Các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ ba mẹ cần nắm rõ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Ngôn ngữ là nền tảng quan trọng giúp trẻ giao tiếp, học hỏi và phát triển tư duy. Vì vậy, ba mẹ cần nắm rõ các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ để theo dõi sự trưởng thành và kịp thời hỗ trợ khi cần thiết. Bài viết này, Mirai Care sẽ giúp ba mẹ hiểu ý nghĩa từng cột mốc, tìm hiểu chi tiết quá trình phát triển ngôn ngữ và gợi ý những bí quyết đơn giản để đồng hành cùng con.

1. Ý nghĩa các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ

Việc theo dõi các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ có ý nghĩa rất lớn đối với cả hành trình khôn lớn của con và vai trò đồng hành của ba mẹ. Mỗi mốc ngôn ngữ phản ánh khả năng trẻ nghe - hiểu và bày tỏ suy nghĩ của trẻ. Đồng thời, những cột mốc này cũng cho thấy sự phát triển toàn diện về trí tuệ, cảm xúc và kỹ năng xã hội của trẻ. Khi nắm rõ ý nghĩa từng cột mốc, ba mẹ sẽ:

• Đảm bảo sự phát triển tự nhiên của trẻ, biết con có đang đi đúng tiến trình ngôn ngữ so với lứa tuổi hay không.
• Phát hiện sớm bất thường để có thể nhận ra dấu hiệu chậm nói, rối loạn giao tiếp hoặc khó khăn trong học tập để can thiệp kịp thời.
• Tạo môi trường hỗ trợ tích cực, từ đó, biết cách trò chuyện, chơi đùa và khuyến khích con bộc lộ ngôn ngữ tự nhiên. 
• Nắm được các cột mốc phát triển ngôn ngữ của con, ba mẹ sẽ dễ dàng thấu hiểu cảm xúc của bé và xây dựng mối quan hệ gần gũi với con hơn.

Như vậy, hiểu các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ giúp phụ huynh xác định con có bị chậm nói hay không và giáo viên hiểu về đặc điểm của trẻ ở độ tuổi mầm non. Ngoài ra, các mốc này còn được dùng để lên kế hoạch và mục tiêu dạy trẻ chậm nói hiệu quả. 

Mỗi mốc ngôn ngữ phản ánh khả năng trẻ nghe hiểu và bày tỏ suy nghĩ của trẻ

2. Các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ

Để theo dõi quá trình trưởng thành một cách khoa học, ba mẹ cần nắm rõ các cột mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ theo từng giai đoạn. Đây là thước đo quan trọng phản ánh khả năng tư duy, cảm xúc và kỹ năng giao tiếp, đồng thời giúp ba mẹ kịp thời phát hiện bất thường nếu có. Dưới đây là chi tiết các mốc phát triển ngôn ngữ ở trẻ: 

2.1. Giai đoạn dưới 1 tuổi: Tiền ngôn ngữ

Trong 3 tháng đầu đời, trẻ chủ yếu giao tiếp qua tiếng khóc và bắt đầu ê a những âm đơn giản. Đây là bước khởi đầu để con làm quen với âm thanh, phản ứng lại khi có tiếng động và bày tỏ nhu cầu cơ bản. 

Giai đoạn 4 - 6 tháng, trẻ biết cười thành tiếng, phản ứng rõ rệt hơn với giọng nói quen thuộc và thường xuyên ê a nhiều âm hơn. Từ 7 - 9 tháng, trẻ có thể quay đầu theo hướng âm thanh, nhận ra khi ba mẹ gọi tên và bập bẹ được những âm như “ba”, “ma”. 

Khi tròn một tuổi, một số trẻ đã nói được từ có nghĩa đầu tiên và hiểu những mệnh lệnh rất đơn giản như “lại đây” hay “đưa cho mẹ”. Trong giai đoạn tiền ngôn ngữ, ba mẹ nên trò chuyện thường xuyên, đọc truyện tranh có hình ảnh, gọi tên đồ vật và phản hồi lại âm thanh của trẻ để nuôi dưỡng hứng thú giao tiếp.

2.2. Giai đoạn 1 - 2 tuổi: Bập bẹ đến nói được các từ 

Bước sang các cột mốc phát triển ngôn ngữ trong giai đoạn từ 1 -2 tuổi, khả năng về từ ngữ của trẻ nâng cao rõ rệt. Từ 13 - 15 tháng, trẻ thường đã nói được vài từ đơn giản và hiểu được những chỉ dẫn cơ bản. 

Từ 16 - 18 tháng, vốn từ tăng lên khoảng mười đến hai mươi từ, trẻ có thể biểu đạt ý muốn hoặc từ chối bằng cách nói “không”. Từ 18 - 24 tháng, trẻ đã tích lũy khoảng năm mươi từ, biết ghép hai từ thành cụm ngắn như “ăn cơm”, “mẹ bế”, đồng thời hiểu được những mệnh lệnh phức tạp hơn. Đây là thời điểm ba mẹ nên khuyến khích con đặt câu hỏi, đọc sách tranh, hát những bài hát đơn giản và tạo cơ hội để trẻ dùng từ trong nhiều tình huống hàng ngày.

Từ 16 - 18 tháng, trẻ có thể biểu đạt ý muốn hoặc từ chối bằng cách nói “không”

2.3. Giai đoạn 2 - 3 tuổi: Vốn từ vựng tăng lên, nói được thành câu

Từ 25 - 30 tháng, trẻ có thể sở hữu khoảng 200 từ và bắt đầu ghép 3 - 4 từ thành câu ngắn để diễn đạt mong muốn. Tiếp đó, giai đoạn từ 30 - 36 tháng, vốn từ có thể đạt năm trăm từ, trẻ nói được những câu dài hơn, biết dùng đại từ nhân xưng như “con”, “mẹ”, “ba” và bắt đầu trò chuyện nhiều hơn. Trong giai đoạn này, ba mẹ nên trò chuyện với con như một người bạn nhỏ, kể chuyện, gợi mở các câu hỏi “cái gì”, “ở đâu” và khuyến khích con tự kể lại trải nghiệm hàng ngày.

