Bại não thể phối hợp: Dấu hiệu, nguyên nhân và hướng điều trị

Table of Contents

Bại não thể phối hợp là dạng rối loạn vận động hiếm gặp hiện nay gây ra bởi tổn thương nghiêm trọng của một nhóm rối loạn thần kinh, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến các kỹ năng vận động và hành trình phát triển của trẻ. Chính bởi những triệu chứng của bại não thể phối hợp sẽ có sự khác biệt tuỳ vào từng vị trí tổn thương vận động nên việc nắm bắt chính xác những thông tin về căn bệnh này sẽ gây ít nhiều khó khăn cho các bậc làm cha, làm mẹ. Vì vậy, thông qua bài viết dưới đây, hãy cùng Miraicare tìm hiểu về nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị hiện đại nhất nhé!

1. Bại não thể phối hợp là gì?

Bại não thể phối hợp(hay còn gọi là ataxic cerebral palsy) là một dạng bại não đặc trưng bởi sự mất cân bằng và rối loạn phối hợp các cử động cơ thể. Đây là tình trạng tổn thương não ở phần tiểu não – bộ phận chịu trách nhiệm kiểm soát sự cân bằng và phối hợp vận động. 

Người mắc bại não thể phối hợp thường gặp khó khăn trong việc giữ thăng bằng, đi đứng không vững, và thực hiện các động tác tinh vi như cầm nắm, viết, hay ăn uống một cách chính xác.

Bại não thể phối hợp gây mất cân bằng và rối loạn phối hợp cử động

Trong y học, bại não thể phối hợp không làm ảnh hưởng nhiều đến sức mạnh cơ bắp như bại não thể co cứng, mà chủ yếu là rối loạn trong việc điều khiển các nhóm cơ phối hợp cùng nhau, khiến các chuyển động trở nên vụng về, không nhịp nhàng và dễ bị run.

So với các thể bại não khác, bại não thể phối hợp có những điểm khác biệt rõ rệt:

Bại não thể co cứng (spastic cerebral palsy)

Đây là thể phổ biến nhất, đặc trưng bởi tình trạng co cứng cơ, khiến cơ bắp trở nên cứng và khó cử động linh hoạt. Người bệnh thường bị rút ngắn cơ, hạn chế vận động do sự tăng trương lực cơ. Ngược lại, bại não thể phối hợp không gây ra co cứng mà tập trung vào rối loạn phối hợp vận động.

Bại não thể co cứng khiến cơ bắp bị cứng, khó cử động linh hoạt

Bại não thể múa vờn (dyskinetic cerebral palsy)

Thể này biểu hiện bằng các chuyển động không kiểm soát được, như giật, múa vờn, xoắn vặn hoặc các cử động lặp đi lặp lại. Trong khi đó, bại não thể phối hợp lại đặc trưng bởi sự mất cân bằng và thiếu điều hòa chứ không có các chuyển động bất thường hay giật cơ như thể múa vờn.

2. Nguyên nhân gây ra bại não thể phối hợp

Bại não thể phối hợp là một dạng bại não gây rối loạn phối hợp vận động do tổn thương vùng tiểu não. Nguyên nhân gây bệnh có thể kể đến như: 

Tổn thương tiểu não trong quá trình phát triển bào thai

Một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra bại não thể phối hợp là tổn thương vùng tiểu não khi thai nhi đang phát triển trong tử cung mẹ. Tiểu não là bộ phận điều khiển sự phối hợp vận động và giữ thăng bằng cho cơ thể. 

Nếu tiểu não bị tổn thương do thiếu oxy, nhiễm trùng, hoặc các yếu tố độc hại trong giai đoạn bào thai, khả năng kiểm soát vận động của trẻ sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tổn thương này dẫn đến rối loạn điều hòa vận động, khiến trẻ sinh ra mắc bại não thể phối hợp với biểu hiện đi đứng không vững, khó kiểm soát các chuyển động tinh tế.

Tổn thương tiểu não trong giai đoạn sơ sinh và thời kỳ đầu đời

Ngoài giai đoạn bào thai, tổn thương vùng tiểu não cũng có thể xảy ra trong quá trình sinh hoặc ngay sau sinh do các nguyên nhân như thiếu oxy khi sinh (ngạt), xuất huyết não hoặc nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương. 

