Trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng: Dấu hiệu, tác hại và giải pháp hỗ trợ khoa học

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết: 

Trẻ tự kỷ suy dinh dưỡnglà vấn đề không chỉ ảnh hưởng đến thể chất mà còn cản trở quá trình phát triển hành vi và giao tiếp. Hiểu rõ nguyên nhân, hệ quả và biết cách bổ sung dinh dưỡng khoa học sẽ giúp cha mẹ hỗ trợ con phục hồi toàn diện hơn. Bài viết dưới đây củaMirai Caresẽ mang đến thông tin chi tiết và dễ áp dụng để bố mẹ tham khảo thêm. 

1. Vì sao trẻ tự kỷ thường gặp vấn đề về suy dinh dưỡng?

Trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng không phải là vấn đề hiếm gặp, mà thậm chí còn là mối lo thường trực của nhiều phụ huynh. Khác với trẻ bình thường, trẻ tự kỷ thường gặp những rào cản đặc biệt về cảm giác, hành vi và sinh lý, khiến chế độ ăn uống dễ trở nên mất cân đối, kéo theo hàng loạt hệ lụy.

1.1. Rối loạn cảm giác và hành vi ăn uống

Một trong những nguyên nhân chính khiến trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng là rối loạn cảm giác và hành vi ăn uống. Tình trạng kén ăn nghiêm trọng rất phổ biến, trẻ chỉ chấp nhận ăn một vài món quen thuộc, từ chối thử bất cứ món mới nào có màu sắc, mùi vị hay kết cấu lạ. Nhiều trẻ thậm chí chỉ ăn đúng một món duy nhất trong nhiều tháng, từ chối tất cả thực phẩm còn lại.

Kén ăn là tình trạng phổ biến ở trẻ tự kỷ

Khi cha mẹ cố gắng thay đổi món ăn, trẻ dễ phát sinh lo âu, sợ hãi, hoặc phản ứng bằng cách nhịn ăn, nôn ói, la hét. Tình trạng này không chỉ tạo ra khẩu phần ăn nghèo nàn, mà còn kéo dài nỗi lo cho phụ huynh, vô tình hình thành vòng lặp: Trẻ càng kén ăn dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng càng thiếu, thể chất càng yếu và khó thay đổi hành vi ăn uống.

1.2. Rối loạn tiêu hóa mãn tính

Ngoài rối loạn cảm giác, rối loạn tiêu hóa cũng là nguyên nhân lớn khiến trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng kéo dài. Táo bón, tiêu chảy hoặc trào ngược dạ dày là những vấn đề thường gặp. Hệ tiêu hóa của trẻ tự kỷ thường nhạy cảm hơn, dễ viêm nhẹ đường ruột, dẫn đến kém hấp thu dưỡng chất.

Hậu quả là dù khẩu phần ăn không quá ít, trẻ vẫn có thể thiếu hụt năng lượng và vi chất cần thiết cho sự phát triển. Nhiều bậc phụ huynh thường xuyên loay hoay với bài toán táo bón kéo dài, bụng trướng, ăn kém mà không biết bắt đầu từ đâu để xử lý dứt điểm.

Trẻ bị suy dinh dưỡng kéo dài có thể dẫn đến rối loạn tiêu hóa mãn tính

1.3. Thiếu hụt vi chất do khẩu phần mất cân đối

Hậu quả của kén ăn và rối loạn tiêu hóa là khẩu phần ăn mất cân đối, thiếu nhiều vi chất quan trọng. Trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng thường thiếu sắt, kẽm, vitamin D, các vitamin nhóm B và đặc biệt là Omega-3 – dưỡng chất quan trọng cho não bộ.

