5 Chú ý khi thực hiện phương pháp floortime (DIR) cho trẻ tự kỷ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Phương pháp Floortime (DIR) là một trong những phương pháp can thiệp sớm được nhiều chuyên gia và phụ huynh áp dụng cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ, chậm nói hoặc gặp khó khăn trong phát triển kỹ năng xã hội. Theo các chuyên gia của Mirai Care, khác với những cách tiếp cận chỉ tập trung vào hành vi, Floortime (DIR) chú trọng xây dựng mối liên kết cảm xúc và giao tiếp giữa trẻ với người chăm sóc thông qua các hoạt động vui chơi. Nhờ vậy, trẻ không chỉ cải thiện khả năng tương tác mà còn phát triển toàn diện về cảm xúc, tư duy và ngôn ngữ.

1. Phương pháp floortime (DIR) là gì?

Floortime hay còn gọi là DIR (Developmental, Individual - difference, Relationship - based) với nền tảng từ mô hình can thiệp phát triển dành cho trẻ chậm phát triển, đặc biệt là trẻ tự kỷ. Phương pháp này giúp những trẻ tự kỷ xây dựng kỹ năng cảm xúc, giao tiếp xã hội và tư duy thông qua trải nghiệm vui chơi. 

Nói một cách dễ hiểu Floortime là một chiến lược nằm trong khung lý thuyết DIR, tập trung vào việc thông qua những sở thích cá nhân cùng với nhu cầu chơi theo ý muốn, bản năng của các con để kết nối tạo ra các “vòng giao tiếp” trong môi trường chơi phù hợp với trẻ. Do đó phương pháp Floortime (DIR) còn được gọi là phương pháp ngồi sàn vì cần phải ngồi trực tiếp để chơi và tương tác với con trong biện pháp trị liệu này.

Phương pháp này được khởi xướng từ những năm 1980 bởi Tiến sĩ - Bác sĩ Stanley Greenspan, bác sĩ nhi khoa chuyên ngành tâm thần học đồng thời là tác giả cuốn sách Intelligence and Adaptation. Greenspan đã phát triển khái niệm DIR như một khung lý thuyết nền tảng, trong đó Floortime là cách thức ứng dụng thông qua các điểm mạnh, điểm yếu của trẻ tự kỷ và các tương tác khi chơi trò chơi nhằm khơi dậy sự phát triển tự nhiên ở trẻ.

Điểm khác biệt của DIR với các phương pháp can thiệp khác chính là đòi hỏi sự phối hợp ăn ý của tập thể, có thể kể đến: giáo viên, chuyên gia ngữ âm, chuyên gia tâm lý, bác sĩ chuyên ngành, nhà trị liệu vận động vật lý, cơ năng và cha mẹ. 

Trong phương pháp Floortime, chúng ta cần hiểu rõ 3 yếu tố: Developmental, Individual - differences và Relationship - based.

• Developmental (Phát triển): Tập trung vào các “nền tảng phát triển” (developmental capacities), bao gồm những kỹ năng cơ bản trẻ phải đạt được theo từng giai đoạn như kết nối cảm xúc, giao tiếp hai chiều và khả năng giải quyết vấn đề.
• Individual - differences (Khác biệt cá nhân): Mỗi trẻ có cách tiếp nhận và xử lý các kích thích khác nhau về cảm xúc, giác quan, vận động. Mô hình này dựa vào sự khác biệt, đặc thù đó để cá nhân hóa quá trình can thiệp cho từng trẻ tự kỷ.
• Relationship - based (Dựa trên mối quan hệ): Can thiệp dựa vào sự kết nối cảm xúc giữa trẻ và người chăm sóc. Qua môi trường yêu thương và phản hồi xúc cảm, trẻ mới dần khôi phục hoặc phát triển kỹ năng xã hội và giao tiếp.

