Chăm sóc trẻ bại não khác gì trẻ bình thường? Cách chăm sóc chuẩn

Table of Contents

Chăm sóc trẻ bại não không giống như việc nuôi dạy một đứa trẻ phát triển bình thường. Bởi mỗi hành động, mỗi cử chỉ chăm sóc đều đòi hỏi sự kiên nhẫn, hiểu biết và một kế hoạch phù hợp với khả năng đặc biệt của trẻ. Khi đối mặt với thực tế con bị bại não, nhiều phụ huynh lúng túng không biết nên bắt đầu từ đâu, chăm sóc có gì khác biệt so với trẻ bình thường? Câu hỏi sẽ được Mirai Care giải đáp chi tiết dưới đây. 

1. Trẻ bại não cần được chăm sóc khác gì so với trẻ bình thường?

Chăm sóc trẻ bại nãokhác biệt rõ rệt so với chăm sóc trẻ bình thường ở nhiều khía cạnh, từ vận động, giao tiếp, sinh hoạt hằng ngày đến yếu tố tâm lý và mục tiêu phát triển. Những khác biệt này đòi hỏi cha mẹ và người chăm sóc phải có sự hiểu biết sâu sắc, kiên nhẫn và một kế hoạch chăm sóc chuyên biệt.

• Hạn chế về vận động và nhu cầu hỗ trợ cao hơn

Trẻ bại não thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát vận động cơ thể do ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương. Điều này khiến các hoạt động mà trẻ bình thường có thể thực hiện dễ dàng như lật, ngồi, đi, hay cầm nắm lại trở thành thách thức lớn với trẻ bại não. Trong quá trình chăm sóc trẻ bại não, việc hỗ trợ vận động hàng ngày (như thay đổi tư thế, hỗ trợ tập vật lý trị liệu, sử dụng thiết bị hỗ trợ…) là điều bắt buộc và lâu dài.

• Giao tiếp và nhận thức phát triển chậm hơn

Không ít trẻ bại não gặp trở ngại trong việc giao tiếp do ảnh hưởng đến khả năng phát âm, điều khiển cơ mặt hoặc tiếp nhận ngôn ngữ. Việc tương tác với trẻ cần sự nhẫn nại, linh hoạt và đôi khi phải sử dụng các công cụ hỗ trợ như tranh ảnh, ký hiệu. Trong khi trẻ bình thường có thể biểu đạt nhu cầu và cảm xúc rõ ràng, thì chăm sóc trẻ bại não đòi hỏi người lớn phải tinh ý quan sát từng biểu hiện nhỏ của trẻ để kịp thời đáp ứng.

• Khác biệt trong sinh hoạt hằng ngày

Từ việc ăn uống, ngủ nghỉ đến vệ sinh cá nhân, trẻ bại não thường cần sự giúp đỡ toàn diện. Các vấn đề như nuốt khó, trào ngược, rối loạn tiêu hóa hay khó ngủ thường xuyên xảy ra. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp, cách cho ăn an toàn hay tư thế ngủ đúng đóng vai trò quan trọng trong chăm sóc trẻ bại não để đảm bảo sức khỏe và tránh biến chứng.

• Tác động tâm lý lớn đến gia đình

Không giống như cha mẹ của trẻ phát triển bình thường, phụ huynh có con bị bại não thường xuyên phải đối mặt với cảm giác căng thẳng, lo âu, thậm chí tự trách mình. Việc nhìn thấy con chậm phát triển, phụ thuộc lâu dài dễ khiến họ rơi vào tình trạng kiệt sức tinh thần. Do đó, lập kế hoạch chăm sóc trẻ bại não không chỉ nhằm hỗ trợ cho trẻ, mà còn phải quan tâm đến sức khỏe tâm lý và hệ thống hỗ trợ cho cha mẹ.

• Mục tiêu chăm sóc khác biệt

Với trẻ bình thường, mục tiêu chăm sóc là giúp trẻ phát triển toàn diện theo các mốc tuổi. Nhưng với trẻ bại não, mục tiêu thực tế hơn là giúp trẻ đạt được mức độ độc lập tối đa có thể, dù chỉ là tự ngồi vững, tự ăn hoặc tự bày tỏ cảm xúc đơn giản. Đây là một hành trình dài, cần sự phối hợp giữa gia đình, bác sĩ, chuyên gia trị liệu và nhà trường.

Chăm sóc trẻ bại não khác biệt rõ rệt so với chăm sóc trẻ bình thường ở nhiều khía cạnh

2. Chăm sóc vận động cho trẻ bại não tại nhà

Trong quá trình chăm sóc trẻ bại não, vận động là một yếu tố then chốt giúp trẻ phát triển thể chất, ngăn ngừa các biến dạng cơ, xương và từng bước cải thiện khả năng độc lập. Đặc biệt khi chăm sóc tại nhà, việc đảm bảo tư thế đúng và xây dựng thói quen vận động phù hợp sẽ tạo nền tảng vững chắc cho các can thiệp chuyên sâu sau này. Khi chăm sóc vận động cho trẻ bại não tại nhà, cha mẹ cần thực hiện những điều sau: 

• Giữ tư thế đúng cho trẻ khi nằm, ngồi và bế

Trẻ cần được nằm trên mặt phẳng chắc chắn, có gối hoặc khăn cố định đầu, vai và hông thẳng hàng, tránh nằm lệch quá lâu một bên. Khi ngồi, nếu trẻ chưa đủ sức giữ thăng bằng, cha mẹ cần hỗ trợ bằng ghế chuyên dụng để giữ lưng và đầu thẳng, chân vuông góc và bàn chân được tỳ vào mặt phẳng. Còn khi bế trẻ, cần ôm sát người, một tay đỡ chắc đầu và cổ, tay còn lại đỡ thân dưới, tuyệt đối không bế vắt ngang mà để đầu và lưng không có điểm tựa.

Đặc biệt, việc tập các mốc vận động như lẫy, ngồi và đứng cần thực hiện từng bước, tùy vào mức độ tổn thương và khả năng hiện tại của trẻ. cha mẹ nên bắt đầu cho trẻ tập lẫy bằng cách hỗ trợ xoay người từ tư thế nằm ngửa sang nằm sấp, có thể dùng khăn cuộn hoặc đồ chơi kích thích bé quay người. Khi tập ngồi và tập đứng, cha mẹ nên cho trẻ tìm điểm tựa để thay đổi tư thế, từ từ di chuyển. 

• Sử dụng công cụ hỗ trợ phù hợp

Khi chăm sóc trẻ bại não, việc sử dụng các dụng cụ hỗ trợ phù hợp là rất cần thiết. Nẹp chỉnh hình giúp giữ đúng tư thế cho cổ tay, cổ chân và ngăn ngừa co rút cơ. Ghế hỗ trợ ngồi chuyên dụng được thiết kế riêng để giữ đầu, vai, hông ổn định, hỗ trợ tối ưu cho ăn uống và học tập. 

Ngoài ra, bàn nghiêng hay còn gọi là khung tập đứng là công cụ hiệu quả để giúp trẻ tập đứng an toàn. Cha mẹ cũng có thể sử dụng các dụng cụ đơn giản như thảm mềm, bóng tập, con lăn… để thực hiện các bài tập vật lý trị liệu nhẹ nhàng tại nhà.

• Thực hiện các vận động hàng ngày, đúng kỹ thuật

Điều quan trọng là việc tập luyện cần được thực hiện hằng ngày, đều đặn, đúng kỹ thuật và phù hợp với khả năng của trẻ. Mỗi buổi chỉ nên kéo dài từ 15 đến 30 phút, tránh ép buộc khiến trẻ mệt mỏi hoặc sợ hãi. Với sự kiên nhẫn, tình yêu thương và kiến thức đúng đắn, chăm sóc vận động tại nhà sẽ trở thành nền tảng vững chắc giúp trẻ bại não tiến bộ từng ngày. 

Chăm sóc trẻ vận động cần thực hiện từ từ, đều đặn

3. Chế độ dinh dưỡng phù hợp cho trẻ bại não 

Việc xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp cho trẻ bị bại não rất quan trọng, cần đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất giúp trẻ duy trì sức khỏe và phát triển. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết xây dựng chế độ dinh dưỡng cho trẻ bại não: 

Nguyên tắc 

• Đảm bảo đủ nhu cầu năng lượng cho trẻ phát triển thể chất và duy trì chức năng cơ thể. 
• Ưu tiên thức ăn dạng mềm, xay nhuyễn hoặc dạng lỏng cho trẻ dễ nuốt. 
• cha mẹ nên chia nhỏ bữa ăn cho trẻ, thay vì 3 bữa chính, cha mẹ có thể chia thành 5-6 bữa/ngày, tránh tình trạng chướng bụng, nôn trớ. 
• Tăng cường bổ sung chất xơ trong thực đơn ăn uống hàng ngày để giảm nguy cơ bị táo bón. 
• Dựa theo biểu hiện của trẻ cùng cân nặng, chiều cao để giám sát và điều chỉnh chế độ dinh dưỡng sao cho phù hợp. 

Các nhóm thực phẩm cần bổ sung 

Nên xay nhuyễn thức ăn cho trẻ hoặc dạng lỏng cho trẻ dễ ăn

4. Hướng dẫn chăm sóc giao tiếp & cảm xúc trẻ bại não

Khi chăm sóc trẻ bại não, giao tiếp và cảm xúc là 2 yếu tố quan trọng, phụ huynh cần chú ý để giúp trẻ phát triển kỹ năng xã hội, tăng khả năng hòa nhập. Đặc biệt, trẻ bại não thường gặp khó khăn trong việc phát âm, lời nói và thể hiện cảm xúc do những hạn chế về vận động và nhận thức. Do đó, cha mẹ cần thực hiện những việc sau: 

• Tạo môi trường giao tiếp an toàn, thân thiện:Giao tiếp với trẻ bằng giọng nói nhẹ nhàng, tươi cười và luôn duy trì ánh mắt giao tiếp sẽ giúp trẻ cảm thấy thoải mái và tự tin hơn. Hạn chế tiếng ồn và những vật cản xung quanh cũng góp phần giúp trẻ tập trung trong lúc giao tiếp. Việc tạo thói quen giao tiếp hàng ngày qua các hoạt động đơn giản như hỏi đáp, trò chuyện nhỏ sẽ là nền tảng giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ.
• Sử dụng phương pháp hỗ trợ:Hỗ trợ ngôn ngữ cơ thể, cử chỉ, biểu cảm khuôn mặt cũng rất cần thiết để trẻ dễ dàng biểu đạt ý muốn khi còn hạn chế lời nói. Gia đình có thể dùng thẻ hình, bảng từ ngữ hoặc thiết bị hỗ trợ giao tiếp điện tử để hỗ trợ trẻ trong việc thể hiện ý nghĩ. 
• Quan tâm cảm xúc của trẻ:Người chăm sóc cần quan sát kỹ các biểu hiện của trẻ để hiểu được cảm xúc mà trẻ đang trải qua, dù đó là vui, buồn, giận hay sợ hãi. Khi trẻ bức xúc hay khó chịu, nên khuyến khích trẻ thể hiện cảm xúc một cách lành mạnh qua lời nói hoặc cử chỉ thay vì la hét hay hành vi tiêu cực. Hướng dẫn trẻ kỹ năng thở sâu và thư giãn sẽ giúp trẻ kiểm soát cảm xúc tốt hơn.
• Khích lệ, yêu thương trẻ:Cha mẹ thường xuyên thể hiện tình yêu thương, khen ngợi và khích lệ để trẻ cảm thấy được quan tâm và có động lực giao tiếp. Việc học cách tương tác xã hội như chào hỏi, cảm ơn hay xin lỗi cũng nên được dạy từ sớm để trẻ làm quen với các quy tắc xã hội.
• Kết hợp với các chuyên gia:Những buổi trị liệu sẽ giúp trẻ cải thiện kỹ năng phát âm, ngôn ngữ cũng như hỗ trợ về mặt cảm xúc, hành vi. Tham gia các nhóm hỗ trợ cha mẹ và trẻ bại não cũng là cách tốt để trao đổi kinh nghiệm và nhận được sự hỗ trợ từ cộng đồng.
• Tâm lý thoải mái, kiên nhẫn khi dạy trẻ:Những hoạt động như chơi trò chơi đơn giản, đọc sách tương tác, hát múa, kể chuyện về cảm xúc hay tạo thói quen giao tiếp hàng ngày sẽ góp phần quan trọng giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp và cảm xúc một cách toàn diện. Phụ huynh cần kiên nhẫn, không nên quát mắng khi trẻ gặp khó khăn, luôn để trẻ có thời gian hoàn thành ý tưởng. 

Khi chăm sóc trẻ bại não, giao tiếp và cảm xúc là 2 yếu tố quan trọng

5. Vệ sinh cá nhân và phòng tránh biến chứng thường gặp

Chăm sóc vệ sinh cá nhân cho trẻ bại não không chỉ giúp trẻ sạch sẽ, thoải mái mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm thường gặp do hạn chế vận động và sức đề kháng kém. Đặc biệt chú ý đến việc tắm rửa, thay tã, vệ sinh vùng kín đúng cách cùng với những biện pháp phòng tránh viêm phổi, co giật hay loét tì đè.

5.1 Cách tắm, thay tã, vệ sinh vùng kín – tránh loét, nhiễm trùng

Khi tắm cho trẻ, cha mẹ nên sử dụng nước ấm vừa phải, không quá nóng hoặc quá lạnh và kết hợp với sữa tắm dịu nhẹ, đặc biệt với trẻ có làn da nhạy cảm. Trong lúc tắm cho con, phụ huynh tránh chà xát mạnh lên da, nhất là vùng dễ bị tổn thương như khuỷu tay, đầu gối và vùng xương chậu. Sau khi tắm, cần lau khô người trẻ kỹ, đặc biệt các nếp gấp da để tránh ẩm ướt gây viêm da.

Với việc thay tã, cần thực hiện thường xuyên, tối thiểu 3- 4 lần/ngày hoặc ngay khi tã bị ướt hoặc bẩn để hạn chế vi khuẩn phát triển gây nhiễm trùng vùng kín. Vệ sinh vùng kín nhẹ nhàng bằng nước ấm hoặc dung dịch vệ sinh phù hợp, không nên dùng xà phòng có tính tẩy mạnh gây kích ứng da. Khi thay tã cần quan sát kỹ da vùng mông, đùi để phát hiện sớm các dấu hiệu đỏ, loét để có biện pháp xử lý kịp thời.

5.2 Cách phòng viêm phổi, co giật, loét tì đè cho trẻ nằm nhiều

Trẻ bại não thường phải nằm lâu do hạn chế vận động nên nguy cơ viêm phổi do đờm ứ đọng, co giật hoặc loét tỳ đè rất cao. Vì thế, khi chăm sóc trẻ bại não, để phòng viêm phổi, cha mẹ nên giúp trẻ hít thở sâu và ho đúng cách bằng các bài tập thở, hút đờm khi cần và giữ tư thế nằm đầu cao, tránh gập cổ hoặc nằm sấp quá lâu. Đồng thời, môi trường sống xung quanh trẻ cần sạch sẽ, tránh khói thuốc, bụi bẩn và giữ ẩm không khí phù hợp. 

Để phòng loét tì đè, bạn cần thay đổi tư thế nằm của trẻ định kỳ mỗi 2- 3 giờ, dùng các loại nệm chống loét hoặc vật liệu mềm mại để giảm áp lực lên các vùng xương nhô như gót chân, mông, vai. Vệ sinh da vùng tỳ đè sạch sẽ, giữ khô ráo, thoa kem dưỡng hoặc thuốc hỗ trợ tái tạo da theo hướng dẫn của bác sĩ khi có dấu hiệu tổn thương. Ngoài ra, theo dõi kỹ biểu hiện co giật của trẻ để có kế hoạch điều trị và xử trí kịp thời.

5.3 Dấu hiệu cảnh báo cần đưa đi khám ngay

Trong quá trình chăm sóc trẻ bại não tại nhà, cha mẹ cần lưu ý các biểu hiện bất thường của con để can thiệp kịp thời. Các dấu hiệu cần cảnh giác gồm sốt cao kéo dài trên 38.5 độ C triền miên không hạ, thở nhanh, khó thở hoặc tím tái môi, da. Trẻ có các cơn co giật kéo dài hoặc liên tục không hồi tỉnh sau co giật. Vùng da bị loét có dấu hiệu sưng đỏ, chảy mủ hoặc mùi hôi, trẻ kêu đau hay cảm thấy khó chịu khi chạm vào.

Ngoài ra, nếu trẻ có thay đổi về trạng thái tinh thần như lơ mơ, quấy khóc nhiều, bỏ bú, bú kém hoặc giảm khả năng vận động, yếu liệt mới xuất hiện thì cần đưa trẻ đến bệnh viện để được thăm khám và can thiệp kịp thời. Những tình trạng trên kéo dài triền miên sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ nên cha mẹ cần quan sát thật kỹ khi chăm con. 