Thiếu sắt và kẽm khiến trẻ dễ mệt mỏi, kém tập trung, hay cáu gắt. Thiếu vitamin nhóm B và Omega-3 ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình dẫn truyền thần kinh, khiến các hành vi bất thường càng dễ xuất hiện, từ đó hình thành một vòng xoắn bệnh lý thiếu vi chất - hành vi xấu - ăn uống kém - tiếp tục thiếu vi chất.

Thiếu dưỡng chất ảnh hưởng đến quá trình dẫn truyền thần kinh ở trẻ

1.4. Ảnh hưởng từ thuốc hoặc can thiệp điều trị

Một số trẻ tự kỷ phải dùng thuốc hỗ trợ hành vi hoặc điều trị kèm, trong đó có thuốc ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn, khả năng tiêu hóa hoặc chuyển hóa dưỡng chất.

Ví dụ, một số thuốc có thể gây buồn nôn, chán ăn, hoặc làm thay đổi vị giác khiến trẻ càng kén ăn hơn. Nếu cha mẹ không nhận diện sớm và điều chỉnh chế độ ăn phù hợp, tình trạng thiếu dinh dưỡng sẽ âm thầm kéo dài, ảnh hưởng toàn diện đến quá trình phục hồi.

Sử dụng thuốc can thiệp có thể khiến trẻ bị buồn nôn, chán ăn kéo dài

2. Hệ quả khi trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng kéo dài 

Bên cạnh trị liệu hành vi, can thiệp ngôn ngữ thì dinh dưỡng đóng vai trò cốt lõi trong điều trị tự kỷ cho trẻ mà phụ huynh không nên bỏ qua. Chế độ ăn uống không chỉ tập trung vào thể chất mà còn tác động mạnh để khả năng phục hồi của bé. Nếu trẻ suy dinh dưỡng kéo dài sẽ dẫn đến các hệ quả như: 

2.1. Chậm phát triển thể chất và miễn dịch yếu

Khi thiếu dưỡng chất cần thiết, trẻ tự kỷ dễ rơi vào tình trạng nhẹ cân, thấp còi, tăng trưởng chậm hơn so với độ tuổi. Hệ miễn dịch yếu khiến trẻ hay ốm vặt, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, tiêu hóa — những vấn đề rất thường gặp nhưng lại dễ bị bỏ qua.

Mỗi lần bệnh, trẻ lại mệt mỏi, biếng ăn, càng làm tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng thêm nghiêm trọng. Vòng luẩn quẩn này khiến việc phục hồi thể chất trở nên khó khăn, kéo theo các can thiệp khác cũng bị ảnh hưởng.

Thể chất yếu khiến trẻ dễ bị ốm vặt và tăng trưởng chậm

2.2. Ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển thần kinh – hành vi

Não bộ trẻ tự kỷ vốn đã có những đặc điểm nhạy cảm, cần nhiều Omega-3, vitamin nhóm B, sắt, kẽm để duy trì các kết nối thần kinh ổn định. Khi dinh dưỡng không đủ, khả năng tập trung, ghi nhớ, xử lý thông tin của trẻ sẽ suy giảm. Trẻ dễ mất tập trung, không ngồi yên, khó hợp tác trong các buổi can thiệp ngôn ngữ – hành vi.

Thiếu vi chất còn khiến trẻ dễ cáu gắt, khó kiểm soát cảm xúc, bùng phát hành vi tiêu cực như quấy khóc, ném đồ, hoặc tự làm đau. Đây là lý do vì sao nhiều phụ huynh dù đầu tư cho các buổi trị liệu vẫn chưa thấy kết quả rõ rệt — vì não bộ không đủ “nhiên liệu” để tiếp thu.

Khi tình trạng này kéo dài, khả năng tiếp thu ngôn ngữ, kỹ năng xã hội của trẻ bị chậm lại, cản trở tiến độ can thiệp và kéo dài thời gian phục hồi.