Phương pháp floortime - phương pháp can thiệp sớm được nhiều chuyên gia và phụ huynh áp dụng cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ

2. Nguyên tắc cốt lõi của phương pháp floortime

Phương pháp floortime (DIR) nên được triển khai càng sớm càng tốt trong quá trình trị liệu cho trẻ. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng sớm có thể mang lại tác động tích cực rõ rệt đối với sự phát triển xã hội và cảm xúc của trẻ, đặc biệt là trẻ tự kỷ. Những nguyên tắc quan trọng trong DIR/Floortime gồm:

• Theo sát sự dẫn dắt của trẻ: Nhà trị liệu và người chăm sóc tham gia vào các hoạt động gắn với sở thích cá nhân của trẻ, từ đó tạo ra môi trường tương tác tích cực và khuyến khích trẻ chủ động tham gia.
• Đưa ra thử thách ở đúng mức độ: Áp dụng nguyên tắc “Vùng phát triển gần nhất” tức là lựa chọn những kỹ năng mà trẻ chưa thể tự thực hiện, nhưng có thể hoàn thành thành công với sự hỗ trợ phù hợp của người chăm sóc.
• Sử dụng kỹ thuật Scaffolding: Đây là phương pháp hỗ trợ tạm thời, người chăm sóc có thể từng bước khéo léo đưa ra sự giúp đỡ để trẻ có thể thực hiện thành công nhiệm vụ. Kết hợp “Scaffolding” với “vùng phát triển gần nhất” giúp hoạt động vừa mang tính thử thách, vừa thú vị và bổ ích.
• Tích hợp tương tác cảm xúc: Cha mẹ và nhà trị liệu chủ động tham gia các hoạt động mang mục đích bồi đắp tình cảm, nhằm xây dựng cảm giác tin tưởng và an toàn cho trẻ.
• Mở rộng vòng tròn giao tiếp: Khuyến khích trẻ sử dụng cử chỉ, lời nói hoặc các phương tiện giao tiếp khác để tăng khả năng kết nối và duy trì tương tác với người khác.
• Phát triển tư duy biểu tượng: Hỗ trợ trẻ rèn luyện trí tưởng tượng và tư duy trừu tượng thông qua các trò chơi nhập vai, đóng kịch và các hoạt động sáng tạo khác, từ đó nâng cao kỹ năng nhận thức trong con.

Nguyên tắc cốt lõi của phương pháp floortime trong quá trình điều trị cho trẻ tự kỷ 

3. Lợi ích của phương pháp floortime (DIR)

3.1. Cải thiện kỹ năng xã hội - cảm xúc

Phương pháp Floortime khuyến khích cha mẹ hoặc chuyên gia trị liệu tham gia trực tiếp vào những hoạt động mà trẻ hứng thú, từ đó tạo cơ hội để trẻ học cách nhận biết và bộc lộ cảm xúc của chính mình. Thông qua các tương tác này, trẻ dần hiểu và phản ứng với cảm xúc của người khác, góp phần nâng cao khả năng đồng cảm cũng như cách ứng xử phù hợp trong nhiều tình huống xã hội. Đặc biệt, các bước lặp đi lặp lại trong quá trình chơi không chỉ giúp trẻ cảm thấy an toàn mà còn rèn luyện những kỹ năng quan trọng như chờ đợi, chia sẻ và hợp tác với người khác.

3.2. Phát triển khả năng giao tiếp

Trong phương pháp Floortime, trẻ được khuyến khích sử dụng nhiều hình thức khác nhau như lời nói, cử chỉ hay ánh mắt để thể hiện nhu cầu và mong muốn của mình. Đây là một môi trường “mở” giúp trẻ chủ động bắt chuyện, đặt câu hỏi cũng như phản hồi trong quá trình giao tiếp, thay vì chỉ chờ người lớn dẫn dắt. Thông qua các trò chơi tương tác, trẻ dần học cách duy trì cuộc hội thoại, biết lắng nghe và diễn đạt ý tưởng của mình một cách rõ ràng, mạch lạc hơn.

3.3. Tăng cường sự kết nối giữa trẻ và người lớn

Quá trình đồng hành cùng trẻ ở đúng “tầng phát triển” đóng vai trò như một chiếc cầu nối, giúp xây dựng niềm tin và sự gắn bó chặt chẽ. Sự kết nối này không chỉ mang lại cho trẻ cảm giác an toàn, được lắng nghe và thấu hiểu, mà còn khơi gợi trong trẻ sự tò mò, mong muốn khám phá thế giới xung quanh. Khi trẻ thực sự cảm nhận được sự đồng hành ấy, các hoạt động trị liệu sẽ trở nên nhẹ nhàng, tự nhiên và đạt hiệu quả cao hơn.

