những người gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc hoặc duy trì sự tập trung. Ngoài ra, phụ huynh, giáo viên, người chăm sóc hoặc anh chị em trong gia đình cũng có thể cùng thực hành để hỗ trợ tinh thần và tạo nên sự đồng điệu trong sinh hoạt. Việc thiền cùng nhau cũng giúp cải thiện mối quan hệ trong gia đình, tăng sự kết nối và tạo ra không gian cảm xúc tích cực cho cả người tự kỷ và người thân.

• Dấu hiệu nên tạm dừng hoặc thay đổi hình thức thiền

Không phải hình thức thiền nào cũng phù hợp với mọi người trong phổ tự kỷ. Trong quá trình thực hành, nếu xuất hiện các dấu hiệu như căng thẳng gia tăng, chống đối liên tục, mất ngủ, cảm xúc mất kiểm soát hoặc trẻ có hành vi tự kích thích nhiều hơn bình thường thì cần xem xét tạm dừng hoặc điều chỉnh phương pháp.

Lúc này, phụ huynh nên giảm thời gian thiền, chuyển sang một hình thức khác nhẹ nhàng hơn hoặc nghỉ vài ngày trước khi bắt đầu lại. Điều quan trọng là phải lắng nghe phản ứng của người thực hành để đảm bảo thiền mang lại sự dễ chịu thay vì áp lực.

Thiền không chỉ dành riêng cho trẻ em mà còn phù hợp với người lớn trong phổ tự kỷ

Có thể thấy, thiền cho bệnh tự kỷ là một hành trình cần nhiều quan sát, thử nghiệm và kiên nhẫn. Khi được áp dụng đúng cách, thiền không chỉ giúp người tự kỷ cảm thấy an yên hơn mà còn giúp người chăm sóc hiểu và kết nối sâu sắc hơn với con. Ngoài ra, cha mẹ nên kết hợp các phương pháp trị liệu với thiền để cải thiện triệu chứng bệnh tự kỷ tốt nhất cho trẻ. Hãy liên hệ ngay với Mirai Care để nhận tư vấn chi tiết hơn nhé!

Trên hành trình chăm sóc và tìm kiếm phương pháp điều trị có hiệu quả cho trẻ tự kỷ đầy thách thức. Với sứ mệnh giúp đỡ cộng đồng trẻ tự kỷ tại Việt Nam, Mirai care là cầu nối đồng hành cùng trẻ tự kỷ tiếp cận đến phương pháp điều trị hiệu quả nhất. 

"Sự chậm phát triển của trẻ tự kỷ không đồng nghĩa với việc chúng không có tiềm năng phát triển"

Hãy để Miraicare đồng hành cùng bố mẹ trên hành trình này nhé!