Trẻ bị mất tập trung dẫn đến việc tiếp thu ngôn ngữ và các kỹ năng kém đi

2.3. Làm giảm hiệu quả của các liệu pháp điều trị, bao gồm tế bào gốc

Một số trẻ tự kỷ được áp dụng các phương pháp can thiệp chuyên sâu như liệu pháp tế bào gốc, nhưng nhiều phụ huynh chưa biết rằng nền tảng dinh dưỡng quyết định trực tiếp đến hiệu quả.

Liệu pháp tế bào gốc cần cơ thể khỏe mạnh, đường ruột hấp thu tốt, máu giàu dưỡng chất để tế bào mới có thể hoạt hóa, biệt hóa và phát huy công dụng. Khi trẻ thiếu vi chất, ruột yếu, khả năng trao đổi chất kém, tế bào gốc dễ “chết yểu”, không phát triển được như kỳ vọng.

Hậu quả là kết quả điều trị không duy trì lâu, trẻ vẫn gặp các vấn đề về tiêu hóa, hành vi không ổn định, phát triển ngôn ngữ chậm. Vì vậy, đảm bảo chế độ ăn cân bằng, đầy đủ chất trước – trong – sau điều trị là điều kiện bắt buộc để các liệu pháp phục hồi như tế bào gốc đạt hiệu quả tối ưu.

Dinh dưỡng là nền tảng cốt lõi để các phương pháp điều trị đạt hiệu quả tốt

3. Các phương pháp hỗ trợ cải thiện hành vi ăn uống cho trẻ tự kỷ

Sau khi hiểu rõ nguyên nhân và hệ quả của suy dinh dưỡng ở trẻ tự kỷ, cha mẹ cần biết rằng việc cải thiện hành vi ăn uống không thể chỉ dừng ở việc đổi món hay ép ăn. Để giúp trẻ ăn đa dạng hơn, hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, cần áp dụng các phương pháp hỗ trợ khoa học, kiên nhẫn và phù hợp với đặc điểm rối loạn cảm giác riêng của từng trẻ.

3.1. Thay đổi món ăn theo cách tiếp cận cảm giác dần dần

Thay đổi đột ngột thường phản tác dụng với trẻ tự kỷ. Vì vậy, cha mẹ nên bắt đầu bằng phương pháp tiếp cận cảm giác từng bước. Cách làm phổ biến là food chaining – xâu chuỗi thực phẩm từ món quen thuộc đến món tương tự rồi mới đến món hoàn toàn mới.

Ví dụ, nếu trẻ chỉ ăn cơm trắng, cha mẹ có thể thử trộn cơm với một lượng rất nhỏ rau củ nghiền nhuyễn, giữ hình dạng cơm như cũ. Khi trẻ quen mùi vị, tăng dần tỷ lệ rau củ hoặc thay đổi từ từ màu sắc mà không làm trẻ quá lo lắng. Việc kiên nhẫn điều chỉnh mùi vị, kết cấu theo cách này giúp trẻ bớt ám ảnh, sẵn sàng thử những món đa dạng hơn.

Áp dụng food chaining để trẻ tiếp cận cảm giác từng bước một

3.2. Thiết lập môi trường ăn uống tích cực, không ép buộc

Ép ăn không giúp trẻ tự kỷ ăn ngoan hơn, trái lại chỉ làm hành vi kén ăn nghiêm trọng thêm. Thay vào đó, cha mẹ nên tạo khung giờ ăn cố định, không bật tivi hay điện thoại để trẻ tập trung vào bữa ăn.

Một mẹo nhỏ hiệu quả là cho trẻ quyền lựa chọn trong phạm vi phụ huynh đã chủ động lọc. Ví dụ: “Hôm nay con thích ăn trứng hấp hay cá hồi luộc?”. Việc cho trẻ quyền quyết định giúp giảm cảm giác bị ép buộc, đồng thời tạo hứng thú hơn khi ngồi vào bàn ăn.