Những tổn thương này làm gián đoạn chức năng điều khiển vận động của tiểu não, gây ra các triệu chứng đặc trưng của bại não thể phối hợp như mất thăng bằng, đi lại khó khăn, và sự vụng về trong các hoạt động hàng ngày. 

Chấn thương não sau sinh

Chấn thương sọ não do tai nạn, ngã, hoặc các tác động mạnh vào vùng đầu trong những năm đầu đời cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến bại não thể phối hợp. Khi tiểu não bị tổn thương do chấn thương này, khả năng phối hợp vận động bị suy giảm đáng kể. 

Chấn thương sọ não vùng đầu trong những năm đầu đời cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến bại não thể phối hợp

Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc giữ thăng bằng, đi lại không vững, hoặc thực hiện các cử động tinh vi như cầm nắm, viết chữ. Chấn thương này đôi khi có thể phòng tránh được nếu cha mẹ và người chăm sóc cẩn thận, tránh để trẻ gặp các tai nạn nguy hiểm.

Nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương

Nhiễm trùng não hoặc màng não, như viêm màng não hoặc viêm não do vi khuẩn hoặc virus, cũng có thể gây ra tổn thương cho tiểu não, từ đó dẫn đến bại não thể phối hợp. 

Các bệnh lý nhiễm trùng này làm phá hủy hoặc gây viêm mô não, ảnh hưởng đến chức năng vận động và sự điều hòa của tiểu não. Trẻ sau khi trải qua các đợt nhiễm trùng nặng có thể biểu hiện các dấu hiệu mất phối hợp vận động và rối loạn thăng bằng, đặc trưng của bại não thể phối hợp.

Yếu tố di truyền và bất thường bẩm sinh

Một số trường hợp bại não thể phối hợp có thể liên quan đến các yếu tố di truyền hoặc bất thường bẩm sinh ở hệ thần kinh, đặc biệt là ở tiểu não. Những đột biến gen hoặc rối loạn phát triển thần kinh bẩm sinh có thể làm ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của tiểu não, dẫn đến mất điều hòa vận động ngay từ khi trẻ mới sinh. 

Đột biến gen cũng là một nguyên nhân gây bệnh bại não

Mặc dù trường hợp này ít gặp hơn, nhưng vẫn cần được đánh giá kỹ lưỡng trong chẩn đoán và điều trị bại não thể phối hợp

3. Dấu hiệu nhận biết sớm bại não thể phối hợp

Việc phát hiện sớm các dấu hiệu của bại não thể phối hợp rất quan trọng để can thiệp kịp thời, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ. Mỗi dấu hiệu sẽ phản ánh những khó khăn riêng biệt trong vận động và phát triển của trẻ. Dưới đây là các biểu hiện điển hình mà cha mẹ và người chăm sóc cần lưu ý:

Trẻ khó giữ thăng bằng, chậm ngồi, khó kiểm soát tay chân

Ở giai đoạn đầu đời, trẻ bình thường sẽ lần lượt học cách ngồi, bò, đứng và đi. Tuy nhiên, trẻ bị bại não thể phối hợp thường chậm phát triển những kỹ năng này do tổn thương tiểu não ảnh hưởng đến khả năng giữ thăng bằng và điều khiển vận động. 

Trẻ khó giữ thăng bằng, khó đứng lên hơn bình thường

Trẻ có thể ngồi muộn hơn so với các bạn, hoặc khi ngồi dễ bị đổ người sang hai bên do không giữ được cân bằng. Các cử động tay chân thiếu sự phối hợp nhịp nhàng, khiến trẻ khó nắm chắc đồ vật hoặc thực hiện các động tác tinh tế như cầm thìa, cầm bút. Điều này làm ảnh hưởng đến các hoạt động sinh hoạt hàng ngày và học tập về sau.

Kết hợp nhiều rối loạn: co cứng + vận động bất thường + run + rối loạn phối hợp

Ngoài khó giữ thăng bằng, trẻ mắc bại não thể phối hợp thường gặp phải sự pha trộn của nhiều rối loạn vận động khác nhau. Co cứng cơ có thể xuất hiện nhưng không phải là dấu hiệu chính, mà thường đi kèm với các cử động không tự chủ hoặc run nhẹ. 

Các chuyển động của trẻ trở nên thiếu chính xác, dễ bị giật hoặc rung khi thực hiện. Sự rối loạn phối hợp vận động khiến các động tác bình thường như đi, chạy, cầm nắm trở nên vụng về, không đều đặn. Những biểu hiện phức tạp này làm cho việc di chuyển và sinh hoạt của trẻ bị hạn chế nghiêm trọng. 

