Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ: Lợi ích và tác động

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷngày càng được các chuyên gia và phụ huynh quan tâm nhờ những tác động tích cực lên cảm xúc, hành vi và khả năng giao tiếp của trẻ. Với nhịp điệu nhẹ nhàng và cấu trúc rõ ràng, âm nhạc giúp trẻ giảm căng thẳng, tăng sự tập trung và cải thiện tương tác xã hội một cách tự nhiên, không ép buộc. Trong bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ giúp bạn hiểu rõ lợi ích của phương pháp này và lý do tại sao âm nhạc trở thành công cụ hỗ trợ quan trọng trong hành trình phát triển của trẻ tự kỷ.

1. Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ là gì?

Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ (Music Therapy for Autism) là một phương pháp can thiệp sử dụng âm nhạc một cách có chủ đích, có kế hoạch nhằm hỗ trợ sự phát triển về giao tiếp, cảm xúc, hành vi, kỹ năng xã hội và khả năng tập trung của trẻ thuộc rối loạn phổ tự kỷ.

Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ là một phương pháp can thiệp sử dụng âm nhạc

2. Lợi ích phương pháp trị liệu âm nhạc mang lại 

2.1. Tăng cường khả năng tương tác

Các hoạt động âm nhạc không chỉ mang lại niềm vui, mà còn mở ra cơ hội để trẻ tự kỷ kết nối với bạn bè và người lớn một cách tự nhiên hơn.

Hãy tưởng tượng một nhóm trẻ cùng nắm vào những đoạn nhỏ của một chiếc vòng tròn. Khi giai điệu vui nhộn vang lên, chiếc vòng bắt đầu chuyển động. Mỗi bé phải phối hợp nhịp nhàng chân, đôi tay và cảm nhận âm thanh để vòng không bị đứt quãng. Trong khoảnh khắc đó, âm nhạc trở thành “sợi dây vô hình” giúp các em nhìn nhau, tương tác và phối hợp.

Những âm thanh quen thuộc như tiếng xúc xắc rộn rã, nhịp trống dồn dập hay giai điệu sôi động khiến các bé hào hứng và mở lòng hơn. Từ đó, khả năng tương tác xã hội cũng dần được cải thiện.

Âm nhạc giúp trẻ tự kỷ mở rộng kết nối với thế giới xung quanh. Khi nghe những bài hát yêu thích, các bé có thể tự tin hát theo, lắc lư theo nhịp hoặc nhảy múa một cách tự nhiên, không còn cảm giác sợ hãi hay e dè. Đây chính là sức mạnh của trị liệu âm nhạc giúp trẻ chủ động, tự tin và bộc lộ cảm xúc một cách an toàn, vui vẻ.

2.2. Cải thiện hành vi

Âm nhạc có khả năng điều hòa cảm xúc và giúp trẻ ổn định tâm trạng một cách tự nhiên. Khi lựa chọn đúng giai điệu phù hợp, âm nhạc có thể xoa dịu cơn giận, giảm căng thẳng và ngăn chặn những hành vi bộc phát tiêu cực.

Ở những thời điểm trẻ nổi cáu, có thể ném bất cứ thứ gì trong tầm tay, cha mẹ hoặc giáo viên chỉ cần bật lên một bản nhạc mà trẻ yêu thích. Những giai điệu quen thuộc ấy thường đủ sức thu hút sự chú ý của trẻ, giúp bé dần quên đi cảm giác tức giận và lấy lại bình tĩnh.

Việc học chơi nhạc cụ cũng góp phần giảm các hành vi không mong muốn đã hình thành trước đó. Khi được thiết kế khéo léo, những trò chơi âm nhạc còn kích thích sự tập trung, khiến trẻ say mê hoạt động thay vì bộc phát cảm xúc.

Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ sẽ giúp trẻ cải thiện hành vi

2.3. Phát triển kỹ năng giao tiếp

Phương pháp trị liệu âm nhạc còn mang lại nhiều lợi ích trong việc hỗ trợ giao tiếp cho trẻ tự kỷ. Khi trẻ lắng nghe, hát theo hoặc tương tác với các âm thanh sinh động, khả năng chú ý và ghi nhớ từ vựng được cải thiện đáng kể. Âm nhạc cũng giúp trẻ luyện môi, lưỡi, hàm và hơi thở một cách tự nhiên, chẳng hạn như khi thổi kèn hay tạo âm thanh mô phỏng.

Những nhịp điệu vui tươi còn khuyến khích trẻ nhút nhát trở nên dạn dĩ hơn, mạnh dạn bộc lộ nhu cầu. Dù không trực tiếp dạy trẻ giao tiếp, âm nhạc giúp trẻ ổn định cảm xúc, tạo nền tảng thuận lợi cho việc tương tác và thể hiện bản thân.

