Làm gì khi trẻ bị tăng động? Hướng dẫn từ chuyên gia Nhật Bản

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Tăng động giảm chú ý (ADHD) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến ở trẻ nhỏ. Nghiên cứu tại hơn 102 quốc gia cho thấy khoảng 6,5% trẻ em gặp khó khăn trong việc kiểm soát hành vi và tập trung chú ý. Với nhiều cha mẹ, khoảnh khắc ấy luôn đi kèm nỗi băn khoăn: “Làm gì khi trẻ bị tăng động?” Trong bài viết này, Mirai care chia sẻ những hướng hỗ trợ khoa học và hiệu quả giúp cha mẹ đồng hành cùng con tốt hơn.

1. Dấu hiệu nhận biết trẻ bị tăng động

Những dấu hiệu dễ nhận biết trẻ bị tăng động 

Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), trẻ tăng động giảm chú ý (ADHD) thường có biểu hiện thuộc ba nhóm hành vi chính: hiếu động quá mức – mất tập trung – bốc đồng. Những triệu chứng này thường xuất hiện từ giai đoạn mầm non (3–7 tuổi) và có xu hướng kéo dài nếu không được phát hiện, can thiệp sớm.

Một nghiên cứu của Đại học Harvard (2020) cho thấy, trẻ ADHD có mức độ hoạt động não bộ cao hơn 30% ở vùng điều khiển chú ý và hành vi so với trẻ bình thường — điều này lý giải vì sao trẻ thường “khó ngồi yên” và “dễ xao nhãng” hơn bạn bè cùng lứa.

1.1 Hiếu động quá mức

Trẻ bị tăng động chú ý phải làm sao? Bố mẹ có thể nhận biết 1 số dấu hiệu của trẻ hiếu động quá mức như sau:

• Trẻ không thể ngồi yên, liên tục chạy nhảy, leo trèo ở những nơi không phù hợp.
• Cử động tay chân không ngừng, thường xoay người, gõ bàn hoặc nghịch đồ vật.
• Thường xuyên nói chen lời, khó kiểm soát âm lượng hoặc hành vi trong lớp.

Theo Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Mỹ (NIMH), hơn 85% trẻ ADHD có biểu hiện vận động quá mức ở ít nhất hai môi trường khác nhau (gia đình, trường học, nơi công cộng).

1.2  Mất tập trung

• Dễ xao nhãng trong học tập, trò chuyện hoặc các hoạt động hằng ngày.
• Khó hoàn thành nhiệm vụ, thường bỏ dở giữa chừng hoặc quên yêu cầu của người lớn.
• Không nghe kỹ hướng dẫn, tưởng như “không chú ý” dù đang được nói trực tiếp.
• Thường làm mất đồ dùng học tập, đồ chơi hoặc vật dụng cá nhân.

Khả năng duy trì sự chú ý của trẻ ADHD chỉ kéo dài trung bình 3–5 phút, trong khi trẻ phát triển bình thường có thể duy trì 12–15 phút.

1.3 Hành vi bốc đồng

• Phản ứng vội vàng, trả lời khi người khác chưa nói xong hoặc hành động thiếu kiểm soát.
• Khó chờ đợi đến lượt, đặc biệt trong trò chơi nhóm hoặc hoạt động chung.
• Dễ nổi nóng, cáu gắt, đặc biệt khi bị từ chối hoặc không đạt được mong muốn.

Báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC, 2022) ghi nhận: có tới 60% trẻ tăng động gặp vấn đề trong kiểm soát cảm xúc và thể hiện hành vi bốc đồng ở nhiều mức độ khác nhau [CDC, 2022].

2. Làm gì khi trẻ bị tăng động?

Khi trẻ được chẩn đoán tăng động giảm chú ý (ADHD), nhiều cha mẹ cảm thấy hoang mang, thậm chí tự trách mình. Tuy nhiên, ADHD không phải là bệnh lý “vô phương cứu chữa”, mà là một rối loạn phát triển thần kinh có thể cải thiện đáng kể nếu được can thiệp sớm và đúng cách.

Theo Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), hành trình hỗ trợ trẻ tăng động cần tuân theo nguyên tắc 3 phối hợp: Đánh giá sớm – Can thiệp đúng – Đồng hành liên tục giữa gia đình, nhà trường và chuyên gia.