3.4. Tăng khả năng xử lý thông tin, thích nghi môi trường

Phương pháp Floortime không chỉ giúp trẻ rèn luyện khả năng chú ý, lắng nghe và phân tích tình huống mà còn tạo điều kiện để trẻ học cách xử lý các kích thích từ môi trường như âm thanh, ánh sáng hay cảm giác chạm. Thông qua những hoạt động đa dạng, trẻ dần hình thành khả năng thích nghi với các hoàn cảnh mới, giảm bớt sự lo lắng khi có sự thay đổi về môi trường hoặc thói quen hằng ngày.

Phương pháp floortime (DIR) giúp trẻ tự kỷ cải thiện, phát triển, tăng sự kết nối và khả năng xử lý thông tin 

4. Đối tượng có thể áp dụng phương pháp floortime

DIR/Floortime là phương pháp được ứng dụng rộng rãi bởi các chuyên gia trị liệu (như trị liệu ngôn ngữ, trị liệu âm thanh), giáo viên và đặc biệt là cha mẹ khi can thiệp tại nhà. Phương pháp này mang lại hiệu quả cho nhiều nhóm trẻ gặp khó khăn trong quá trình phát triển, bao gồm:

• Rối loạn phổ tự kỷ (ASD): Floortime được biết đến nhiều nhất nhờ khả năng hỗ trợ trẻ tự kỷ cải thiện kỹ năng xã hội, cảm xúc và giao tiếp. Nhiều nghiên cứu cho thấy, ở nhiều mức độ khác nhau, trẻ tự kỷ có thể đạt tiến bộ rõ rệt khi áp dụng phương pháp này.
• Rối loạn xử lý cảm giác: Các hoạt động phong phú về giác quan, thường kết hợp trong trị liệu nghề nghiệp theo nguyên tắc DIR/Floortime, giúp trẻ học cách nhận biết, hiểu và điều chỉnh phản ứng với các kích thích cảm giác từ môi trường.
• Chậm nói và ngôn ngữ: Liệu pháp ngôn ngữ theo mô hình Floortime tập trung vào việc mở rộng “vòng tròn giao tiếp” thông qua tương tác và trò chơi ý nghĩa, từ đó cải thiện cả khả năng tiếp thu lẫn diễn đạt ngôn ngữ.
• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Những khó khăn về duy trì sự chú ý và quản lý hành vi tăng động có thể được cải thiện nhờ môi trường tương tác cá nhân hóa và giàu hỗ trợ của Floortime.

DIR mang lại hiệu quả cho nhóm trẻ gặp khó khăn trong quá trình phát triển

5. Cách triển khai thực hiện floortime

5.1. Chuẩn bị trước khi bắt đầu

Trước khi thực hiện phương pháp floortime (DIR), cha mẹ hoặc giáo viên cần chuẩn bị không gian phù hợp và tâm thế sẵn sàng. Không gian nên an toàn, yên tĩnh và ít yếu tố gây xao nhãng, để trẻ có thể tập trung vào quá trình trị liệu. Các đồ chơi, vật dụng được chọn nên phù hợp với sở thích và khả năng của trẻ, chẳng hạn như xe hơi đồ chơi, khối xếp hình, thú bông hoặc tranh ảnh. Người thực hiện cũng cần chuẩn bị tâm lý sẵn sàng lắng nghe, quan sát và theo dõi cảm xúc của trẻ, thay vì đặt ra mục tiêu “phải dạy được gì” ngay lập tức.