3. Tác động của trị liệu âm nhạc đối với trẻ tự kỷ

Trị liệu âm nhạc là một phương pháp nhẹ nhàng nhưng đầy sức mạnh, giúp trẻ tự kỷ điều hòa cảm xúc, mở rộng khả năng giao tiếp mà không hề tạo áp lực hay ép buộc. Âm nhạc chạm đến thế giới nội tâm phong phú của trẻ, trở thành cầu nối để các em bộc lộ cảm xúc và kết nối với mọi người.

• Điều hướng sự chú ý: Âm nhạc thu hút sự chú ý một cách tự nhiên, giúp trẻ giảm bớt những cảm xúc tiêu cực hoặc lo âu. Chính vì vậy, các chuyên gia thường dùng âm nhạc để làm dịu cảm giác khó chịu và hỗ trợ trẻ trong nhiều tình huống trị liệu y tế.
• Điều hướng cảm xúc: Những giai điệu phù hợp có thể kích hoạt và điều hòa các vùng não liên quan đến cảm xúc, giúp trẻ nhận biết, duy trì và kết thúc cảm xúc một cách lành mạnh hơn.
• Điều hướng nhận thức: Âm nhạc còn giúp cải thiện quá trình ghi nhớ và xử lý thông tin. Khi trẻ lắng nghe hoặc tham gia tạo nhạc, não bộ sẽ phân tích giai điệu, mã hóa, lưu trữ và giải mã thông tin hiệu quả hơn.
• Điều hướng hành vi: Giai điệu có thể khơi gợi các hành vi tích cực như nói chuyện, cử động, đi lại hoặc tương tác với môi trường xung quanh. Đây là lý do liệu pháp âm nhạc thường được sử dụng để gia tăng khả năng phản hồi của trẻ.
• Điều hướng giao tiếp: Trong trị liệu, âm nhạc đóng vai trò như một “ngôn ngữ đặc biệt”. Trẻ có thể giao tiếp bằng nhịp điệu, ánh mắt, chuyển động cơ thể và những phản hồi cảm xúc. Tất cả đều giúp xây dựng mối quan hệ gắn kết hơn so với giao tiếp lời nói thông thường.

Âm nhạc không chỉ hỗ trợ mà còn đồng hành cùng trẻ, giúp các em mở cánh cửa kết nối với thế giới theo cách tự nhiên và đầy yêu thương.

4. Các hoạt động âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ

4.1. Nghe nhạc

Âm nhạc chạm đến những tầng sâu nhất trong cảm xúc, giúp nuôi dưỡng và phát triển thế giới tâm hồn của trẻ. Những giai điệu mềm mại, du dương có thể xoa dịu sự căng thẳng, khó chịu hay những cơn giận bất chợt. Ngược lại, các bài hát vui tươi, rộn ràng lại khơi gợi năng lượng, tạo hứng thú vận động và vui chơi cho bé.

Cha mẹ nên giúp trẻ làm quen với những âm thanh quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày, đồng thời tránh để trẻ tiếp xúc với những tiếng động dễ gây khó chịu hay quá tải.

Khi cho trẻ nghe nhạc, hãy lựa chọn theo đặc điểm rối loạn và sở thích riêng của từng bé: trẻ tăng động phù hợp với giai điệu nhẹ nhàng, ổn định; trẻ ít phản ứng, ù lì sẽ được kích thích tốt hơn với nhạc sôi động và giàu nhịp điệu.

Cho trẻ tự kỷ nghe nhạc

4.2. Học hát

Hoạt động này không chỉ khơi dậy hứng thú với ngôn ngữ và lời nói mà còn giúp trẻ phát triển khả năng nhận thức, tăng cường kỹ năng giao tiếp xã hội một cách tự nhiên. Khi phụ huynh hát khẽ bên tai con, đó là khoảnh khắc kết nối đầy yêu thương, mang đến cho trẻ cảm giác an toàn và gần gũi.

Hãy chọn những bài hát ngắn, ca từ đơn giản, giai điệu dễ thuộc và phù hợp với sở thích của bé để tạo trải nghiệm âm nhạc nhẹ nhàng, thoải mái. Kết hợp thêm tranh ảnh, thú bông hoặc các đồ vật minh họa sẽ giúp thu hút sự chú ý và làm bài học trở nên sinh động hơn.

4.3. Trò chơi âm nhạc

Các trò chơi âm nhạc thường gồm lắng nghe, hát theo, nhảy múa và tương tác. Với trẻ tự kỷ, trò chơi cần đơn giản, dễ hiểu và phù hợp với khả năng của bé. Khi chọn đúng hoạt động, âm nhạc có thể hỗ trợ cải thiện nhận thức và giúp não bộ của trẻ tự kỷ phát triển tốt hơn.

