Giải pháp hiệu quả cho trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Nội dung bài viết: 

Trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyênlà một trong những vấn đề khiến không ít phụ huynh lo lắng trong quá trình chăm sóc và phục hồi cho con. Không chỉ ảnh hưởng đến khả năng ăn uống, tình trạng này còn tác động trực tiếp đến sức khỏe, hành vi và sự phát triển toàn diện của trẻ. Việc hiểu đúng nguyên nhân, dấu hiệu và giải pháp can thiệp kịp thời sẽ giúp phụ huynh chủ động đồng hành cùng con hiệu quả hơn thông qua bài viết dưới đây củaMirai Care. 

1. Tại sao trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn khi nuốt?

Trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên là một trong những thách thức lớn trong quá trình chăm sóc và can thiệp phục hồi. Tình trạng này vừa gây ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất vừa kéo theo nhiều hệ lụy về tâm lý, hành vi và giao tiếp. Cụ thể như sau: 

1.1. Rối loạn xử lý cảm giác 

Rối loạn xử lý cảm giác là một trong những nguyên nhân chính khiến trẻ bị tự kỷ và gặp chứng khó nuốt thường xuyên. Hệ thần kinh của trẻ tự kỷ hoạt động theo cách thức khác biệt so với trẻ bình thường, nhất là với việc tiếp nhận và xử lý thông tin từ môi trường xung quanh dẫn đến rối loạn xử lý cảm giác. 

Trẻ tự kỷ có thể sẽ quá nhạy cảm với những thứ xung quanh, nhất là khi ăn. Cụ thể như sau: 

Về kết cấu thức ăn

Những món ăn giòn như bánh quy, khoai tây chiên có thể tạo ra cảm giác khó chịu trong miệng, trong khi đồ ăn dai như thịt nướng hoặc kẹo dẻo lại gây ra sự bất an do cần phải nhai lâu. 

Kết cấu thức ăn có thể gây ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn của trẻ

Thậm chí những thức ăn có bề mặt thô ráp như bánh mì nguyên cám cũng có thể khiến trẻ cảm thấy như có những hạt cát nhỏ cọ xát trong miệng. Sự nhạy cảm này không phải là sự kén chọn thông thường mà là phản ứng sinh lý thực sự của hệ thần kinh.

Về nhiệt độ và mùi vị

Não bộ của các bé  tự kỷ xử lý thông tin về nhiệt độ một cách khuếch đại, khiến thức ăn hơi nóng có thể được cảm nhận như đang bỏng miệng, còn đồ lạnh lại tạo cảm giác đau nhói khó chịu. 

Tương tự, mùi vị của thức ăn, dù nhẹ nhàng với người bình thường, lại có thể trở nên quá mạnh và áp đảo đối với trẻ tự kỷ. Mùi hành tỏi trong món ăn, vị chua của trái cây hoặc thậm chí mùi thơm tự nhiên của rau xanh cũng có thể khiến trẻ cảm thấy buồn nôn.

Mùi vị của hành tỏi có thể gây cảm giác buồn nôn cho trẻ

Gây buồn nôn, ói khi ăn

Trẻ bị nhạy cảm quá mức thường có các phản ứng như buồn nôn, nôn ói khi ăn. Cơ thể lúc này sẽ tự phát triển cơ chế phòng bị bằng cách né tránh việc nuốt. 

Triệu chứng này không phải là hành vi cố ý mà là phản ứng bảo vệ tự nhiên của cơ thể khi não bộ liên tục cảnh báo về những "mối đe dọa" từ thức ăn. Theo thời gian, việc né tránh này trở thành thói quen và càng làm tăng mức độ nghiêm trọng của chứng khó nuốt.

1.2. Vận động miệng – lưỡi kém phát triển 

Nuốt là quá trình phối hợp phức tạp giữa nhiều cơ quan như môi, lưỡi, hàm, họng và cơ quan hô hấp. Tuy nhiên, với trẻ tự kỷ, nhóm cơ này chưa được phát triển chuẩn dẫn đến nhiều khó khăn trong việc ăn uống như: 

Trẻ khó thực hiện động tác: nhai tròn, đưa lưỡi đúng vị trí, phối hợp thở – nuốt

Trẻ không thể nhai chuyển động tròn một cách tự nhiên để nghiền nát thức ăn. Trẻ tự kỷ chỉ có thể thực hiện các chuyển động nhai lên xuống đơn giản. 

