Cách massage cho trẻ tự kỷ - Hướng dẫn chi tiết & Lưu ý khi thực hiện

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Massage đúng cách không chỉ giúp trẻ tự kỷ thư giãn mà còn hỗ trợ cải thiện cảm giác, giấc ngủ và giao tiếp xã hội. Tuy nhiên, không phải cha mẹ nào cũng nắm rõ cách massage cho trẻ tự kỷmột cách chuẩn và an toàn. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ hướng dẫn chi tiết các bước massage phù hợp, dễ thực hiện tại nhà. Qua đó, cha mẹ có thể chủ động đồng hành cùng con mỗi ngày.

1. Vì sao massage lại hữu ích cho trẻ tự kỷ?

Massage không chỉ là liệu pháp thư giãn mà còn mang lại nhiều lợi ích đặc biệt cho trẻ tự kỷ bởi chúng dễ gặp khó khăn trong việc xử lý cảm giác và điều tiết cảm xúc. Hiểu rõ những đặc điểm đặc thù của trẻ sẽ giúp cha mẹ thực hiện cách massage cho trẻ tự kỷ đúng và hiệu quả hơn tại nhà.

1.1. Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn gì liên quan đến cảm giác?

Để hiểu vì sao massage lại quan trọng, trước tiên cần nắm rõ những vấn đề cảm giác mà trẻ tự kỷ thường gặp phải:

• Rối loạn xử lý cảm giác: Trẻ có thể quá nhạy cảm như phản ứng mạnh với ánh sáng, âm thanh, va chạm hoặc ngược lại là ít phản ứng với các kích thích cảm giác như chạm, nhiệt độ hay đau.
• Căng thẳng kéo dài: Trẻ dễ rơi vào trạng thái lo âu, căng thẳng và gặp khó khăn trong việc tự điều tiết cảm xúc.
• Hạn chế giao tiếp xã hội: Trẻ có xu hướng thu mình, ít thể hiện cảm xúc và gặp trở ngại trong việc giao tiếp bằng lời.

1.2. Massage tác động đến trẻ tự kỷ như thế nào?

Khi thực hiện đúng cách, massage không chỉ giúp trẻ cảm thấy dễ chịu mà còn mang lại nhiều tác động tích cực về mặt sinh lý và tâm lý:

• Kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm: Giúp trẻ thư giãn sâu, làm dịu căng thẳng và hạ nhịp tim.
• Tăng tiết hormone “hạnh phúc”: Massage giúp cơ thể sản sinh serotonin và oxytocin. Hai chất này có vai trò tích cực trong việc cải thiện tâm trạng và gắn kết cảm xúc.
• Cải thiện giấc ngủ và khả năng tập trung: Trẻ được massage thường xuyên có xu hướng ngủ ngon hơn, dễ đi vào giấc ngủ và nâng cao sự chú ý trong học tập.
• Thắt chặt kết nối với cha mẹ: Massage là hình thức xúc chạm tích cực, giúp xây dựng sự tin tưởng và gắn bó giữa trẻ với người chăm sóc.

2. Những phương pháp massage phù hợp cho trẻ tự kỷ

Tùy vào mức độ nhạy cảm và sở thích cảm giác của từng trẻ, cha mẹ có thể lựa chọn những phương pháp massage khác nhau. Dưới đây là một số cách massage cho trẻ tự kỷ thường được áp dụng tại nhà, an toàn và dễ thực hiện:

2.1. Massage kiểu Thụy Điển nhẹ nhàng (Swedish massage)

Đây là phương pháp massage cơ bản, được đánh giá là an toàn và dịu nhẹ, phù hợp với trẻ có xu hướng quá nhạy cảm với xúc giác, thường giật mình hoặc phản ứng mạnh khi bị chạm. Swedish massage giúp trẻ thư giãn cơ thể, giảm căng cơ, cải thiện lưu thông máu và giúp ổn định cảm xúc. 

• Cha mẹ dùng các động tác xoa bóp nhẹ nhàng, vuốt dọc theo cơ thể theo chiều lưu thông máu, từ dưới lên ti.
• Tập trung vào các vùng như lưng, vai, tay, chân, tránh ấn mạnh hoặc dùng lực bất ngờ.
• Nên kết hợp với dầu massage dịu nhẹ, không mùi hoặc có hương rất nhẹ (như oải hương) nếu trẻ không nhạy với mùi.