Trẻ bị run khi thực hiện các hoạt động cầm nắm

Các dấu hiệu thường bị nhầm với tăng động, chậm phát triển

Một thực tế đáng lưu ý là nhiều dấu hiệu của bại não thể phối hợp lại dễ bị hiểu nhầm là các rối loạn tăng động hoặc chậm phát triển tâm thần vận động. Ví dụ, sự vụng về trong vận động có thể bị đánh giá là thiếu tập trung hoặc hiếu động quá mức, trong khi thực tế là do rối loạn phối hợp cơ bắp. 

Việc nhầm lẫn này dẫn đến chẩn đoán sai và ảnh hưởng đến quá trình điều trị đúng hướng. Vì thế, cha mẹ cần cảnh giác và đưa trẻ đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được đánh giá toàn diện về vận động và phát triển thần kinh, nhằm phát hiện chính xác bại não thể phối hợp từ sớm.

Trẻ bị chậm phát triển hơn bình thường

4. Bại não thể phối hợp có chữa được không?

Bại não thể phối hợp có chữa khỏi được không? Đáp án là không thể chữa khỏi hoàn toàn vì đây là tổn thương não không thể phục hồi. Bại não thể phối hợp là hậu quả của tổn thương tại vùng tiểu não – nơi kiểm soát khả năng phối hợp và giữ thăng bằng. Khi vùng não này đã bị tổn thương (thường xảy ra trong giai đoạn bào thai, lúc sinh hoặc trong những năm đầu đời), các tế bào thần kinh bị ảnh hưởng sẽ không thể tái tạo. Điều đó đồng nghĩa với việc không có phương pháp điều trị nào có thể làm tổn thương não trở lại trạng thái ban đầu.

Tuy nhiên, việc không thể chữa khỏi không có nghĩa là người bệnh không thể sống độc lập hoặc hòa nhập xã hội. Với các phương pháp phục hồi chức năng phù hợp, trẻ hoàn toàn có thể học được cách kiểm soát tốt hơn các chuyển động của mình, phát triển kỹ năng sống và học tập bình thường hơn.

Bại não thể phối hợp có thể phục hồi bằng cách điều trị phối hợp

Trong điều trị bại não thể phối hợp, phục hồi chức năng đóng vai trò trung tâm. Tùy theo mức độ tổn thương, trẻ sẽ được chỉ định các phương pháp như:

• Vật lý trị liệu: Giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện khả năng giữ thăng bằng và rèn luyện kỹ năng vận động.
• Trị liệu vận động tinh: Giúp trẻ kiểm soát tốt hơn các hoạt động sử dụng tay như viết, vẽ, tự chăm sóc cá nhân.
• Ngôn ngữ trị liệu: Trong trường hợp có rối loạn phát âm hoặc giao tiếp, chuyên gia sẽ hỗ trợ cải thiện khả năng nói và giao tiếp hiệu quả hơn.
• Can thiệp tâm lý và giáo dục đặc biệt: Giúp trẻ phát triển toàn diện về nhận thức, cảm xúc và hành vi.

Một yếu tố cực kỳ quan trọng trong điều trị bại não thể phối hợp là phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Trẻ được chẩn đoán càng sớm sẽ có cơ hội phục hồi vận động tốt hơn nhờ các liệu trình phù hợp được xây dựng theo độ tuổi và mức độ tổn thương. 

Ngoài ra, sự kiên trì của cha mẹ trong việc phối hợp cùng chuyên gia trị liệu cũng góp phần quan trọng trong quá trình phục hồi lâu dài của trẻ. Việc kết hợp nhiều phương pháp trị liệu dưới sự theo dõi của đội ngũ bác sĩ, nhà trị liệu và gia đình sẽ giúp trẻ phát triển tối đa tiềm năng vận động và học tập của mình.

5. Hướng điều trị và phục hồi chức năng cho trẻ bại não thể phối hợp

Điều trị bại não thể phối hợp không dừng lại ở việc giảm triệu chứng mà cần hướng đến phục hồi chức năng toàn diện, giúp trẻ phát triển tối đa khả năng vận động, học tập và hòa nhập xã hội. 