Việc này dẫn tới việc thức ăn không được xử lý kỹ lưỡng trước khi nuốt, có thể gây nguy cơ nghẹn và khó tiêu hóa. Ngoài ra, trẻ cũng có thể gặp nhiều khó khăn trong việc định vị, di chuyển lưỡi đến vị trí cần đẩy thức ăn về phía sau họng. Điều này dẫn đến việc quá trình nuốt trở nên kém hiệu quả và tốn nhiều năng lượng. 

Trẻ gặp nhiều khó khăn trong việc nhai thức ăn

Gây mỏi, mệt khi ăn, ngậm lâu hoặc nuốt không trọn

Trẻ tự kỷ cũng thường có cảm giác mệt mỏi và kiệt sức sau mỗi bữa ăn. Nguyên nhân là do các bé phải nỗ lực hơn nhiều lần so với bình thường, dẫn đến việc trẻ nhanh chán và muốn kết thúc bữa ăn nhanh hơn. 

Nhiều trẻ tự kỷ có thói quen ngậm thức ăn trong miệng rất lâu mà không nuốt hoặc nuốt không trọn vẹn, để lại 1 phần thức ăn trong khoang miệng. Tình trạng này kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến dinh dưỡng mà còn gây ra các vấn đề khác về răng miệng và vệ sinh cá nhân. 

1.3. Hệ thần kinh không đồng bộ 

Hệ thần kinh của trẻ tự kỷ hoạt động phức tạp, thiếu sự đồng bộ cần thiết để điều khiển quá trình nuốt  một cách hiệu quả. Từ đó sẽ tạo ra một chuỗi các rối loạn trong quá trình nuốt, chuẩn bị thức ăn trong miệng cho đến việc đẩy thức ăn xuống dạ dày. 

Não bộ trẻ tự kỷ có thể chậm gửi tín hiệu điều khiển các nhóm cơ vùng họng – thực quản

Ở trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, một nguyên nhân phổ biến là hệ thần kinh trung ương hoạt động thiếu đồng bộ. Não bộ gặp khó khăn trong việc gửi tín hiệu điều khiển đúng lúc và đúng cường độ đến các nhóm cơ vùng miệng, họng và thực quản. Điều này làm gián đoạn quá trình nuốt – vốn là chuỗi hành động phức tạp cần sự phối hợp nhịp nhàng.

Khi cơ vùng họng – thực quản không nhận được tín hiệu rõ ràng từ não, trẻ có thể không đủ lực để nuốt trọn hoặc bị chậm trong phản xạ nuốt. Thức ăn dễ mắc lại ở cổ, gây cảm giác vướng, nghẹn và lo lắng khi ăn. Tình trạng này kéo dài khiến trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên ngày càng sợ ăn, ảnh hưởng tiêu cực đến tiêu hóa và dinh dưỡng.

Nghẹn khi ăn là trạng thái thường gặp ở trẻ tự kỷ

Gây nuốt yếu, nghẹn, đôi khi dẫn đến sặc phổi nếu thức ăn lọt đường thở

Một hệ quả nghiêm trọng khác là nguy cơ sặc khi thức ăn hoặc nước uống đi nhầm vào khí quản thay vì thực quản. Trẻ có thể ho dữ dội, đỏ mặt, thậm chí khó thở sau khi nuốt. Nếu xảy ra thường xuyên, trẻ có thể bị viêm phổi hít, một dạng viêm phổi do hít phải dị vật, tiềm ẩn rủi ro cao về sức khỏe.

Với trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, việc nuốt sai đường không chỉ gây sợ hãi trong giờ ăn mà còn đe dọa tính mạng nếu không phát hiện sớm. Cha mẹ cần đặc biệt chú ý các dấu hiệu như ho sau ăn, thở khò khè, sốt không rõ nguyên nhân để can thiệp kịp thời và giảm biến chứng.

2. Dấu hiệu nhận biết trẻ tự kỷ có rối loạn nuốt

Việc phát hiện sớm các biểu hiện bất thường liên quan đến trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên là bước đầu tiên để can thiệp hiệu quả. Không giống những thói quen ăn uống kén chọn thông thường, rối loạn nuốt ở trẻ tự kỷ đi kèm với các dấu hiệu rõ ràng, lặp lại và gây cản trở nghiêm trọng đến dinh dưỡng, sức khỏe cũng như tâm lý của trẻ.