Bên cạnh đó, hãy tăng tương tác bằng cách cùng trẻ chuẩn bị món ăn như nhặt rau, rửa củ quả, xếp thức ăn ra đĩa. Khi được tham gia chế biến, trẻ sẽ dễ chấp nhận món ăn hơn.

Tạo ra môi trường ăn uống tích cực cho trẻ

3.3. Kết hợp trị liệu hành vi khi kén ăn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tăng trưởng

Nếu trẻ tự kỷ kén ăn kéo dài, chỉ ăn lặp lại vài món, sợ thử món mới và tình trạng này ảnh hưởng đến cân nặng, tăng trưởng, cha mẹ nên cân nhắc trị liệu hành vi ăn uống.

Chuyên gia sẽ đánh giá mức độ rối loạn cảm giác, phát hiện nguyên nhân kén ăn, từ đó thiết kế chương trình can thiệp từng tuần. Trẻ sẽ được làm quen thực phẩm mới theo cách khoa học, không ép buộc, giảm lo âu khi ăn.

Trị liệu hành vi giúp trẻ mở rộng khẩu phần, ăn đa dạng hơn, từ đó cải thiện hấp thu dinh dưỡng, hỗ trợ phát triển thể chất và sẵn sàng tiếp nhận các phương pháp can thiệp khác đạt hiệu quả cao hơn.

Cho trẻ tập làm quen thực phẩm theo cách khoa học

4. Các nhóm thực phẩm cần ưu tiên và hạn chế cho trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng

Sau khi đã áp dụng các phương pháp hỗ trợ hành vi ăn uống, bước tiếp theo cha mẹ không thể bỏ qua là xây dựng thực đơn khoa học. Việc chọn đúng nhóm thực phẩm giúp trẻ tự kỷ cải thiện dinh dưỡng, phát triển thể chất, ổn định tiêu hóa, đồng thời tạo nền tảng để trẻ tập trung học hỏi và tiếp nhận can thiệp tốt hơn.

4.1. Nhóm thực phẩm ưu tiên

Cha mẹ nên ưu tiên lựa chọn các loại thực phẩm trong nhóm ưu tiên, chứa hàm lượng dưỡng chất dồi dào, dễ tiêu hóa để hỗ trợ con phát triển trí não và thể chất. Gợi ý một số thực phẩm để bố mẹ có thể tham khảo thêm như sau: 

Protein chất lượng cao 

Protein là vật liệu xây dựng chính của cơ thể và đặc biệt quan trọng với trẻ đang cần phát triển chiều cao, cân nặng. Trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng càng cần protein từ nguồn dễ tiêu hóa, ít béo, ít kích ứng như trứng, thịt gà, cá trắng, cá hồi, đậu hũ, đậu nành.

• Cá béo (cá hồi, cá thu): cung cấp Omega-3 dồi dào, hỗ trợ hình thành màng tế bào não, giúp trẻ tập trung hơn.
• Trứng: dễ chế biến thành cháo, súp, bánh mặn mềm, phù hợp với trẻ kén ăn, sợ thô.
• Đậu phụ, đậu nành: nguồn đạm thực vật lành mạnh, giảm gánh nặng tiêu hóa so với thịt đỏ.

Trường hợp trẻ sợ mùi tanh của cá thì mẹ có thể thay đổi cách chế biến. Gợi ý một số cách chế biến để mẹ có thẻ tham khảo thêm như hấp với gừng, sả hoặc cuốn chả, làm thành từng viên nhỏ để bé có thể ăn dễ hơn. 

Sử dụng thực phẩm chứa nhiều protein để tăng quá trình trao đổi chất trong cơ thể

Chất béo tốt 

Nhiều phụ huynh sợ béo nên vô tình cắt bỏ dầu, mỡ nhưng lại không biết rằng chất béo tốt cực kỳ quan trọng cho não bộ. Omega-3, Omega-6 có nhiều trong cá béo, dầu oliu, quả bơ, hạt óc chó giúp dẫn truyền thần kinh hiệu quả, duy trì màng tế bào khỏe mạnh.

• Trẻ thiếu chất béo tốt dễ mệt mỏi, khả năng tiếp nhận kích thích chậm hơn.
• Chất béo tốt còn giúp hấp thu các vitamin A, D, E, K — nhóm vitamin rất quan trọng với trẻ tự kỷ.

Về cách chế biến, mẹ có thể thêm dầu oliu vào súp, cháo hoặc trộn với salad bơ nghiền để tăng hương vị tự nhiên khi ăn. 

Carbohydrate phức 

Khác với tinh bột tinh chế (cơm trắng, bánh mì trắng), tinh bột phức như gạo lứt, khoai lang, yến mạch, ngũ cốc nguyên cám giàu chất xơ, tiêu hóa chậm, giúp trẻ no lâu, đường huyết ổn định.

• Đường huyết ổn định sẽ hạn chế tình trạng hưng phấn – tụt năng lượng đột ngột, giúp hành vi bền vững hơn.
• Chất xơ trong tinh bột phức còn nuôi dưỡng lợi khuẩn đường ruột, giảm táo bón.

Lưu ý với một số trẻ chưa quen ăn gạo lứt, mẹ nên trộn gạo lứt với gạo trắng theo tỉ lệ 3-7, nấu mềm để con dễ ăn, dễ hấp thu hơn. 

Carbohydrate phức giúp trẻ được no lâu và duy trì đường huyết ổn định

Rau củ dễ chấp nhận

Trẻ tự kỷ thường sợ mùi hăng, sợ chạm lá rau. Cha mẹ nên ưu tiên rau củ ngọt, mềm, ít mùi như bí đỏ, khoai tây, cà rốt, bông cải xanh hấp mềm.

• Rau củ cung cấp vitamin, khoáng chất, chất xơ giúp phòng táo bón – tình trạng thường gặp ở trẻ kén ăn.
• Ăn rau còn hỗ trợ cân bằng vi khuẩn ruột, tăng hấp thu chất dinh dưỡng từ thức ăn chính.

Rau củ ngoài cách chế biến như luộc thông thường, mẹ có thể xay để trộn với cháo, làm cơm nắm, bánh mặt hoặc ép nước để trẻ tập ăn, quen dần với mùi vị

Thực phẩm lên men nhẹ

Sữa chua, kefir (nếu trẻ dung nạp được sữa) bổ sung lợi khuẩn, cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Khi ruột khỏe, khả năng hấp thu dưỡng chất tăng, đồng thời giúp cải thiện tình trạng tiêu chảy, trào ngược hay bụng đầy hơi kéo dài.

Với nhóm thực phẩm lên men nhẹ, phụ huynh có thể pha loãng thành nước uống lên men hoặc làm sinh tố sữa chua trái cây để con sử dụng nếu như không ăn trực tiếp. 

 Nhóm thực phẩm lên men có tác dụng bổ sung lợi khuẩn và cân bằng hệ vi sinh

4.2. Nhóm thực phẩm nên hạn chế

Bên cạnh nhóm thực phẩm có lợi thì phụ huynh cũng nên có sự hạn chế về các nhóm thực phẩm không tốt cho trẻ. Các nhóm thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ, phụ gia công nghiệp…có thể làm cho trẻ khó tiêu hóa, kích thích thần kinh từ đó làm cho tình trạng bệnh càng trở nên nghiêm trọng hơn. 

Đường tinh luyện, nước ngọt

Đường tinh luyện làm tăng nhanh đường huyết, dễ khiến trẻ tăng động, khó kiểm soát hành vi. Thói quen ăn ngọt cũng làm giảm cảm giác thèm ăn món chính, dễ dẫn tới khẩu phần ăn nghèo nàn, mất cân đối.

