Giải đáp thắc mắc | Thực phẩm có đường có khiến trẻ tự kỷ tăng động không

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Thực phẩm có đường có khiến trẻ tự kỷ tăng động? Đây là câu hỏi khiến nhiều phụ huynh lo lắng, đặc biệt khi con có dấu hiệu hiếu động, mất tập trung hoặc thường xuyên nổi cáu sau bữa ăn. Một số người cho rằng "ăn ngọt là nguyên nhân chính gây tăng động", nhưng điều này liệu có đúng hoàn toàn? Bài viết dưới đâyMirai Caresẽ phân tích mối liên hệ giữa đường, hành vi tăng động và trẻ tự kỷ giúp cha mẹ hiểu đúng và đưa ra lựa chọn dinh dưỡng hợp lý.

1. Vì sao đường lại gây ảnh hưởng mạnh đến trẻ tự kỷ hơn trẻ bình thường?

Trẻ tự kỷ không chỉ có sự khác biệt trong hành vi và cảm giác, mà còn có nhiều rối loạn liên quan đến chuyển hóa và tiêu hóa. Điều này khiến việc tiêu thụ thực phẩm chứa đường vốn phổ biến trong chế độ ăn hiện đại trở thành yếu tố dễ gây tác động tiêu cực mạnh hơn so với trẻ bình thường. Đây chính là câu trả lời cho vấn đề thực phẩm có đường có khiến trẻ tự kỷ tăng động hay không?

1.1 Rối loạn chuyển hóa và hệ vi sinh đường ruột ở trẻ tự kỷ

Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận rằng trẻ tự kỷ thường gặp các bất thường trong chức năng tiêu hóa:

• Hệ tiêu hóa hoạt động kém ổn định khiến khả năng hấp thụ và xử lý đường (glucose) không đều. Sau khi ăn thực phẩm ngọt, trẻ có thể bị tăng glucose máu đột ngột, dẫn đến trạng thái quá hưng phấn, khó kiểm soát cảm xúc hoặc tăng động tạm thời.
• Ngoài ra, hệ vi sinh đường ruột của trẻ tự kỷ thường mất cân bằng nghiêm trọng: lượng lợi khuẩn suy giảm, trong khi các chủng vi khuẩn gây hại có xu hướng phát triển mạnh. Khi ăn nhiều đường vốn là "thức ăn" ưa thích của hại khuẩn hệ vi sinh càng bị mất cân bằng, tạo ra chất chuyển hóa gây viêm và ảnh hưởng đến trục ruột - não (gut-brain axis).
• Hậu quả là các tín hiệu thần kinh bị rối loạn, dẫn đến tăng mức độ cáu gắt, tăng động, khó ngủ hoặc giảm khả năng kiểm soát hành vi ở trẻ.

Vì vậy, một lượng đường tưởng chừng vô hại với trẻ bình thường lại có thể trở thành tác nhân khiến trẻ tự kỷ “bùng phát hành vi” nếu không được kiểm soát kỹ.

1.2 Não bộ trẻ tự kỷ phản ứng mạnh hơn với đường

Thực phẩm có đường có khiến trẻ tự kỷ tăng động không? Khi tiêu thụ đường, cơ thể sẽ kích hoạt dopamine chất dẫn truyền thần kinh tạo ra cảm giác hưng phấn và dễ chịu. Với người bình thường, dopamine giúp duy trì tâm trạng và động lực ở mức cân bằng. Tuy nhiên, ở trẻ tự kỷ, quá trình này lại diễn ra bất thường và mức dopamine dễ tăng vọt không kiểm soát.

Đặc điểm sinh học của trẻ tự kỷ là khó kiểm soát cảm xúc, hành vi, và não bộ thường phản ứng quá mức với các kích thích từ môi trường. Khi ăn thực phẩm chứa nhiều đường (kẹo, nước ngọt, bánh ngọt…), lượng dopamine tăng nhanh khiến trẻ trở nên:

• Tăng động bất thường, nói nhiều, hoạt náo quá mức
• Khó tập trung, không thể ngồi yên
• Hưng phấn quá đà, sau đó dễ rơi vào trạng thái cáu gắt, mệt mỏi hoặc khủng hoảng cảm xúc

Điều đáng lo ngại là những biểu hiện này không chỉ diễn ra tạm thời, mà nếu lặp lại thường xuyên, có thể ảnh hưởng đến tiến trình trị liệu, học tập và tương tác xã hội của trẻ. Vì thế, việc kiểm soát đường trong chế độ ăn không chỉ là yếu tố dinh dưỡng, mà còn là một phần trong chiến lược quản lý hành vi toàn diện dành cho trẻ tự kỷ.