Con ăn mất nhiều thời gian, luôn phải ép mới chịu nuốt

Ở trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất là thời gian ăn kéo dài bất thường. Mỗi bữa ăn có thể mất từ 45 phút đến hơn một giờ, nhưng trẻ vẫn ăn rất ít. 

Trẻ thường ngồi thẫn thờ trước khay thức ăn, nhấm nháp từng miếng nhỏ nhưng không chịu nuốt, phải nhắc liên tục, thậm chí ép mới chịu ăn. Không khí bữa ăn trở nên căng thẳng, mệt mỏi cả với trẻ lẫn phụ huynh.

Trẻ thường mất nhiều thời gian để có thể ăn xong một bữa

Hay bị sặc, ho sau khi ăn, đặc biệt với thức ăn đặc

Trẻ thường xuyên sặc và ho ngay sau khi cố gắng nuốt – đặc biệt khi ăn đồ đặc, cần nhai kỹ như cơm, thịt, bánh mì. Cơn ho xuất hiện đột ngột, có thể kèm theo hoảng sợ, khó thở hoặc nôn. Thậm chí, một số trẻ ho ra cả phần thức ăn chưa nhai kỹ, cho thấy việc xử lý thức ăn trong miệng và điều phối nuốt có vấn đề nghiêm trọng.

Thích đồ uống hơn đồ ăn, tránh nhai

Nhiều trẻ tự kỷ chỉ chấp nhận đồ uống như sữa, nước ép, súp, và tránh hoàn toàn thực phẩm rắn. Trẻ không muốn nhai vì cảm thấy việc này gây khó chịu, dễ bị mắc hoặc sặc.

Điều này dẫn đến một chế độ ăn nghèo nàn, thiếu chất xơ, protein và nhiều dưỡng chất thiết yếu khác. Đây cũng là lý do khiến trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên dễ bị suy dinh dưỡng kéo dài.

Trẻ thích uống sữa để né tránh việc nhai thức ăn

Thường xuyên nôn hoặc có dấu hiệu lo lắng khi đến giờ ăn

Một số trẻ biểu hiện lo âu rõ rệt khi bước vào bữa ăn như: buồn nôn, nôn thật sự, khóc lóc, bồn chồn hoặc tránh né bàn ăn. Một số trẻ còn có những hành vi cứng nhắc như chỉ ăn bằng một chiếc thìa quen thuộc hoặc chỉ ăn tại một vị trí cố định. Những biểu hiện này cho thấy việc ăn uống đã trở thành nguồn căng thẳng tâm lý nghiêm trọng với trẻ.

Nếu phụ huynh phát hiện ít nhất hai dấu hiệu nêu trên kéo dài hơn ba tuần, cần chủ động đưa trẻ đi đánh giá tại các cơ sở chuyên môn. Trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên nếu được can thiệp sớm trong “giai đoạn vàng” (0–6 tuổi) sẽ có cơ hội cải thiện rõ rệt khả năng ăn uống, cảm giác và phối hợp vận động miệng – họng. Sự chủ động của cha mẹ chính là chìa khóa quan trọng để thay đổi hành trình phát triển của con.

3. Hậu quả của chứng khó nuốt kéo dài ở trẻ tự kỷ

Nếu không được can thiệp sớm, trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên có thể phải đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng, không chỉ ảnh hưởng đến dinh dưỡng mà còn tác động tiêu cực đến hành vi, ngôn ngữ và sức khỏe hô hấp. Những hệ lụy này thường tiến triển âm thầm nhưng để lại hậu quả kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển toàn diện của trẻ.

3.1. Ảnh hưởng đến dinh dưỡng – phát triển thể chất

Trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên rất dễ gặp tình trạng ăn uống kém, chỉ chọn thực phẩm lỏng, mềm, hạn chế ăn đạm, rau và chất béo – những nhóm chất thiết yếu cho phát triển thể chất. Việc loại bỏ gần như toàn bộ thực phẩm thô, giàu dưỡng chất khiến khẩu phần mất cân bằng, thiếu năng lượng và vi chất dinh dưỡng.

Trẻ chậm tăng cân do cơ thể thiếu dưỡng chất

Hệ quả là trẻ có biểu hiện chậm tăng cân, thiếu máu do thiếu sắt, xanh xao, hay ốm vặt do suy giảm miễn dịch. Về lâu dài, tình trạng dinh dưỡng kém sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng chiều cao, phát triển trí não và khả năng vận động, khiến trẻ khó theo kịp bạn bè cùng trang lứa.