2.1. Đưa trẻ đi thăm khám và đánh giá chuyên môn

Bước đầu tiên – và cũng là quan trọng nhất – là đưa trẻ đến các cơ sở chuyên khoa tâm lý hoặc thần kinh nhi để được đánh giá chuyên sâu. 

Các bài đánh giá thường được sử dụng:

• Thang đo Conners (Conners Rating Scales): giúp xác định mức độ hiếu động, bốc đồng.
• Vanderbilt Assessment Scale: đánh giá hành vi, học tập và tương tác xã hội.
• DSM-5 ADHD Criteria (chuẩn chẩn đoán của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2021), có tới 70% trẻ ADHD nếu được phát hiện và can thiệp trong 2 năm đầu sau chẩn đoán sẽ giảm đáng kể các triệu chứng và hòa nhập học đường tốt hơn [WHO Report on ADHD, 2021].

Tại Nhật Bản, các Viện Tâm lý – Phát triển trẻ em khuyến khích phụ huynh cho trẻ kiểm tra sàng lọc hành vi từ 3 tuổi. Mô hình “đánh giá kết hợp y tế – giáo dục” giúp xác định sớm các bất thường về hành vi và tập trung, tránh bỏ lỡ giai đoạn vàng can thiệp.

Khám bác sĩ chuyên môn là bước quan trọng để chẩn đoán tình trạng

2.2. Thiết lập thói quen và cấu trúc sinh hoạt rõ ràng

Làm gì khi trẻ bị tăng động, giảm chú ý có thể nhận thức và tạo lập thói quen trong cuộc sống hàng ngày? Trẻ tăng động thường thiếu khả năng tự kiểm soát, nên môi trường ổn định và thói quen lặp lại giúp trẻ cảm thấy an toàn và dễ hợp tác hơn.

Cha mẹ có thể:

• Lập thời gian biểu cố định: giờ thức dậy, ăn sáng, đi học, chơi, ngủ.
• Dán bảng minh họa bằng hình ảnh để trẻ tự xem và làm theo.
• Chia nhỏ nhiệm vụ: thay vì yêu cầu “Con làm bài tập đi”, hãy nói “Con viết 2 dòng này thôi nhé”.
• Giữ nguyên tắc nhất quán: không thay đổi kế hoạch đột ngột vì trẻ ADHD rất dễ mất kiểm soát khi môi trường thay đổi.

Có 1 mẹ chia sẻ với Mirai Care, bé trai 6 tuổi thường xuyên bỏ dở bài tập giữa chừng. Mẹ Nam đã dùng bảng “Routine Chart” – trong đó có hình nắng (dậy sớm), hình bút (làm bài), hình mặt cười (được chơi sau khi hoàn thành). Sau vài tuần, bé dần chủ động hơn vì hiểu mình sẽ được thưởng khi hoàn tất nhiệm vụ.

2.3. Giảm bớt kích thích tiêu cực

Trẻ ADHD rất nhạy cảm với môi trường xung quanh – tiếng ồn, đèn sáng, hoặc thậm chí là giọng nói lớn.
Những kích thích này khiến não bộ của trẻ “quá tải”, dẫn đến phản ứng như chạy nhảy liên tục, la hét, cáu gắt.

Cha mẹ nên:

• Giảm tiếng ồn trong nhà (nhạc, TV, tranh cãi…).
• Tránh la mắng hoặc so sánh con với bạn khác, vì điều đó chỉ làm trẻ thêm tự ti.
• Thay vì nói “Con lúc nào cũng nghịch!”, hãy nói “Mẹ biết con đang rất nhiều năng lượng, nhưng bây giờ mình ngồi xuống cùng làm nhé.”
• Tạo “góc yên tĩnh” trong nhà: một chỗ nhỏ có gấu bông, màu vẽ hoặc đồ chơi nhẹ nhàng để con lui tới khi cần bình tĩnh.

2.4. Áp dụng các phương pháp can thiệp phù hợp

Tùy theo độ tuổi và mức độ, mỗi trẻ sẽ có lộ trình can thiệp riêng. Một số hướng phổ biến và hiệu quả:

• Trị liệu hành vi (ABA, CBT): giúp trẻ nhận biết hậu quả hành vi, học cách dừng lại và suy nghĩ trước khi làm. Ví dụ: khi trẻ ném đồ chơi, chuyên viên sẽ giúp trẻ hiểu “khi ném – đồ sẽ hỏng – con không có đồ để chơi”, từ đó hình thành khả năng kiểm soát.
• Trị liệu ngôn ngữ: dành cho trẻ gặp khó khăn trong diễn đạt và giao tiếp.
  Qua các trò chơi, hát, kể chuyện, trẻ học cách sử dụng lời nói thay vì hành động bốc đồng.
• Trị liệu cảm xúc – nghệ thuật (Art, Play, Music Therapy): giúp trẻ giải tỏa năng lượng bằng hoạt động tích cực như vẽ, nặn đất, chơi nhạc cụ.
• Trị liệu tăng động bằng liệu pháp tế bào gốc Nhật Bản (hiệu quả sau điều trị >90%): cải thiện hoạt động thần kinh, tăng khả năng tập trung và nhận thức. Tại Miraicare, nhiều bé sau khi kết hợp trị liệu tế bào gốc cùng can thiệp tâm lý đã có thể ngồi học lâu hơn, giao tiếp rõ ràng và kiểm soát cảm xúc tốt hơn chỉ sau vài tháng.

Tuy nhiên, cha mẹ nên hiểu rằng không có phương pháp “một cho tất cả”, mà chỉ có phác đồ phù hợp nhất với chính đứa trẻ đó.

2.5. Phối hợp với nhà trường và chuyên gia

Câu trả lời được các chuyên gia trả lời nhiều nhất khi phụ huynh đặt câu hỏi cần chuẩn bị hay làm gì khi trẻ bị tăng động đó là sự phối hợp chặt chẽ với nhà trường và chuyên gia. Một sai lầm phổ biến của nhiều phụ huynh là chỉ tập trung vào trị liệu tại nhà mà thiếu kết nối với giáo viên và chuyên viên.
Thực tế, ADHD cần được hỗ trợ liên tục và thống nhất ở mọi môi trường – từ lớp học đến gia đình.

Cha mẹ nên:

• Thông báo với giáo viên về tình trạng của con để có cách dạy phù hợp (ví dụ: cho trẻ ngồi bàn đầu, chia nhỏ nhiệm vụ).
• Dành thời gian trao đổi định kỳ với chuyên viên để theo dõi tiến triển của con.
• Tham gia các lớp huấn luyện phụ huynh để học cách phản ứng phù hợp khi con bộc phát hành vi tiêu cực.

3. Sai lầm cha mẹ thường mắc khi trẻ bị tăng động 

Khi con được chẩn đoán tăng động, phần lớn cha mẹ đều hoang mang, lo lắng và dễ rơi vào những phản ứng tự nhiên – nhưng lại vô tình khiến tình trạng của con trở nên khó kiểm soát hơn. Dưới đây là những sai lầm phổ biến mà nhiều phụ huynh mắc phải:

3.1. Nghĩ rằng “con chỉ hiếu động bình thường”

Rất nhiều cha mẹ chủ quan, cho rằng tăng động chỉ là “trẻ hiếu động bình thường”. Tuy nhiên, khác biệt ở trẻ ADHD là sự mất kiểm soát kéo dài – không chỉ chạy nhảy, mà còn không thể tập trung, dễ cáu gắt và không kiềm chế được cảm xúc.
Nếu bỏ qua giai đoạn can thiệp sớm, trẻ sẽ dễ gặp khó khăn khi vào lớp học, ảnh hưởng đến tự tin và kết quả học tập.

3.2. La mắng hoặc trừng phạt con quá mức

Khi con không nghe lời, nhiều cha mẹ mất kiên nhẫn và phản ứng bằng quát mắng, thậm chí phạt con nặng.
Thực tế, trẻ ADHD không cố tình “hư”, mà não bộ của con gặp khó khăn trong việc điều tiết hành vi. Mỗi lần bị la mắng, trẻ chỉ cảm thấy sợ hãi và tự ti hơn, dẫn đến hành vi tiêu cực lặp lại nhiều hơn.

3.3. So sánh con với trẻ khác

Cha mẹ không nên so sánh con mình với các bé khác

“Con nhà người ta học ngoan thế!”, “Sao em làm được mà con lại không?” – những câu nói tưởng vô hại, nhưng với trẻ ADHD, nó giống như một “vết cắt” vào lòng tự trọng. So sánh khiến trẻ cảm thấy bản thân kém cỏi, mất động lực phấn đấu và dễ nổi cáu khi bị nhắc nhở.

Mỗi đứa trẻ đều có tốc độ phát triển khác nhau. Với trẻ tăng động, “chậm hơn” không có nghĩa là “thua kém”, mà chỉ là con cần thêm thời gian để lớn lên theo cách của mình.

3.4. Không duy trì sự kiên trì

Can thiệp cho trẻ tăng động là một hành trình dài – không thể “tốt lên trong vài ngày”. Nhiều cha mẹ nản lòng khi thấy con vẫn nghịch, vẫn mất tập trung sau vài buổi trị liệu, và dừng lại giữa chừng.

Thế nhưng, trẻ ADHD cần thời gian để hình thành thói quen mới. Chỉ khi cha mẹ kiên định và duy trì nhất quán, tiến bộ mới đến.

4. Mirai Care đã tiếp nhận trường hợp trẻ tăng động điều trị bằng tế bào gốc chưa?

Câu trả lời là CÓ. Trên 90% các bé tại Việt Nam do Miraicare tư vấn đều có biểu hiện tăng động từ mức trung bình đến nặng, kèm theo khó khăn về ngôn ngữ, tập trung và cảm xúc.

Nhiều trường hợp đã được hỗ trợ điều trị bằng liệu pháp tế bào gốc Nhật Bản kết hợp can thiệp hành vi – ngôn ngữ – tâm lý, cho thấy sự cải thiện rõ rệt: trẻ tăng khả năng chú ý, giảm hành vi bốc đồng, giao tiếp tốt hơn và dễ hòa nhập môi trường học tập. 

Ba mẹ có thể tham khảo case study thực tế - bé trai 4 tuổi có biểu hiện tăng động nặng và không thể rời khỏi lớp học, không thể tập trung trong giờ học. Sau khi điều trị tăng động bằng liệu pháp tế bào gốc Nhật bản đã có những hiệu quả rõ ràng.

Hiệu quả sau khi điều trị tăng động bằng liệu pháp tế bào gốc Nhật Bản

Tế bào gốc là những “tế bào gốc nguyên thủy” có khả năng tái tạo và phục hồi mô thần kinh.
Với trẻ ADHD, các nghiên cứu tại Nhật cho thấy liệu pháp này có thể giúp:

• Cải thiện hoạt động dẫn truyền thần kinh, giúp trẻ tập trung và kiểm soát tốt hơn.
• Giảm mức độ kích thích quá mức của hệ thần kinh trung ương, nhờ đó trẻ bớt bốc đồng, giảm hiếu động.
• Hỗ trợ phát triển não bộ toàn diện, khi kết hợp cùng can thiệp hành vi, dinh dưỡng và trị liệu tâm lý.

Nguyên lý hoạt động của liệu pháp tế bào gốc

4. Vai trò của gia đình trong quá trình hỗ trợ trẻ tăng động

Gia đình chính là “môi trường trị liệu đầu tiên và quan trọng nhất” đối với trẻ tăng động. Không chỉ nhà trường hay chuyên gia, mà sự thấu hiểu – kiên nhẫn – đồng hành của cha mẹ mới là yếu tố quyết định đến tốc độ và mức độ tiến bộ của trẻ.

4.1. Tạo môi trường sống ổn định và yêu thương

Trẻ tăng động thường rất nhạy cảm, dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc và bầu không khí xung quanh. Một gia đình tràn đầy căng thẳng, quát mắng hay so sánh sẽ khiến con thêm bất an và khó kiểm soát hành vi.

Ngược lại, nếu cha mẹ giữ bình tĩnh, nói chuyện nhẹ nhàng, con sẽ học được cách tự điều chỉnh cảm xúc theo.

Ví dụ: Khi con làm đổ nước, thay vì mắng “Con vụng quá!”, cha mẹ có thể nói “Không sao, mình cùng lau nhé!”. Cách phản ứng này giúp trẻ học cách chịu trách nhiệm mà không sợ hãi.