Các thực phẩm chứa đường gây ảnh hưởng mạnh đến trẻ tự kỷ hơn trẻ bình thường

2. Có phải tất cả các loại đường đều tác động xấu đến trẻ tự kỷ? 

Không phải tất cả loại đường đều gây hại như nhau. Đường tinh luyện và các loại đường ẩn trong thực phẩm chế biến sẵn chính là nguyên nhân khiến nhiều trẻ tự kỷ trở nên tăng động, cáu gắt hoặc rối loạn cảm xúc. Ngược lại, một số nguồn ngọt tự nhiên từ thực phẩm toàn phần lại có thể bổ sung năng lượng lành mạnh nếu được sử dụng đúng cách.

2.1. Các loại thực phẩm có đường cần hạn chế ở trẻ tự kỷ

Một số thực phẩm chứa đường đơn, hấp thu nhanh, có thể làm đường huyết tăng vọt rồi giảm nhanh, gây ảnh hưởng mạnh đến hành vi trẻ như bánh kẹo, kem, nước ngọt, trà sữa, ngũ cốc ăn liền, bánh mì trắng, sữa đặc, sữa tiệt trùng có đường.

Đặc biệt lưu ý: Nhiều sản phẩm gắn nhãn “dành cho trẻ em” nhưng lại chứa đường ẩn dưới tên gọi khác (fructose syrup, sucrose, maltodextrin...): Sữa chua có đường, snack ngọt vị trái cây, nước ép trái cây đóng hộp. Vậy nên, phụ huynh cần đọc kỹ thành phần dinh dưỡng, tránh vô tình tạo thói quen ăn ngọt quá mức cho con.

2.2 Chuyển từ ngọt tinh luyện sang ngọt tự nhiên

Một giải pháp an toàn là chuyển dần từ đường tinh luyện sang các nguồn ngọt tự nhiên, giúp giảm nguy cơ rối loạn cảm xúc mà vẫn giữ được độ ngọt quen thuộc trong vị giác của trẻ:

• Trái cây mềm, vị ngọt nhẹ:chuối chín, lê hấp, táo đỏ, chà là
• Các loại sữa thực vật không đường:sữa hạnh nhân, yến mạch, đậu nành có vị ngọt nhẹ tự nhiên, dễ làm quen
• Chế biến món tráng miệng tại nhà:sinh tố không đường, bánh từ yến mạch – chuối, pudding từ sữa thực vật và hạt chia

2.3. Điều chỉnh khẩu vị từng bước 

Trẻ tự kỷ thường có thói quen ăn uống lặp lại và nhạy cảm với thay đổi. Vì vậy, việc cắt đường cần diễn ra dần dần và có kế hoạch:

• Tăng chất đạm và chất béo tốt trong khẩu phần (trứng, bơ, dầu oliu...) giúp trẻ no lâu, giảm nhu cầu tìm đồ ngọt
• Cho trẻ tham gia chọn món hoặc nấu ăn cùng cha mẹ tăng cảm giác chủ động, giảm phản ứng chống đối với món mới
• Kết hợp chơi màu tạo hình món ăn để việc ăn uống trở nên hấp dẫn, bớt căng thẳng

Lựa chọn các thực phẩm có đường kết hợp điều chỉnh khẩu phần ăn một cách từ từ cho trẻ tự kỷ

3. Gợi ý thực đơn 3 ngày “cai đường” mà trẻ vẫn thích ăn

Khi trẻ tự kỷ đã quen với vị ngọt mạnh, việc chuyển sang chế độ ăn ít đường cần sự kiên nhẫn và tinh tế trong cách kết hợp món. Dưới đây là thực đơn 3 ngày giúp giảm thiểu đường tinh luyện nhưng vẫn đảm bảo ngon miệng, giàu dinh dưỡng và thân thiện với cảm giác của trẻ.

Ngày 1: Thực đơn có các món ngọt nhẹ tự nhiên

• Bữa sáng: Yến mạch nấu cùng sữa hạnh nhân không đường, thêm chuối chín thái lát
• Bữa trưa: Cơm gạo lứt + cá thu sốt cà chua + súp lơ hấp
• Bữa phụ: Táo luộc cắt miếng + 1 thìa bơ hạt điều hoặc bơ đậu phộng
• Bữa tối: Cháo thịt bò ninh cùng bí đỏ nghiền mịn + dưa lưới tráng miệng

Lưu ý: Dùng trái cây tươi hoặc hấp để giữ vị ngọt tự nhiên, không thêm đường.