Do tốc độ tiếp nhận của trẻ chậm hơn, người hướng dẫn cần kiên trì lặp lại và làm mẫu nhiều lần. Hãy tăng độ khó từng chút để trẻ không bị quá tải. Trước khi bắt đầu, giáo viên nên chuẩn bị kỹ âm thanh, đạo cụ và kế hoạch rõ ràng cho từng bước.

Trong lúc chơi, hãy dùng khẩu lệnh ngắn gọn như “Bắt đầu”, “Dừng lại”, và khen thưởng kịp thời để duy trì hứng thú. Đây là cách giúp trò chơi âm nhạc trở thành một phần trị liệu hiệu quả cho trẻ tự kỷ.

Trẻ tự kỷ chơi các trò chơi âm nhạc đơn giản

4.4. Dạy chơi nhạc cụ

Hoạt động này giúp trẻ tăng khả năng tập trung, cải thiện vận động và giảm các hành vi chưa phù hợp. Những nhạc cụ đơn giản, dễ chơi với âm thanh vui tươi sẽ khuyến khích trẻ tham gia tích cực và bộc lộ thế mạnh của mình.

So với nhiều phương pháp khác, trị liệu âm nhạc vừa an toàn vừa mang lại hiệu quả rõ rệt, đồng thời giúp phát hiện những khả năng nghệ thuật tiềm ẩn ở trẻ. Vì vậy, gia đình và cộng đồng cần quan tâm, hỗ trợ trẻ tự kỷ nhiều hơn, kết hợp đa dạng các phương pháp can thiệp để giúp trẻ phát triển toàn diện và hòa nhập tốt hơn.

5. Câu hỏi thường gặp

5.1. Âm nhạc có quan trọng với trẻ tự kỷ không?

Có. Âm nhạc đóng vai trò rất quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển cảm xúc, giao tiếp và kỹ năng xã hội. Nhịp điệu và giai điệu dễ tiếp nhận giúp trẻ điều hòa cảm xúc, giảm lo âu, tăng khả năng tập trung và tạo động lực tương tác với môi trường xung quanh. Nhiều nghiên cứu cũng cho thấy trẻ tự kỷ thường phản ứng tích cực hơn với âm nhạc so với lời nói thông thường.

5.2. Nên cho trẻ tự kỷ học trị liệu âm nhạc theo nhóm hay cá nhân

Cả hai hình thức đều mang lại lợi ích riêng, tùy thuộc vào mục tiêu can thiệp và tính cách của trẻ.

• Trị liệu cá nhân phù hợp với trẻ mới bắt đầu, còn ngại giao tiếp hoặc có những nhu cầu can thiệp riêng biệt. Chuyên viên có thể xây dựng kế hoạch cá nhân hóa, tập trung 100% vào trẻ.
• Trị liệu nhóm giúp trẻ rèn kỹ năng xã hội, hợp tác, bắt chước và tương tác với bạn bè. Đây là hình thức phù hợp khi trẻ đã có nền tảng tương tác cơ bản. Lý tưởng nhất là kết hợp cả hai để tối ưu hiệu quả.
• 

Tùy tình trạng của bé mà gia đình có thể cho học theo nhóm hoặc cá nhân

5.3. Vai trò của gia đình khi cho bé học trị liệu âm nhạc

Gia đình giữ vai trò rất quan trọng trong việc duy trì và phát huy hiệu quả trị liệu. Phụ huynh có thể:

• Quan sát và trao đổi với chuyên viên để hiểu rõ tiến trình của con.
• Lặp lại các hoạt động âm nhạc tại nhà để tăng tính liên tục.
• Khuyến khích con nghe những bản nhạc phù hợp, tạo môi trường vui vẻ, thư giãn.
• Đồng hành cùng con trong các hoạt động như hát, vận động theo nhạc, chơi nhạc cụ đơn giản.

Sự đồng hành của gia đình giúp trẻ tự tin hơn, gắn kết hơn và tiến bộ rõ rệt qua từng buổi trị liệu.

>>> Xem thêm:

• Danh sách top 4 trường mầm non cho trẻ tự kỷ 2025
• Khám tự kỷ ở đâu TPHCM an toàn - chính xác - đáng tin cậy?

Kết luận

Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ không chỉ mang lại sự thư giãn mà còn góp phần phát triển ngôn ngữ, cảm xúc và kỹ năng xã hội cho trẻ. Khi được áp dụng đúng cách, phương pháp này trở thành cầu nối giúp trẻ mở rộng thế giới của mình và tương tác tốt hơn với mọi người xung quanh. 

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!