2.2. Massage áp lực sâu (deep pressure massage)

Với những trẻ thích cảm giác ép chặt hoặc thường tìm đến những hành vi “đè”, “ôm”, massage áp lực sâu sẽ mang lại hiệu quả đặc biệt. Phương pháp này giúp làm dịu hệ thần kinh trung ương, giúp trẻ bình tĩnh hơn, hỗ trợ giảm hành vi kích động và cải thiện khả năng tự điều chỉnh cảm xúc.

• Phụ huynh có thể dùng tay ấn nhẹ nhàng nhưng chắc chắn lên các vùng như vai, lưng, lòng bàn tay và lòng bàn chân.
• Ngoài ra, sử dụng khăn cuộn, chăn nặng, gối ôm hoặc áo vest áp lực (weighted vest) cũng là hình thức tạo áp lực an toàn.
• Khi ấn, cần duy trì lực đều, không gây đau và giữ trong khoảng 3 – 5 giây mỗi vùng.

2.3. Massage với bóng yoga hoặc bóng xúc giác

Đây là hình thức massage kết hợp vận động phù hợp với trẻ có nhu cầu cảm giác mạnh hoặc cần hỗ trợ điều hòa cảm giác toàn thân. Kết hợp được cả massage và vận động cảm giác, giúp trẻ tăng nhận thức cơ thể, giảm bồn chồn và hỗ trợ phát triển vận động thô.

• Cho trẻ lăn người trên bóng yoga mềm (dưới sự hỗ trợ của cha mẹ) để cảm nhận áp lực đều lên toàn thân.
• Hoặc sử dụng bóng xúc giác nhỏ lăn nhẹ lên tay, chân, lưng của trẻ để kích thích cảm giác bề mặt da.
• Có thể lặp lại động tác này mỗi ngày từ 5 – 10 phút, nhất là trước khi ngủ hoặc sau khi học xong.

2.4. Massage mặt – tay – chân giúp giảm lo âu

Một số điểm cảm giác nhạy trên cơ thể như lòng bàn tay, gan bàn chân, vùng trán, thái dương,... nếu được massage đúng cách sẽ giúp trẻ thư giãn sâu và tăng khả năng tập trung. Đồng thời, kích thích nhẹ nhàng lên hệ thần kinh cảm giác, giúp trẻ hạ căng thẳng, dễ vào giấc ngủ và cải thiện khả năng chú ý khi học tập.

• Dùng ngón tay cái hoặc đầu ngón trỏ xoay tròn nhẹ nhàng theo chiều kim đồng hồ tại các điểm nhạy cảm.
• Với vùng mặt có thể massage trán, quanh mắt, thái dương bằng cách vuốt nhẹ theo hình vòng cung.
• Với tay và chân tập trung vào lòng bàn tay, gan bàn chân, các đầu ngón và vùng cổ tay, cổ chân.

3. Hướng dẫn thực hiện massage tại nhà cho trẻ tự kỷ

Để đảm bảo hiệu quả và an toàn, cha mẹ không chỉ cần lựa chọn đúng kỹ thuật mà còn phải chú trọng đến cách massage cho trẻ tự kỷ trong từng bước thực hiện. Cha mẹ có thể tham khảo hướng dẫn cách massage chi tiết sau đây để áp dụng cho trẻ ngay tại nhà.

3.1. Chuẩn bị môi trường

Trước khi bắt đầu massage, việc tạo không gian yên tĩnh và thư giãn là điều vô cùng quan trọng để trẻ cảm thấy an toàn và dễ tiếp nhận xúc chạm. Cha mẹ cần chuẩn bị môi trường: 

• Một góc yên tĩnh trong nhà, tránh tiếng ồn đột ngột hoặc ánh sáng quá mạnh.
• Đảm bảo nhiệt độ phòng ấm áp, dễ chịu. 
• Có thể trải thảm mềm hoặc đệm để trẻ nằm hoặc ngồi thoải mái.
• Bật nhạc nhẹ không lời (âm lượng thấp) giúp trẻ thư giãn tinh thần. Nếu trẻ không quá nhạy cảm với mùi, có thể sử dụng tinh dầu oải hương hoặc cam ngọt để tăng cảm giác dễ chịu.