Quá trình phục hồi cần sự phối hợp giữa nhiều chuyên ngành như phục hồi chức năng, thần kinh, tâm lý và giáo dục đặc biệt. Dưới đây là những hướng điều trị chính đang được áp dụng hiện nay:

Phục hồi chức năng toàn diện – tập vận động, giữ thăng bằng, điều phối chi

Trẻ bị bại não thể phối hợp thường gặp khó khăn trong việc giữ thăng bằng, điều khiển các chuyển động chính xác và phối hợp tay chân. Vì vậy, phục hồi chức năng vận động là nền tảng trong quá trình điều trị.

Các bài tập vật lý trị liệu được thiết kế riêng cho từng trẻ, nhằm:

• Tăng cường sức mạnh cơ bắp để hỗ trợ tư thế và vận động.
• Cải thiện khả năng giữ thăng bằng khi đứng, đi hoặc thực hiện các hoạt động thường ngày.
• Tăng khả năng phối hợp chi thể để trẻ thực hiện các hoạt động như cầm đồ vật, viết, mặc quần áo...

Việc luyện tập cần thực hiện đều đặn, dưới sự hướng dẫn của chuyên gia và sự hỗ trợ tích cực từ gia đình.

Áp dụng bài tập vật lý trị liệu giúp trẻ phục hồi chức năng vận động

Can thiệp cảm giác, hành vi, ngôn ngữ nếu có rối loạn đi kèm

Nhiều trẻ bị bại não thể phối hợp không chỉ gặp vấn đề về vận động mà còn có thể kèm theo rối loạn cảm giác, hành vi hoặc ngôn ngữ. Việc can thiệp đa chiều sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện, không chỉ về thể chất mà còn về tinh thần và xã hội.  Tùy vào từng trường hợp, cần phối hợp thêm các liệu pháp chuyên biệt:

• Trị liệu cảm giác: Giúp trẻ xử lý tốt hơn các thông tin từ môi trường như âm thanh, ánh sáng, tiếp xúc da…
• Trị liệu hành vi: Hỗ trợ trẻ kiểm soát cảm xúc, hành vi và tăng khả năng tập trung trong học tập, sinh hoạt.
• Ngôn ngữ trị liệu: Cải thiện khả năng phát âm, giao tiếp và hiểu lời nói, nhất là với những trẻ có biểu hiện chậm nói hoặc nói không rõ ràng.

Ngôn ngữ trị liệu giúp cải thiện khả năng phát âm, giao tiếp cho trẻ

Ứng dụng y học tái tạo (tế bào gốc) trong trường hợp tổn thương não lan tỏa

Với sự tiến bộ của y học hiện đại, liệu pháp tế bào gốc đang mở ra một hướng điều trị tiềm năng cho các bệnh lý thần kinh, trong đó có bại não thể phối hợp, đặc biệt là những trường hợp tổn thương não lan tỏa và dai dẳng.

Tế bào gốc là những tế bào chưa biệt hóa, có khả năng phân chia và biến đổi thành nhiều loại tế bào khác nhau trong cơ thể – bao gồm cả tế bào thần kinh, tế bào cơ, tế bào xương... Nhờ đặc tính này, tế bào gốc được nghiên cứu ứng dụng để tái tạo mô tổn thương, cải thiện chức năng của các cơ quan, trong đó có hệ thần kinh trung ương.

Đối với trẻ bị bại não thể phối hợp, khi tổn thương não lan rộng ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động và phối hợp, liệu pháp tế bào gốc có thể hỗ trợ:

• Tái tạo các tế bào thần kinh bị hư hại, đặc biệt ở vùng tiểu não – nơi kiểm soát sự phối hợp vận động.
• Giảm viêm và cải thiện môi trường nội sinh của não bộ, giúp bảo vệ các tế bào thần kinh còn lại.
• Tăng cường khả năng phục hồi tự nhiên của não, giúp cải thiện chức năng vận động, nhận thức và ngôn ngữ.

Ứng dụng tế bào gốc vào điều trị bại não thể phối hợp

Bại não thể phối hợp tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể cải thiện đáng kể nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng hướng. Việc kết hợp giữa phục hồi chức năng, can thiệp đa chuyên ngành và ứng dụng y học tái tạo mang lại hy vọng mới cho người bệnh. Đặc biệt, liệu pháp tế bào gốc đang mở ra nhiều triển vọng trong việc hỗ trợ phục hồi tổn thương não lan tỏa.