Chăm sóc vệ sinh cá nhân cho trẻ bại não giúp trẻ sạch sẽ, thoải mái 

6. Tập luyện & phục hồi chức năng cho trẻ bại não

Trong quá trình chăm sóc trẻ bại não, tập luyện và phục hồi chức năng đóng vai trò then chốt giúp trẻ cải thiện vận động, phát triển cơ bắp và tăng khả năng tự lập. Việc xây dựng chương trình tập luyện phù hợp, theo sát lộ trình của chuyên viên phục hồi chức năng và kết hợp các liệu pháp hỗ trợ sẽ giúp nâng cao hiệu quả phục hồi, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ.

6.1 Cha mẹ có thể hỗ trợ tập luyện gì tại nhà?

Tại nhà, cha mẹ có thể hỗ trợ bằng các bài tập đơn giản, phù hợp để duy trì và kích thích vận động cho trẻ tại nhà. Các hoạt động như xoa bóp cơ, vận động các khớp, tập giữ thăng bằng hay luyện tập những động tác nhẹ nhàng giúp trẻ giảm co cứng và tăng sự linh hoạt. Điều quan trọng là cha mẹ cần kiên nhẫn, tạo không gian thoải mái, tránh gây áp lực và tập luyện theo hướng dẫn của chuyên gia phục hồi chức năng.

6.2 Cần theo lộ trình của chuyên viên phục hồi, không tập tùy hứng

Việc tập luyện trong quá trình chăm sóc trẻ bại não phải tuân thủ nghiêm ngặt lộ trình do chuyên viên phục hồi chức năng thiết kế. Tập luyện không đúng kỹ thuật hoặc tùy hứng có thể gây tổn thương và làm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ. Do đó, việc phối hợp chặt chẽ với chuyên viên và thực hiện đều đặn các buổi trị liệu là yếu tố quyết định thành công trong phục hồi chức năng cho trẻ.

6.3  Kết hợp với liệu pháp y học tái tạo như tế bào gốc – có phù hợp?

Trong quá trình chăm sóc trẻ bại não, việc kết hợp tập luyện và phục hồi chức năng với các liệu pháp y học tái tạo như tế bào gốc đang nhận được nhiều sự quan tâm. Liệu pháp này đang là một trong những hướng nghiên cứu và ứng dụng y học tái tạo đầy tiềm năng nhằm cải thiện chức năng não bộ bị tổn thương do bại não. Tế bào gốc có khả năng phát triển và biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác nhau, giúp phục hồi và tái tạo mô não, cải thiện chức năng vận động và nhận thức cho trẻ.

Trong liệu pháp này, các tế bào gốc thường được lấy từ nguồn máu cuống rốn, tủy xương hoặc mô mỡ của chính trẻ hoặc người hiến tặng phù hợp. Sau khi được xử lý và kích thích, tế bào gốc được truyền vào cơ thể trẻ qua đường tiêm truyền tĩnh mạch hoặc tiêm trực tiếp vào vùng tổn thương não. Quá trình này nhằm giúp kích thích sự tái tạo các tế bào thần kinh và mạch máu mới, giảm viêm và cải thiện môi trường vi mô trong não.

Hiện nay, Mirai Care là đơn vị hợp tác độc quyền với Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI), Nhật Bản. Đơn vị chính là cầu nối vững chắc giúp trẻ bại não ở Việt Nam tiếp cận dịch vụ y tế hàng đầu Nhật Bản với mức chi phí hợp lý. Điều này mang đến hy vọng mới cho hàng triệu trẻ em được sống khỏe mạnh và phát  triển toàn diện. 

Việc kết hợp tập luyện và phục hồi chức năng với tế bào gốc mang lại hiệu quả cao

Trên đây là hướng dẫn chi tiết cách chăm sóc trẻ bại não tại nhà an toàn cùng sự kết hợp với các liệu pháp y học tiên tiến. Cha mẹ có con bị bại não thì phải thường xuyên quan sát các biểu hiện của con, nếu bất thường thì phải đưa con đến cơ sở y tế thăm khám và can thiệp sớm. Đừng quên thường xuyên theo dõi Mirai Care để đón đọc thêm một nhiều thông tin hữu ích về chăm sóc sức khỏe trẻ mỗi ngày nhé!