3.2. Giao tiếp với trẻ trước khi massage

Một phần quan trọng trong cách massage cho trẻ tự kỷ là đảm bảo trẻ cảm thấy mình có quyền lựa chọn và không bị bất ngờ bởi hành động của người lớn. Vì thế, trước khi massage cho trẻ, cha mẹ phải: 

• Thông báo rõ ràng với trẻ rằng bạn chuẩn bị massage cho con, sử dụng ngôn ngữ phù hợp với khả năng hiểu của trẻ.
• Nên hỏi trẻ có đồng ý không. Dù trẻ chưa nói được, cha mẹ có thể quan sát ánh mắt, nét mặt hoặc sử dụng bảng hình ảnh (PECS), cử chỉ tay để giao tiếp đơn giản.
• Việc này giúp tăng sự tin tưởng, xây dựng cảm giác an toàn – điều rất cần thiết với trẻ tự kỷ khi tiếp xúc cơ thể.

3.3. Gợi ý thứ tự các các vùng massage cho trẻ tự kỷ

Để massage đạt hiệu quả tối đa và tránh làm trẻ giật mình, cha mẹ nên thực hiện theo thứ tự từ vùng dễ chấp nhận đến vùng nhạy cảm hơn. Cụ thể: 

• Bắt đầu từ vai, cánh tay và lòng bàn tay: Đây là những vùng ít nhạy cảm, dễ tiếp cận, giúp trẻ làm quen với xúc chạm.
• Di chuyển xuống vùng lưng và mông: Dùng động tác xoa tròn hoặc ấn nhẹ nhàng theo chiều cơ thể.
• Tiếp đến là chân và lòng bàn chân: Trẻ thường cảm thấy thư giãn sâu khi được tác động vào bàn chân.
• Cuối cùng, nếu trẻ hợp tác: Massage vùng mặt, đặc biệt là trán, thái dương, quanh má giúp xoa dịu cảm xúc, hỗ trợ trẻ dễ ngủ hơn.

Lưu ý, cha mẹ phải luôn quan sát biểu cảm và phản ứng của trẻ khi chuyển vùng. Nếu trẻ khó chịu, hãy dừng lại hoặc quay lại vùng mà trẻ cảm thấy dễ chịu nhất.

3.4. Thời gian và cường độ

Một trong những nguyên tắc quan trọng trong cách massage cho trẻ tự kỷ tại nhà là điều chỉnh thời lượng và lực tay sao cho phù hợp với mức tiếp nhận của trẻ.

• Mỗi buổi massage nên kéo dài 10 - 15 phút, tuỳ vào khả năng chú ý và cảm xúc của trẻ trong thời điểm đó.
• Sử dụng lực tay nhẹ đến vừa, tránh dùng lực mạnh hoặc thao tác quá nhanh. Luôn đảm bảo tay ấm, sạch và mềm mại.
• Nếu trẻ không thể ngồi yên lâu, có thể chia nhỏ thời gian massage thành nhiều lần trong ngày, ví dụ 5 phút vào buổi sáng và 5 - 7 phút trước khi ngủ.

4. Những lưu ý quan trọng khi massage cho trẻ tự kỷ

Dù massage mang lại nhiều lợi ích nhưng nếu không thực hiện đúng cách hoặc đúng thời điểm, trẻ có thể cảm thấy khó chịu, thậm chí bị quá tải cảm giác. Do đó, trong quá trình áp dụng cách massage cho trẻ tự kỷ tại nhà, cha mẹ cần đặc biệt lưu ý các nguyên tắc dưới đây để đảm bảo an toàn và hiệu quả cho con.

4.1. Luôn đảm bảo trẻ đồng ý hoặc sẵn sàng

Massage là một hoạt động có tính tương tác, không nên áp đặt. Trẻ tự kỷ, đặc biệt là những trẻ nhạy cảm với xúc giác, có thể phản ứng tiêu cực khi bị chạm nếu chưa sẵn sàng. Trước mỗi lần massage, hãy thông báo cho trẻ biết và hỏi xem trẻ có đồng ý không.

Với trẻ chưa biết nói hoặc không giao tiếp bằng lời, cha mẹ cần quan sát tín hiệu phi ngôn ngữ như gồng người, né tránh, rùng mình, quay mặt đi,... đó là dấu hiệu trẻ không muốn tiếp xúc. Trường hợp trẻ có dấu hiệu phản đối thì cha mẹ tuyệt đối không ép buộc, thay vào đó, hãy thử lại vào thời điểm khác khi trẻ thư giãn và có tâm trạng tốt hơn.