5.2. Quan sát và xác định “cửa vào” tương tác

Điểm khởi đầu của Floortime là quan sát trẻ để tìm ra “cửa vào” tức là quan sát để nắm được hoạt động hoặc sở thích hiện tại của trẻ. Cha mẹ có thể ngồi ở vị trí ngang tầm mắt với trẻ để quan sát biểu cảm, cử chỉ, hành động và giọng nói. Việc quan sát giúp người lớn hiểu rõ cảm xúc và động lực của trẻ tại thời điểm đó, từ đó dễ dàng kết nối và tham gia vào thế giới của trẻ một cách tự nhiên.

5.3. Tham gia vào hoạt động của trẻ 

Sau khi xác định được “cửa vào”, người lớn nhẹ nhàng tham gia vào hoạt động mà trẻ đang làm, không ép buộc chuyển sang trò chơi khác. Ví dụ, nếu trẻ đang chơi xếp hình, cha mẹ có thể lấy một miếng xếp và bắt đầu xếp cùng, hoặc giả vờ “tranh” một miếng để tạo tương tác vui nhộn. Nguyên tắc ở đây là theo dõi và đáp ứng theo nhịp của trẻ, khuyến khích giao tiếp qua ánh mắt, cử chỉ hoặc lời nói.

5.4. Mở rộng và nâng cấp tương tác

Khi trẻ đã bắt đầu tương tác, người lớn có thể khéo léo mở rộng trò chơi để tạo thêm cơ hội giao tiếp và phát triển kỹ năng. Ví dụ, nếu trẻ đang lăn xe hơi, có thể thêm yếu tố “đua xe” hoặc “xây gara” để khuyến khích trẻ lập kế hoạch, giải quyết vấn đề và tăng cường khả năng ngôn ngữ. Việc nâng cấp trò chơi cần dựa trên mức độ hứng thú của trẻ, tránh gây áp lực hoặc làm trẻ mất tập trung.

5.5. Kết thúc và phản hồi tích cực

Một buổi thực hiện phương pháp floortime (DIR) thường kéo dài 20 - 30 phút, tùy theo khả năng chú ý của trẻ. Khi kết thúc, cha mẹ nên dùng lời khen, ôm hoặc cử chỉ âu yếm để củng cố cảm giác an toàn và khuyến khích trẻ mong muốn tương tác nhiều hơn trong những lần sau. Ngoài ra, nên ghi chú lại những phản ứng, tiến bộ hoặc khó khăn của trẻ để điều chỉnh phương pháp trong các buổi tiếp theo.

Cần phải triển khai thực hiện phương pháp DIR một cách kỹ càng và kiên nhẫn 

6. Phương pháp Floortime có hiệu quả với trẻ tự kỷ không?

Liệu pháp Floortime được nhiều chuyên gia ghi nhận là một phương pháp tiềm năng giúp hỗ trợ người mắc rối loạn phổ tự kỷ, đặc biệt trong việc phát triển kỹ năng cảm xúc, giao tiếp và tương tác xã hội. Nhiều nghiên cứu khoa học đã được thực hiện nhằm đánh giá kết quả và lợi ích của phương pháp này.

Trong một nghiên cứu vào năm 2003, một trẻ tự kỷ tham gia 6 buổi Floortime mỗi ngày trong vòng 3 năm đã đạt tiến bộ đáng kể về phát triển cảm xúc, đồng thời giảm các triệu chứng cốt lõi của tự kỷ. Cũng theo nghiên cứu về Floortime, địa điểm được thực hiện trực tiếp tại nhà, khi cha mẹ áp dụng Floortime trong môi trường gia đình, có thể thấy trẻ cải thiện rõ rệt ở nhiều khía cạnh như khả năng cảm xúc, giao tiếp và kỹ năng sống hàng ngày. Các bà mẹ tham gia khảo sát cũng trả lời rằng mối quan hệ và sự tương tác với con được cải thiện đáng kể. Đặc biệt, không ghi nhận bất kỳ tác dụng phụ nào trong suốt quá trình trị liệu.

Qua nhiều nghiên cứu, Floortime mang lại các hiệu quả lợi ích rõ rệt cho trẻ tự kỷ:

• Tăng khả năng tương tác xã hội và cải thiện kỹ năng giao tiếp.
• Thúc đẩy phát triển cảm xúc, giảm các triệu chứng cốt lõi của tự kỷ.
• