Ghi nhớ tốt – chưa chắc là phát triển toàn diện

Table of Contents

Nhiều phụ huynh vui mừng khi thấy con học chữ, hát, ghi nhớ rất nhanh. Tuy nhiên, nếu trẻ ghi nhớ tốt nhưng không giao tiếp, đây có thể là dấu hiệu đáng lo. Sự phát triển toàn diện không chỉ dừng ở trí nhớ, mà còn là khả năng tương tác xã hội. Nội dung chi tiết hơn về vấn đề này, bố mẹ hãy tham khảo thêm các thông tin mà Mirai Care chia sẻ dưới đây nhé!

1. Ghi nhớ tốt – chưa chắc là phát triển toàn diện

Không ít bậc cha mẹ cảm thấy tự hào khi con mình có khả năng ghi nhớ vượt trội. Trẻ có thể học chữ cái, con số, thậm chí bài hát một cách nhanh chóng – điều này khiến nhiều người tin rằng con đang phát triển "sớm hơn bạn bè đồng trang lứa".

Tuy nhiên, cần cẩn trọng: trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp có thể là dấu hiệu của sự mất cân bằng trong phát triển toàn diện, đặc biệt là ở nhóm trẻ có nguy cơ rối loạn phổ tự kỷ hoặc chậm phát triển ngôn ngữ.

Phát triển toàn diện ở trẻ không chỉ dừng lại ở việc học thuộc hay ghi nhớ. Nó đòi hỏi sự đồng đều giữa nhận thức – ngôn ngữ – giao tiếp xã hội – cảm xúc – vận động. Khi một trong các khía cạnh này bị chênh lệch, dù chỉ là một chút, cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng sống, học tập và khả năng hòa nhập xã hội của trẻ về sau.

Trẻ có khả năng ghi nhớ tốt là một biểu hiện đáng mừng ở trẻ nhỏ

Trẻ có trí nhớ tốt có thể biểu hiện một số năng lực như:

• Nhớ số – chữ – hình – âm thanh cực nhanh

Một số trẻ có năng lực ghi nhớ hình ảnh, âm thanh hoặc biểu tượng thị giác một cách vượt trội. Chẳng hạn, trẻ có thể chỉ mới xem qua bảng chữ cái vài lần nhưng đã nhớ toàn bộ, hoặc chỉ cần nghe bài hát một lần đã có thể ngân nga theo giai điệu và lời bài hát.

• Lặp lại câu dài – hát trọn bài hát

Một dấu hiệu thường thấy ở trẻ có trí nhớ tốt là khả năng lặp lại chính xác một câu thoại dài, hoặc hát cả bài hát dù chỉ mới nghe vài lần. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là trẻ chỉ nhại lại mà không hiểu ý nghĩa câu nói đó.

Đây được gọi là hiện tượngecholalia(lặp lại lời nói của người khác) – một đặc trưng điển hình ở trẻ có nguy cơ rối loạn phổ tự kỷ. Vì vậy, dù trẻ có thể nói được nhiều từ, nhiều câu, nhưng nếu chỉ là lặp lại máy móc thì trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp là điều có thể xảy ra.

Trẻ có hành vi lặp lại lời nói của người khác

Tuy nhiên, trẻ vẫn có thể gặp một số mặt hạn chế như:

• Không gọi ba mẹ – Không biết chơi luân phiên

Một biểu hiện rõ ràng của trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp là không chủ động gọi tên ba mẹ dù đã biết nói. Trẻ có thể gọi đúng tên đồ vật, hát bài "Ba ngọn nến lung linh" một cách lưu loát, nhưng lại không gọi "ba ơi", "mẹ ơi" khi cần giúp đỡ. 

Đây là dấu hiệu cho thấy ngôn ngữ không được trẻ sử dụng để tương tác xã hội – một chức năng cốt lõi của giao tiếp. Ngoài ra, trẻ còn gặp khó khăn trong các trò chơi luân phiên (như chơi banh cùng bạn, xếp hình lần lượt, hoặc chơi trốn tìm). 

Khi tham gia nhóm, trẻ có xu hướng chơi một mình, không quan tâm đến lượt của người khác hoặc không phản ứng khi đến lượt mình. Điều này phản ánh rõ đặc điểm của trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, khi trẻ chỉ học được thông tin mang tính ghi nhớ mà không có kỹ năng hòa nhập xã hội.