3.2. Tác động ngược đến hành vi và ngôn ngữ

Khi việc ăn uống gắn liền với cảm giác sợ hãi, áp lực và căng thẳng, trẻ sẽ có xu hướng chống đối, né tránh mỗi khi đến bữa. Trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên còn dễ phát sinh các hành vi tiêu cực như la hét, đập bàn, ném thức ăn hoặc tự gây tổn thương để tránh bị ép ăn.

Trẻ có hành vi tiêu cực để né tránh bị ép ăn

Ngoài ra, do không thể tham gia bữa ăn như một hoạt động xã hội – nơi trẻ học ngôn ngữ, quan sát biểu cảm và giao tiếp với người thân – nên trẻ cũng bị hạn chế trong việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ và tương tác xã hội. Lâu dần, điều này tạo thành khoảng cách lớn trong hành vi và khả năng hòa nhập

3.3. Nguy cơ hít sặc (aspiration) – viêm phổi hít

Một trong những nguy cơ nghiêm trọng ở trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên là hiện tượng nuốt sai đường – thức ăn hoặc nước lọt vào khí quản thay vì thực quản. Điều này gây ra tình trạng sặc, ho dữ dội, khó thở ngay sau khi ăn, đặc biệt khi trẻ ăn vội hoặc không được hỗ trợ đúng tư thế.

Nuốt sai đường có thể gây tình trạng sặc sau khi ăn

Nếu tình trạng sặc diễn ra thường xuyên, trẻ có nguy cơ cao bị viêm phổi hít, một biến chứng nguy hiểm và dễ tái phát, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ hô hấp và sức khỏe tổng thể. Viêm phổi hít nếu không được điều trị đúng cách có thể gây tổn thương phổi, nhiễm trùng kéo dài, thậm chí đe dọa tính mạng trong những trường hợp nặng.

4. Giải pháp nào cho trẻ tự kỷ gặp chứng khó nuốt?

Khi đối mặt với trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, việc can thiệp sớm và đúng phương pháp là yếu tố then chốt để cải thiện khả năng ăn uống và sức khỏe tổng thể của trẻ. Tùy vào nguyên nhân và mức độ rối loạn nuốt, cha mẹ có thể áp dụng các giải pháp chuyên biệt như âm ngữ trị liệu, điều chỉnh kết cấu thức ăn hoặc hỗ trợ bằng dinh dưỡng chức năng.

4.1. Âm ngữ trị liệu chuyên biệt cho nuốt

Âm ngữ trị liệu là phương pháp cốt lõi dành cho trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, giúp cải thiện vận động môi – lưỡi – họng và khả năng phối hợp khi ăn. Thông qua các bài tập như thổi bong bóng, liếm kẹo theo hướng, nuốt chất có kết cấu khác nhau..., chuyên gia sẽ tăng sức mạnh và độ linh hoạt của nhóm cơ liên quan đến việc nuốt.

Âm ngữ trị liệu giúp trẻ cải thiện vận động môi - lưỡi - họng

Ngoài vận động cơ, trẻ còn được học kỹ thuật điều chỉnh thế nuốt và kiểm soát hơi thở trong quá trình ăn. Tư thế ngồi đúng, nghiêng đầu theo chỉ dẫn, hoặc kỹ thuật nuốt chủ động sẽ giúp trẻ nuốt an toàn hơn, giảm nguy cơ sặc. Những bài tập này cần kiên trì nhưng mang lại hiệu quả rõ rệt nếu áp dụng đều đặn.

4.2. Điều chỉnh kết cấu thức ăn 

Đối với trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, việc lựa chọn đúng kết cấu thức ăn là yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả ăn uống. Bắt đầu từ dạng lỏng (nước, sữa), chuyển sang sệt (cháo loãng, súp đặc), rồi đến mềm (chuối, trứng bác), và cuối cùng là cắt nhỏ thức ăn cần nhai – tất cả cần theo sát mức độ nuốt của trẻ.

Cho trẻ học làm quen với các món ăn có dạng lỏng

Điều quan trọng là không ép trẻ ăn thức ăn thô khi chưa sẵn sàng. Việc này không chỉ gây nguy cơ nghẹn mà còn khiến trẻ sợ ăn, từ đó tạo nên vòng lặp tiêu cực. Phụ huynh cần quan sát, điều chỉnh linh hoạt và kiên nhẫn giúp trẻ từng bước làm quen với các kết cấu phức tạp hơn.

