[Giải đáp] Top 5 bài tập vận động miệng cho trẻ tự kỷ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: CEO Nguyễn Việt Tiến Tổng Giám Đốc Công Ty Cổ Phần Miraicare

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát cơ miệng, dẫn đến chậm nói, phát âm không rõ hoặc khó biểu đạt cảm xúc qua lời nói. Thông qua những bài tập vận động miệng đơn giản nhưng khoa học, cha mẹ và giáo viên có thể đồng hành cùng trẻ trong quá trình rèn luyện, giúp trẻ tự tin hơn trong giao tiếp hàng ngày.

1. Tại sao các bài tập vận động miệng cho trẻ tự kỷ lại cần thiết?

Trẻ tự kỷ thường gặp nhiều khó khăn trong việc giao tiếp và biểu đạt ngôn ngữ, một phần do hạn chế về khả năng vận động các cơ quan trong miệng như môi, lưỡi, hàm và má. Những hạn chế này khiến trẻ khó phát âm rõ ràng, dẫn đến tình trạng nói ngọng, chậm nói hoặc thậm chí không nói. Vì vậy, các bài tập vận động miệng trở thành công cụ quan trọng để hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ.

Ngoài việc cải thiện khả năng phát âm, các bài tập này còn giúp tăng cường sự phối hợp giữa não bộ và cơ quan phát âm, từ đó nâng cao khả năng kiểm soát hơi thở, nhịp điệu và âm lượng khi nói. Không chỉ vậy, vận động miệng còn góp phần kích thích khả năng ăn nhai, nuốt vốn cũng là thách thức lớn với nhiều trẻ tự kỷ.

Đặc biệt, khi được luyện tập thường xuyên, trẻ sẽ hình thành sự tự tin trong giao tiếp, dễ dàng biểu đạt nhu cầu và cảm xúc của mình. Đây là nền tảng quan trọng để trẻ phát triển kỹ năng xã hội.

Các bài tập vận động miệng trở thành công cụ quan trọng để hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ

2. Các bài tập vận động miệng cho trẻ tự kỷ

Sau khi hiểu được tầm quan trọng của việc rèn luyện cơ miệng đối với trẻ tự kỷ, cha mẹ có thể áp dụng những bài tập đơn giản nhưng mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện khả năng phát âm, giao tiếp và ăn uống. Các bài tập này tập trung vào môi, lưỡi, má, vòm miệng và hàm những bộ phận đóng vai trò then chốt trong quá trình nói và biểu đạt cảm xúc.

2.1. Bài tập môi

Môi là cơ quan quan trọng giúp trẻ phát âm nhiều âm tiết, đặc biệt là các âm tròn môi. Các bài tập đơn giản các em có thể luyện tập tại nhà: 

• Chu môi - mím môi: Hướng dẫn trẻ chu môi như đang hôn gió, sau đó mím chặt lại, giữ 3 - 5 giây rồi thả ra. Lặp lại 10 lần.
• Cười rộng: Cho trẻ soi gương, tập cười rộng, để thấy rõ răng, giữ trong 5 giây.
• Thổi bong bóng hoặc thổi nến: Bài tập này giúp trẻ kiểm soát hơi thở và tăng sức mạnh cơ môi. Có thể cho trẻ chơi trò thổi bong bóng xà phòng để tạo hứng thú.
• Phát âm “o” - “u” liên tục: Giúp môi linh hoạt đồng thời làm cho việc phát âm trở nên chính xác hơn.

2.2. Bài tập lưỡi  

Lưỡi là bộ phận linh hoạt nhưng dễ gặp hạn chế ở trẻ tự kỷ. Một số bài tập hữu ích:

• Thè lưỡi ra - thụt lưỡi vào: Yêu cầu trẻ thè lưỡi ra xa nhất có thể, giữ 3 giây rồi đưa vào.
• Di chuyển lưỡi sang hai bên: Cho trẻ liếm môi trái, phải hoặc chạm lưỡi vào khóe miệng.
• Chạm đầu lưỡi vào vòm miệng: Tập phát âm “l, n, t” để tăng độ chính xác.
• Liếm môi trên - môi dưới: Giúp lưỡi dẻo dai hơn và cải thiện phát âm các âm cần sự linh hoạt.
• Trò chơi liếm kem hoặc kẹo mút: Vừa vui vừa giúp luyện tập lưỡi một cách tự nhiên.

2.3. Bài tập cho vùng má

Cơ má đóng vai trò trong việc kiểm soát hơi và phát âm rõ ràng:

• Phồng má: Cho trẻ hít một hơi, phồng má lên, giữ trong 5 giây rồi thả ra.
• Hóp má: Yêu cầu trẻ hóp má vào trong, giống như đang làm mặt hài hước.
• Chuyển không khí trong miệng: Giữ không khí trong má rồi di chuyển từ bên trái sang phải.
• Thổi bóng bay hoặc dùng ống hút hút nước: Bài tập này vừa rèn cơ má vừa giúp trẻ học cách điều chỉnh lực thổi/hút.

2.4. Bài tập cho vòm miệng

Vòm miệng hỗ trợ cộng hưởng âm thanh, giúp giọng nói vang và rõ:

• Hát ngân nga: Cho trẻ hát kéo dài các nốt nhạc hoặc nguyên âm như “aaa, ooo, uuu”.
• Phát âm nguyên âm dài: Lặp lại các âm a, e, i, o, u với thời gian kéo dài 3 - 5 giây.
• Thổi qua ống hút: Cho trẻ thổi vào nước bằng ống hút để tạo bọt, giúp rèn khả năng điều khiển hơi thở qua vòm miệng.
• Chạm lưỡi vào vòm miệng và phát âm “t, d, n”: Giúp tăng sự chính xác trong phát âm.

2.5. Bài tập cho vùng hàm

Hàm quyết định nhiều trong việc nhai và tạo âm. Các bài tập gợi ý:

• Mở và ngậm hàm: Cho trẻ mở miệng rộng hết cỡ, giữ 3 giây rồi ngậm lại. Lặp lại 10 lần.
• Di chuyển hàm sang trái - phải: Yêu cầu trẻ nhẹ nhàng đưa hàm sang 2 bên, có thể làm cùng gương để trẻ quan sát.
• Nhai giả lập: Cho trẻ cắn nhẹ các vật mềm an toàn như ống hút silicon, vòng nhai hoặc miếng đồ chơi bằng cao su.
• Tập nhai thức ăn cứng mềm xen kẽ: Như bánh quy mềm, cà rốt luộc, để tăng lực nhai và sự phối hợp của cơ hàm.

Bài tập đơn giản mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện khả năng phát âm, giao tiếp và ăn uống cho trẻ tự kỷ 

3. Lưu ý khi cho trẻ thực hiện bài tập vận động miệng

Khi cho trẻ tự kỷ thực hiện các bài tập vận động miệng, cha mẹ cần lưu ý một số điểm quan trọng để đạt hiệu quả tốt nhất. 

• Việc tập luyện cần được duy trì đều đặn: Luyện tập đều đặn hằng ngày vừa giúp trẻ cải thiện phát âm vừa giúp trẻ trở nên tự tin hơn trong quá trình giao tiếp nhưng không vì thế mà cha mẹ ép buộc con hãy để con tự nhiên nhất để tránh gây căng thẳng và phản kháng ở trẻ. Cha mẹ có thể biến bài tập thành trò chơi hoặc kết hợp với âm nhạc vui nhộn nhằm tạo hứng thú cho trẻ. 
• Chú ý đến khả năng và giới hạn của từng trẻ: Bắt đầu từ những bài tập đơn giản rồi mới nâng dần độ khó, đồng thời quan sát phản ứng của trẻ trong suốt quá trình tập. Mỗi khi trẻ hợp tác, hãy khen ngợi hoặc thưởng nhỏ để khuyến khích tinh thần. 
• Tham khảo sự hướng dẫn của chuyên gia ngôn ngữ trị liệu: Hãy tham khảo chuyên gia để đảm bảo các động tác được thực hiện đúng kỹ thuật, đặc biệt với những bài tập phức tạp. 
• Tạo môi trường thoải mái, an toàn và yên tĩnh: Tạo một môi trường thoải mái, quen thuộc cho trẻ để các con tập trung từ đó có thể phát huy hiệu quả tối đa của các bài tập.

Lưu ý khi cho trẻ thực hiện bài tập vận động miệng

Việc áp dụng các bài tập vận động miệng cho trẻ tự kỷ không chỉ hỗ trợ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ mà còn mang lại nhiều lợi ích trong việc phát triển toàn diện về cảm xúc và xã hội. Mirai Care tin rằng với sự kiên nhẫn, động viên và luyện tập thường xuyên sẽ giúp trẻ tiến bộ từng ngày. Nếu được kết hợp cùng các liệu pháp chuyên môn khác, các bài tập này sẽ trở thành công cụ hữu hiệu, góp phần giúp trẻ tự kỷ hòa nhập tốt hơn với cộng đồng.