• Không đáp lại lời hỏi – không tương tác 2 chiều

Trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp thường không phản hồi khi được gọi tên, không nhìn vào mắt người khác, hoặc không trả lời khi được hỏi – dù ngôn ngữ có thể đã phát triển ở mức khá.

Trẻ cũng không biết cách tương tác 2 chiều – ví dụ, khi người lớn hỏi “Hôm nay con ăn gì?”, thay vì trả lời, trẻ có thể im lặng hoặc chuyển sang nói về một chủ đề không liên quan. Điều này khác với “tính cách ít nói” ở trẻ nhút nhát, vì trẻ không chỉ thiếu động lực giao tiếp, mà còn thiếu khả năng duy trì hội thoại – một kỹ năng thiết yếu trong giao tiếp xã hội.

Trẻ không giao tiếp 2 chiều với mọi người xung quanh 

2. Vì sao trẻ tự kỷ có thể rất giỏi ghi nhớ nhưng lại không giao tiếp?

Vì sao trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp? Hãy cùng tìm hiểu qua hai khía cạnh sau.

2.1 Não bộ phát triển không đồng đều

Nhiều trẻ khiến cha mẹ bất ngờ vì khả năng ghi nhớ vượt trội, học chữ, hát bài dài chỉ sau vài lần nghe. Tuy nhiên, phía sau đó có thể là sự mất cân bằng trong phát triển não bộ. Đây là lý do vì sao trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp cần được quan sát kỹ càng.

• Vùng ghi nhớ cơ học (trí nhớ tạm thời, thị giác) hoạt động mạnh

Ở một số trẻ nhỏ, đặc biệt là trong nhóm có nguy cơ rối loạn phát triển, vùng não chịu trách nhiệm về trí nhớ cơ học – bao gồm trí nhớ tạm thời và ghi nhớ thị giác – lại phát triển vượt trội. Điều này giúp trẻ dễ dàng ghi nhớ các con số, chữ cái, hình ảnh, biểu tượng, âm thanh hoặc thậm chí cả lời thoại dài, bài hát chỉ sau vài lần nghe.

Trẻ có thể khiến người lớn ngạc nhiên vì khả năng học bảng chữ cái, đếm số ngược, hoặc đọc tên các quốc gia từ bản đồ. Nhưng điều đáng chú ý là trẻ không dùng những kiến thức này để giao tiếp hay tương tác với người khác.

Đây là đặc điểm thường thấy ở trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp – tức trẻ chỉ sử dụng trí nhớ để lặp lại thông tin, không phải để phục vụ mục đích xã hội.

• Trong khi đó vùng xử lý tương tác – ngôn ngữ xã hội kém phát triển

Trái ngược với vùng trí nhớ, nhiều trẻ lại gặp hạn chế ở vùng não chịu trách nhiệm cho ngôn ngữ chức năng và kỹ năng tương tác xã hội – như khả năng hiểu câu hỏi, trả lời phù hợp, đặt câu hỏi ngược lại, gọi tên người thân, hay duy trì một cuộc hội thoại đơn giản.

Những chức năng này liên quan chặt chẽ đến vùng trán và hệ viền – nơi điều phối cảm xúc, sự chú ý và hành vi xã hội. Vì vùng xử lý này phát triển yếu, nên dù trẻ có thể nói được nhiều từ, thậm chí nói "rất sớm", nhưng lại không sử dụng lời nói để giao tiếp 2 chiều. 

Trẻ không có khả năng giao tiếp hai chiều linh hoạt

2.2 Đặc điểm trẻ trong phổ tự kỷ mức nhẹ/thông minh

Không phải trẻ nào biết nói sớm, nhớ giỏi cũng đồng nghĩa với phát triển toàn diện. Thực tế, nhiều trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, và điều này thường gặp ở nhóm trẻ trong phổ tự kỷ mức nhẹ hoặc có chỉ số thông minh cao. Cùng nhìn rõ hơn các biểu hiện đặc trưng để cha mẹ không bị đánh lừa bởi “vẻ ngoài thông minh” của con.

• Ghi nhớ cực tốt, nhưng không biết dùng lời để giao tiếp thực tế

Một số trẻ trong phổ tự kỷ mức nhẹ hoặc được đánh giá là "thông minh sớm" thường sở hữu năng lực ghi nhớ vượt trội. Trẻ có thể đọc thuộc bảng chữ cái, đếm số thành thạo, thậm chí nhớ được tên các loài khủng long, biển số xe hay bản đồ thế giới ở độ tuổi rất nhỏ.

Tuy nhiên, điều khiến phụ huynh hoang mang là dù trẻ ghi nhớ tốt đến vậy, trẻ lại không biết cách sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày. Đây là tình huống điển hình của trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp: ngôn ngữ không được dùng để thể hiện nhu cầu, cảm xúc hay tương tác với người khác, mà chỉ mang tính liệt kê, lặp lại hoặc chia sẻ thông tin theo sở thích riêng.

• Biểu hiện ngôn ngữ kiểu “học vẹt”, lặp lại, không đúng ngữ cảnh

Một đặc điểm dễ nhận thấy ở trẻ tự kỷ mức nhẹ là khả năng nói rất sớm, nói được nhiều, nhưng lời nói không phản ánh đúng ngữ cảnh giao tiếp. Trẻ thường lặp lại các cụm từ, câu dài hoặc lời thoại từ video, phim hoạt hình. Dù trẻ nói được, nhưng người đối diện lại không thể hiểu trẻ đang muốn gì hoặc cảm thấy gì.

Điều này khiến nhiều cha mẹ nhầm tưởng rằng con đã biết nói, nhưng thực tế là trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, vì không sử dụng ngôn ngữ như một công cụ trao đổi hai chiều.

Trẻ ghi nhớ tốt nhưng không biết dùng ngôn ngữ để giao tiếp

3. Dấu hiệu cảnh báo không nên bỏ qua

Một số dấu hiệu sau sẽ giúp cha mẹ nhận diện sớm, đặc biệt là với trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp. Vậy đâu là dấu hiệu để nhận biết?

• Con đọc được chữ – nhưng không nhìn mặt người đối diện

Nếu trẻ chỉ tập trung nhìn chữ, không nhìn vào mặt người đối diện khi được hỏi hay trò chuyện, thì đó không còn là dấu hiệu phát triển ngôn ngữ bình thường. Trẻ có thể đọc lại một đoạn quảng cáo, nhận ra logo thương hiệu, nhưng không duy trì ánh mắt với ba mẹ khi được khen, không có biểu cảm hưởng ứng khi được hỏi han.

Đây là biểu hiện phổ biến ở trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp – tức là trẻ dùng khả năng ghi nhớ như một kỹ năng riêng biệt, không gắn kết với việc tương tác xã hội.

• Biết tên đồ vật – nhưng không gọi tên người thân

Trẻ có thể gọi tên các đồ vật chính xác, như “cái kéo”, “con cá heo”, “xe ben”, nhưng lại không gọi tên những người thân thiết nhất như “ba”, “mẹ”, “bà”, “anh Hai”. Điều này cho thấy trẻ nhận biết từ ngữ theo kiểu liệt kê kiến thức, nhưng không dùng ngôn ngữ để tạo kết nối với người khác.

Ở trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, vốn từ có thể rất phong phú, nhưng lại thiếu tính chức năng. Trẻ biết rất nhiều từ, nhưng lại không sử dụng từ đó để trao đổi, nhờ giúp đỡ hay thể hiện nhu cầu.

• Thuộc dãy số dài – nhưng không trả lời câu hỏi đơn giản

Nhiều trẻ có khả năng ghi nhớ dãy số dài đáng kinh ngạc – từ số đếm 1–100, bảng cửu chương, hoặc thậm chí ngày sinh nhật của người thân. Tuy nhiên, khi người lớn đặt câu hỏi như “Con tên gì?”, “Con đói không?”, “Con muốn chơi gì?”, thì trẻ không trả lời, hoặc chỉ nhắc lại y nguyên câu hỏi.

Điều này cho thấy ngôn ngữ của trẻ không được sử dụng theo hướng tương tác – tức là trẻ ghi nhớ nội dung rất tốt, nhưng không hiểu cách dùng lời nói để đáp lại người khác. Đây là biểu hiện điển hình ở trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, nơi trẻ có ngôn ngữ lặp lại nhưng thiếu khả năng tạo ra phản hồi đúng ngữ cảnh.

• Có xu hướng “sống trong thế giới riêng”, chỉ tập trung vào điều mình thích

Một dấu hiệu dễ bị bỏ qua nhưng lại rất quan trọng: trẻ ít quan tâm đến người khác, chỉ say mê với một vài hoạt động nhất định, chẳng hạn như xem video lặp lại, xếp hình theo thứ tự cố định, chơi quay bánh xe, hoặc nhìn chằm chằm vào ánh sáng, đồ vật chuyển động. 

Trong khi đó, trẻ không thích chơi luân phiên, không đáp lại khi ba mẹ gọi, không để ý khi có người bước vào phòng. Trẻ có thể nói, có thể ghi nhớ thông tin cực nhanh, nhưng chỉ sử dụng khả năng đó để phục vụ sở thích riêng, không muốn chia sẻ với ai. 

Đây là một đặc điểm rõ nét ở trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp – khi trẻ sống trong thế giới của riêng mình, thiếu sự kết nối với người xung quanh.

Trẻ chỉ tập trung vào thế giới và sở thích riêng

4. Mirai Care – Đơn vị tư vấn điều trị tự kỷ bằng tế bào gốc Tokyo

Ở trẻ tự kỷ, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các vùng não chịu trách nhiệm về ngôn ngữ, cảm xúc và tương tác xã hội thường hoạt động kém hiệu quả hoặc phát triển không đồng đều. Trẻ có thể ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, không phản ứng với lời gọi, thiếu kết nối ánh mắt, hoặc không thể hiện cảm xúc phù hợp.

Việcứng dụng tế bào gốc trong điều trị chậm phát triển ngôn ngữvà tự kỷ giúp cung cấp các tế bào khỏe mạnh có khả năng tái tạo vùng não bị tổn thương. Cụ thể:

• Cải thiện khả năng ngôn ngữ: Trẻ bắt đầu hiểu và sử dụng từ ngữ để phản hồi, không còn lặp lại máy móc.
• Phát triển cảm xúc: Trẻ có biểu hiện vui – buồn rõ ràng, biết chia sẻ cảm xúc với người thân.
• Tăng tương tác xã hội: Trẻ chủ động giao tiếp bằng mắt, gọi tên người khác, biết chơi luân phiên và đáp lại trò chuyện.

Phương pháp này không xâm lấn, an toàn và đã được ứng dụng thành công tại nhiều nước tiên tiến như Nhật Bản, Mỹ và các nước châu Âu.

Mirai Care là đại diện tư vấn độc quyền tại Việt Nam cho chương trình điều trị tự kỷ bằng tế bào gốc của Viện nghiên cứu điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI). Viện TSRI đã báo cáo một thành tựu đáng kinh ngạc: 95% trong số trên 500 trường hợp trị liệu tự kỷ bằng phương pháp tế bào gốc tại Nhật Bản đã có những cải thiện rõ rệt.

Ưu điểm khi lựa chọn Mirai Care:

• Tư vấn khoa học – minh bạch – cá nhân hóa theo từng hồ sơ bệnh.
• Kết nối trực tiếp với đội ngũ bác sĩ có nhiều kinh nghiệm của TSRI.
• Phác đồ điều trị rõ ràng, hỗ trợ theo dõi tiến trình phục hồi sau liệu trình.
• Được hàng trăm phụ huynh tại Việt Nam tin tưởng và đồng hành.

Mirai Care hợp tác với TSRI giúp trẻ em Việt Nam được tiếp cận đến liệu pháp tế bào gốc Nhật Bản

Phụ huynh có con nằm trong nhóm trẻ ghi nhớ rất tốt nhưng không giao tiếp, hoặc có dấu hiệu tự kỷ mức nhẹ, nên chủ động tìm hiểu và đánh giá kỹ các phương pháp điều trị. Mirai Care không chỉ là đơn vị tư vấn, mà còn là người bạn đồng hành giúp phụ huynh hiểu đúng – hành động đúng trong hành trình hỗ trợ con phát triển toàn diện.