Thực phẩm chiên rán, chế biến sẵn

Đồ ăn nhanh, thực phẩm chiên rán chứa nhiều chất béo xấu, khó tiêu hóa, dễ gây đầy bụng, táo bón — tình trạng vốn đã phổ biến ở trẻ tự kỷ. Ngoài ra, thức ăn nhanh thường nghèo dinh dưỡng, khiến trẻ no giả nhưng thiếu vi chất.

Thực phẩm chiên rán, chế biến sẵn cần được hạn chế ở trẻ tự kỷ

Phẩm màu, phụ gia công nghiệp

Kẹo, bánh, snack nhiều màu sắc thường chứa phẩm màu nhân tạo, hương liệu và chất bảo quản. Các chất này có thể kích thích hệ thần kinh, làm trẻ dễ cáu gắt, mất kiểm soát hành vi. Với trẻ tự kỷ nhạy cảm thần kinh, đây là nhóm thực phẩm nên tránh tuyệt đối.

5. Mirai Care – Đồng hành cùng cha mẹ trên hành trình phục hồi toàn diện cho trẻ tự kỷ

Mirai Care tự hào là đơn vị tư vấn độc quyền điều trị bằng tế bào gốc Tokyo – Nhật Bản, tiên phong mang công nghệ tiên tiến này về Việt Nam. Đây là phương pháp đã được nghiên cứu và áp dụng thực tế để hỗ trợ trẻ tự kỷ cải thiện từ gốc rễ, hướng tới phục hồi toàn diện, bền vững.

Với hơn 500+ ca trẻ từ 18 tháng đến 6 tuổi đã được hỗ trợ, Mirai Care hiểu rõ những lo lắng thường trực của phụ huynh: từ kén ăn, rối loạn tiêu hóa đến hành vi lặp lại và khó khăn trong giao tiếp. Vì vậy, Mirai Care không chỉ dừng lại ở việc áp dụng công nghệ tế bào gốc mà còn đồng hành cùng gia đình trong suốt hành trình phát hiện – tư vấn – phục hồi khả năng giao tiếp.

Phương pháp tế bào gốc giúp cải thiện tình trạng kén ăn cho trẻ tự kỷ

Điểm khác biệt của Mirai Care là kết hợp trị liệu hành vi và can thiệp dinh dưỡng song song với tế bào gốc. Nhiều trẻ sau can thiệp đã có những thay đổi tích cực: giảm nhạy cảm cảm giác khi ăn, không còn sợ mùi, sợ chạm tay vào thức ăn, không còn bị ám ảnh lặp lại chỉ ăn 1 món duy nhất. Hệ tiêu hóa cải thiện rõ rệt, các triệu chứng táo bón, trào ngược, đầy hơi giảm hẳn — từ đó giúp trẻ ăn ngon miệng, tăng cân đều, hấp thu tốt vi chất.

Một khi dinh dưỡng được cải thiện, trẻ tự kỷ sẽ có nền tảng vững chắc để ổn định cảm xúc, nâng cao khả năng tập trung, đón nhận các bài tập trị liệu hành vi, can thiệp ngôn ngữ hiệu quả hơn. Đó cũng chính là bước đệm quan trọng để các liệu pháp tế bào gốc phát huy tối đa tác dụng, giúp trẻ tiến bộ nhanh, duy trì cải thiện lâu dài.

Chế độ dinh dưỡng khoa học giúp trẻ tự kỷ cải thiện các vấn đề về tâm lý

Đừng để trẻ tự kỷ suy dinh dưỡng kéo dài làm gián đoạn tiến trình phát triển quan trọng của con. Cha mẹ nên chủ động tìm hiểu, xây dựng thực đơn phù hợp và kết hợp trị liệu đúng cách. Nếu bố mẹ cần tìm hiểu và áp dụng liệu pháp tế bào gốc để cải thiện tình trạng sức khỏe cho con thì hãy liên hệ Mirai Care để được chuyên gia đồng hành và tư vấn giải pháp phục hồi toàn diện cho từng trẻ!