4.2. Duy trì thói quen sinh hoạt có cấu trúc rõ ràng

Thiết lập thói quen cho trẻ tăng động là bước quan trọng

Trẻ tăng động thường khó tập trung và dễ bị xao nhãng, nên sự ổn định trong lịch sinh hoạt là vô cùng quan trọng.

Cha mẹ nên:

• Thiết lập thời gian biểu cố định cho ăn – ngủ – học – chơi.
• Giảm thay đổi đột ngột để con không rơi vào trạng thái kích thích.
• Sử dụng bảng hình ảnh, sticker hoặc đồng hồ hẹn giờ để con dễ theo dõi hoạt động.

4.3. Đồng hành cùng chuyên gia trị liệu

Một liệu trình hiệu quả không thể tách rời sự phối hợp giữa chuyên gia và gia đình. Chuyên gia là người định hướng chuyên môn – lên kế hoạch can thiệp, còn cha mẹ là “người huấn luyện viên tại nhà”, duy trì và củng cố tiến bộ của con trong từng hành vi nhỏ.

Sau mỗi buổi can thiệp, cha mẹ nên:

• Trao đổi với chuyên viên về mục tiêu tuần này của con: ví dụ con đang được rèn kỹ năng chờ đợi, tập trung, hay kiểm soát hành vi.
• Quan sát và thực hành lại ở nhà những kỹ năng được hướng dẫn. Sự lặp lại thường xuyên trong môi trường quen thuộc giúp con hình thành thói quen nhanh hơn.
• Ghi chép tiến bộ và khó khăn, để chia sẻ lại cho chuyên gia. Việc này giúp hai bên điều chỉnh kế hoạch phù hợp với tốc độ phát triển của trẻ.

Ví dụ: Một bé 5 tuổi được chuyên viên hướng dẫn bài tập “ngồi yên 3 phút”. Tại nhà, mẹ tiếp tục áp dụng tương tự mỗi ngày, kèm lời khen khi con hoàn thành. Sau 2 tuần, thời gian tập trung của con tăng lên 6–7 phút.

4.4. Khen ngợi và khích lệ đúng cách

Trẻ tăng động rất dễ mất tự tin vì thường xuyên bị nhắc lỗi, la mắng hoặc so sánh. Điều cha mẹ cần làm không phải là “uốn nắn thật nghiêm khắc”, mà là “tập trung vào điều con làm được hơn là điều con chưa tốt”.

Khen ngợi đúng cách có thể tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ về hành vi.
Ví dụ:

• Thay vì nói “Con ồn quá, ngồi yên đi!”, hãy nói “Con vừa ngồi học được 5 phút rồi, mẹ thấy con rất cố gắng đó!”.
• Khi con chủ động xin lỗi hoặc tự dọn đồ chơi, cha mẹ nên ghi nhận ngay bằng lời khen ngắn gọn, ấm áp.

Những lời khích lệ này giúp con hiểu rằng nỗ lực của mình được nhìn thấy, từ đó tự điều chỉnh hành vi và cảm thấy hứng thú với việc học hoặc trị liệu.

4.5. Giữ tinh thần kiên nhẫn và lạc quan

Chăm sóc một đứa trẻ tăng động là hành trình dài, có lúc mệt mỏi và mất hy vọng. Nhưng cha mẹ cần hiểu rằng con không cố ý, mà là não bộ con cần thêm thời gian để học cách kiểm soát bản thân. Điều quý giá nhất với trẻ không phải là thuốc hay trị liệu, mà là niềm tin của cha mẹ rằng: “Con sẽ làm được.”

Kết luận

Tăng động là một rối loạn phổ biến nhưng hoàn toàn có thể được kiểm soát nếu cha mẹ hiểu đúng và hỗ trợ kịp thời. Thay vì lo lắng quá mức, cha mẹ nên bắt đầu bằng việc đưa con đi đánh giá chuyên môn, thiết lập nếp sinh hoạt ổn định và phối hợp cùng chuyên gia trong các buổi trị liệu. Hy vọng bài viết đã giúp cha mẹ có câu trả lời rõ ràng hơn cho câu hỏi “Làm gì khi trẻ bị tăng động?”.  Sự kiên nhẫn và đồng hành của gia đình chính là chìa khóa giúp con tiến bộ và hòa nhập tốt hơn trong cuộc sống.