4.2. Theo dõi phản ứng cảm giác của từng vùng

Không phải vùng nào trên cơ thể trẻ cũng có thể massage giống nhau. Mỗi trẻ sẽ có những vùng thích được chạm vào và những vùng đặc biệt nhạy cảm. Ví dụ, trẻ có thể dễ chịu khi được massage vùng vai, tay, nhưng lại phản ứng mạnh khi chạm vào mặt, bụng hoặc gan bàn chân.

Do đó, khi thực hiện cách massage cho trẻ tự kỷ, phụ huynh nên linh hoạt điều chỉnh theo phản ứng thực tế, ghi nhớ vùng nào trẻ hợp tác tốt và vùng nào cần hạn chế. Đồng thời, việc ghi chú và quan sát thường xuyên sẽ giúp xây dựng thói quen massage phù hợp riêng cho từng trẻ.

4.3. Không massage khi trẻ đang khó chịu hoặc mệt

Massage chỉ nên thực hiện khi trẻ cảm thấy thoải mái, tỉnh táo và tâm trạng ổn định. Nếu trẻ đang mệt, cáu gắt hoặc bị kích động thì việc massage có thể khiến trẻ thêm căng thẳng. Cha mẹ hãy chọn thời điểm massage khi trẻ đang trong trạng thái thư giãn – như sau khi tắm, trước giờ ngủ trưa hoặc tối. Cùng với đó, tránh thực hiện massage như một hoạt động bắt buộc. Điều này sẽ làm mất đi tính chất tích cực và có thể khiến trẻ hình thành ác cảm với xúc chạm.

4.4. Kết hợp với các phương pháp can thiệp khác

Dù có nhiều lợi ích, massage không thể thay thế cho các can thiệp chuyên sâu như trị liệu cảm giác, ngôn ngữ hay hành vi. Thay vào đó, cách massage cho trẻ tự kỷ nên được xem như một hoạt động hỗ trợ, giúp trẻ thư giãn, ổn định cảm xúc và tăng gắn kết với người chăm sóc. Cha mẹ có thể sử dụng massage như một “khoảng thời gian kết nối” mỗi ngày, tạo cảm giác an toàn, ấm áp và củng cố sự tin tưởng giữa con và gia đình.

5. Khi nào cần tham khảo chuyên gia trị liệu cảm giác?

Dù massage tại nhà là một trong những cách massage cho trẻ tự kỷ đơn giản và hữu ích, nhưng không phải trường hợp nào cũng có thể thực hiện hiệu quả mà không có hướng dẫn chuyên môn. Nếu cha mẹ nhận thấy những dấu hiệu dưới đây, hãy cân nhắc liên hệ với chuyên gia trị liệu cảm giác để được đánh giá và hỗ trợ kịp thời:

• Trẻ phản ứng quá mức với chạm: Dù thực hiện nhẹ nhàng, trẻ vẫn có biểu hiện căng cứng, hoảng sợ, khóc hoặc la hét khi bị chạm vào cơ thể. Đây có thể là dấu hiệu rối loạn cảm giác nghiêm trọng cần can thiệp chuyên sâu.
• Trẻ có tiền sử sang chấn hoặc vùng cơ thể quá nhạy cảm: Nếu trẻ từng trải qua tổn thương, can thiệp y tế hoặc chấn thương tinh thần thì việc massage sai cách có thể vô tình gợi lại cảm giác tiêu cực.
• Không có tiến triển sau một thời gian massage: Nếu đã kiên trì massage trong thời gian đủ dài (2 - 4 tuần) nhưng không thấy cải thiện rõ rệt về cảm xúc, giấc ngủ hay hành vi, nên tìm đến chuyên gia để đánh giá nguyên nhân.
• Cần xây dựng liệu trình cá nhân hóa: Mỗi trẻ có một hồ sơ cảm giác riêng biệt. Chuyên gia trị liệu cảm giác sẽ giúp thiết kế chương trình trị liệu xúc giác phù hợp, kết hợp nhiều kỹ thuật như chạm sâu, rung, kéo giãn... để đạt hiệu quả tối ưu.

Massage là một trong những phương pháp hỗ trợ đơn giản nhưng mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho trẻ tự kỷ nếu được thực hiện đúng cách. Qua bài viết này, cha mẹ có thể hiểu rõ cách massage cho trẻ tự kỷ một cách chuẩn xác và an toàn ngay tại nhà. Đừng quên theo dõi Mirai Care mỗi ngày để không bỏ lỡ nhiều thông tin hữu ích về sức khỏe và chăm sóc trẻ tự kỷ nhé!

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu chi phí cấy tế bào gốc cho trẻ tự kỷ nhé!