Ngày 2: Đa dạng thực phẩm, giảm cảm giác “nhớ vị ngọt” của trẻ

• Bữa sáng: Bánh mì nguyên cám nướng + trứng luộc + sữa đậu nành không đường
• Bữa trưa: Nui rau củ xào tôm tươi + canh rau cải xanh
• Bữa phụ: Chà là nghiền (1 - 2 quả) trộn hạt điều không muối
• Bữa tối: Cơm lứt + thịt gà nạc luộc hoặc áp chảo + cà rốt nấu mềm

Gợi ý: Dùng nui hoặc bánh mì nguyên cám thay cho loại trắng để ổn định đường huyết.

Ngày 3: Tạo niềm vui với món ăn mới lạ

• Bữa sáng: Bánh chuối yến mạch (không đường, nướng mềm) + sữa đậu nành ấm
• Bữa trưa: Cơm trắng + cá hồi áp chảo + bắp cải luộc
• Bữa phụ: Sữa chua không đường trộn hạt chia và 1-2 miếng xoài chín
• Bữa tối: Cháo yến mạch nấu cùng bí xanh, khoai tây, ăn kèm thanh long trắng

Gợi ý: Ưu tiên kết cấu mềm, mịn dễ ăn cho trẻ tự kỷ nhạy cảm với thức ăn đặc hoặc dai.

Thực đơn trên không chỉ giúp hạn chế đường tinh luyện, mà còn hỗ trợ ổn định đường huyết, giảm hưng phấn quá mức từ đó giúp trẻ bớt tăng động, cải thiện cảm xúc và giấc ngủ. Để đạt hiệu quả tốt, bố mẹ nên duy trì ít nhất 2 - 3 tuần và kết hợp quan sát hành vi trẻ theo từng bữa ăn.

Gợi ý cha mẹ thực đơn 3 ngày “cai đường” cho trẻ tự kỷ tăng động 

4. Mirai Care - Đồng hành cùng cha mẹ trên hành trình phục hồi toàn diện cho trẻ tự kỷ

Mirai Care là đơn vị tiên phong trong ứng dụng liệu pháp tế bào gốc thần kinh từ Tokyo - Nhật Bản, hiện là đối tác tư vấn độc quyền tại Việt Nam. Với hơn 500+ trường hợp trẻ tự kỷ từ 18 tháng đến 6 tuổi đã được đồng hành hỗ trợ, Mirai Care không chỉ đơn thuần là trung tâm trị liệu mà còn là người bạn đáng tin cậy của cha mẹ trên hành trình chăm sóc con.

Chúng tôi chuyên sâu trong các lĩnh vực:

• Phát hiện sớm dấu hiệu tự kỷ từ những giai đoạn đầu.
• Tư vấn lộ trình can thiệp cá nhân hoá, phù hợp từng mức độ và đặc điểm của trẻ.
• Phục hồi khả năng giao tiếp yếu tố nền tảng trong phát triển trí tuệ và cảm xúc.

Đặc biệt, liệu pháp tế bào gốc tại Mirai Care không chỉ hướng tới cải thiện hành vi và tương tác xã hội, mà còn mang lại hiệu quả rõ rệt trong hành vi ăn uống của trẻ tự kỷ:

• Giảm nhạy cảm cảm giác khi ăn: Trẻ bớt sợ mùi thức ăn, không còn phản ứng quá mức khi chạm vào thực phẩm.
• Thay đổi thói quen ăn uống lặp lại: Từ chối thử món mới hay chỉ ăn 1 món duy nhất không còn là rào cản lớn.
• Hỗ trợ tiêu hóa rõ rệt: Giảm tình trạng táo bón, trào ngược – giúp bụng êm, trẻ ăn ngon miệng hơn.

Đây chính là bước đệm vững chắc giúp cải thiện chất lượng dinh dưỡng yếu tố then chốt trong việc tăng khả năng tập trung, ổn định cảm xúc và phát triển toàn diện ở trẻ tự kỷ.

Mirai Care tin rằng: Mỗi đứa trẻ đều có tiềm năng riêng. Điều quan trọng là đồng hành đúng lúc - đúng cách - đúng chuyên gia.

Mirai Care - đơn vị tiên phong trong ứng dụng liệu pháp tế bào gốc thần kinh

Thông qua bài viết trên, Mirai Care có thể trả lời rằng đường không trực tiếp gây ra tăng động, nhưng việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chứa đường đặc biệt là đường tinh luyện có thể làm trầm trọng thêm các hành vi tăng động, giảm tập trung hoặc kích thích quá mức ở trẻ tự kỷ. Vì vậy, phụ huynh nên kiểm soát lượng đường trong chế độ ăn của trẻ, ưu tiên thực phẩm tự nhiên, ít chế biến và kết hợp cùng các can thiệp chuyên sâu. Hiểu đúng vai trò của dinh dưỡng sẽ là một bước quan trọng giúp trẻ tự kỷ ổn định cảm xúc, cải thiện hành vi và phát triển toàn diện hơn mỗi ngày.