4.3. Hỗ trợ bằng dinh dưỡng chức năng

Để cải thiện khả năng ăn uống và tiêu hóa cho trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, phụ huynh có thể kết hợp bổ sung chất xơ hòa tan như inulin, pectin giúp làm mềm phân, giảm táo bón – vốn là tình trạng gây khó chịu phổ biến ở trẻ khó nuốt. Bên cạnh đó, enzyme tiêu hóa (amylase, protease...) cũng nên được dùng khi trẻ có dấu hiệu kém hấp thu.

Bổ sung thêm chất xơ hòa tan khi trẻ có dấu hiệu hấp thu kém

Ngoài ra, probiotics như Lactobacillus hoặc Bifidobacterium giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, từ đó hỗ trợ tiêu hóa và ổn định cảm xúc. Nên chia nhỏ bữa ăn thành 5–6 lần/ngày để trẻ không cảm thấy áp lực, đồng thời tăng khả năng hấp thụ dinh dưỡng trong mỗi lần ăn.

5. Mirai Care – Đồng hành cùng cha mẹ trên hành trình phục hồi toàn diện cho trẻ tự kỷ

Mirai Care là đơn vị duy nhất tại Việt Nam được ủy quyền áp dụng công nghệ tế bào gốc từ Tokyo, Nhật Bản – phương pháp tiên tiến được chứng minh hiệu quả trong can thiệp cho trẻ tự kỷ. Với hơn 500+ trường hợp từ 18 tháng đến 6 tuổi đã được hỗ trợ, Mirai Care đã tạo ra nhiều thay đổi tích cực và bền vững cho các em nhỏ.

Chúng tôi chuyên sâu trong việc phát hiện sớm, tư vấn cá nhân hóa và phục hồi khả năng giao tiếp cho trẻ. Đội ngũ chuyên gia được đào tạo trực tiếp từ Nhật Bản, đảm bảo quá trình điều trị tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn y tế quốc tế và đặt sự phát triển của trẻ là ưu tiên hàng đầu.

Liệu pháp tế bào gốc mà Mirai Care mang đến được xem là giải pháp đột phá dành cho trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt. Sau điều trị, bé giảm được tình trạng sợ mùi thức ăn, ghét chạm vào thực phẩm và cảm giác ám ảnh, từ chối ăn. 

Mirai Care tư vấn giải pháp sử dụng tế bào gốc dành cho trẻ tự kỷ

Thay vào đó, bé sẽ có sự hứng thú hơn với các món ăn mới, giảm dần thói quen chỉ ăn vài món quen thuộc. Hành vi ăn uống của trẻ cũng linh hoạt hơn, việc cung cấp đủ dưỡng chất cũng dần trở nên khả thi và dễ dàng hơn. 

Một lợi ích rõ rệt khác sau điều trị là cải thiện chức năng tiêu hóa: giảm táo bón mãn tính, giảm trào ngược và giúp trẻ cảm thấy dễ chịu sau ăn. Khi hệ tiêu hóa ổn định, trẻ sẽ ăn ngon miệng hơn và không còn cảm giác sợ ăn do đầy bụng, khó tiêu.

Tất cả những cải thiện này giúp xây dựng nền tảng dinh dưỡng vững chắc cho trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên, hỗ trợ tăng khả năng tập trung, điều hòa cảm xúc và phát triển cả thể chất lẫn trí tuệ. Đây chính là bước đầu tiên để mở ra tương lai tốt đẹp hơn cho mỗi em nhỏ.

Xây dựng nền tảng dinh dưỡng vững chắc là bước đệm cho trẻ tự kỷ

Việc đồng hành cùng trẻ tự kỷ và chứng khó nuốt thường xuyên đòi hỏi sự kiên nhẫn, hiểu biết và lựa chọn đúng phương pháp can thiệp. Từ điều chỉnh thói quen ăn uống, hỗ trợ trị liệu chuyên sâu cho đến ứng dụng công nghệ tế bào gốc – tất cả đều hướng đến mục tiêu giúp trẻ cải thiện khả năng nuốt, tăng cường dinh dưỡng và phát triển toàn diện. Phụ huynh càng chủ động, hành trình phục hồi của con càng sớm chạm đến những thay đổi tích cực.