2.4. Giai đoạn 3 - 6 tuổi: Khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển vượt bậc

Từ 3 - 6 tuổi, trẻ bước vào giai đoạn bùng nổ về ngôn ngữ. Con có thể nói trọn câu dài, sử dụng từ nối, đặt những câu hỏi “tại sao” hay “như thế nào”. Thậm chí, trẻ có thể kể lại một sự việc theo trình tự. 

Vốn từ lúc này đã lên tới hàng nghìn từ, giúp trẻ trò chuyện linh hoạt, bộc lộ cảm xúc và sáng tạo trong kể chuyện. Thời điểm này ba mẹ nên đọc sách cùng con, khuyến khích con kể lại nội dung câu chuyện, đặt câu hỏi mở để phát triển khả năng suy luận và biểu đạt.

Giai đoạn 3 đến 6 tuổi, trẻ “bùng nổ” về khả năng ngôn ngữ

3. Bí quyết giúp con phát triển ngôn ngữ tốt

Để trẻ đạt được sự tiến bộ rõ rệt qua từng giai đoạn, ba mẹ không chỉ cần theo dõi các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ mà còn phải chủ động tạo môi trường giàu ngôn ngữ. Một vài bí quyết quan trọng giúp trẻ phát triển ngôn ngữ toàn diện và tự tin hơn trong giao tiếp, ba mẹ có thể tham khảo: 

3.1. Trò chuyện và dạy trẻ tập nói

Trò chuyện là chìa khóa quan trọng nhất giúp trẻ học cách lắng nghe, bắt chước và dần hình thành vốn từ. Ngay cả khi trẻ chưa nói được, việc ba mẹ liên tục mô tả hoạt động hằng ngày và trò chuyện với con sẽ tạo nền tảng để trẻ chinh phục các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ trong giai đoạn đầu đời. Những âm thanh ê a ban đầu chính là bước khởi đầu của quá trình giao tiếp.

Khi con bắt đầu bập bẹ, ba mẹ nên phản hồi và mở rộng câu nói của trẻ. Ví dụ, khi trẻ nói “bánh”, ba mẹ hãy đáp: “Con muốn ăn bánh ngọt”. Sự phản hồi này không chỉ khuyến khích trẻ diễn đạt nhiều hơn mà còn giúp con học được cách sử dụng câu trọn vẹn. Nếu được thực hành thường xuyên thì trẻ sẽ vượt qua từng mốc ngôn ngữ một cách tự nhiên và vững vàng.

3.2. Đọc sách, kể chuyện cho trẻ nghe

Sách và truyện là kho tàng ngôn ngữ phong phú, giúp trẻ tiếp xúc với nhiều từ vựng và cấu trúc câu mới. Ngay từ giai đoạn tiền ngôn ngữ, ba mẹ có thể đọc truyện tranh nhiều hình ảnh, chỉ cho trẻ từng nhân vật và gọi tên sự vật. Cách tiếp cận này vừa khơi gợi trí tò mò, vừa hỗ trợ trẻ đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ một cách chắc chắn hơn.

Khi trẻ lớn hơn, việc khuyến khích con kể lại câu chuyện bằng lời của mình sẽ rèn khả năng diễn đạt mạch lạc và tư duy logic. Ba mẹ có thể đặt thêm những câu hỏi như “Điều gì xảy ra tiếp theo?” để giúp trẻ mở rộng vốn từ và khả năng suy luận. Đọc sách và kể chuyện không chỉ nuôi dưỡng ngôn ngữ mà còn tăng cường sự gắn kết giữa ba mẹ và con.

3.3. Đưa trẻ ra ngoài chơi, vận động

Trải nghiệm thực tế đóng vai trò không thể thiếu trong hành trình chinh phục các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ. Khi được đi dạo, chơi cùng bạn bè hay tiếp xúc với thiên nhiên, trẻ sẽ quan sát, đặt câu hỏi và học cách mô tả sự vật xung quanh. Mỗi tình huống giao tiếp ngoài đời chính là cơ hội để trẻ mở rộng vốn từ và luyện kỹ năng diễn đạt.

Bên cạnh đó, vận động ngoài trời còn kích thích sự phát triển não bộ giúp trẻ tiếp thu ngôn ngữ nhanh nhạy hơn. Khi cùng con tham gia trò chơi, ba mẹ nên trò chuyện, giải thích hành động hoặc gọi tên sự vật để trẻ học từ mới ngay trong ngữ cảnh. Cách học gắn với trải nghiệm thực tế này khiến ngôn ngữ trở nên sống động, dễ nhớ và tạo cho trẻ niềm hứng khởi trong giao tiếp.

Ba mẹ nên trò chuyện và tham gia trò chơi cùng trẻ để luyện phản xạ ngôn ngữ

Kết luận

Tóm lại, việc nắm rõ các cột mốc phát triển ngôn ngữ giúp ba mẹ theo dõi hành trình trưởng thành của con và là cơ sở phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường. Ba mẹ kiên nhẫn đồng hành cùng con, con không chỉ nói tốt mà còn tự tin thể hiện suy nghĩ, cảm xúc, sẵn sàng học hỏi và kết nối với thế giới xung quanh. Hãy theo dõi Mirai Care mỗi ngày để không bỏ lỡ những bài viết hữu ích về sự phát triển và chăm sóc sức khỏe của trẻ nhé!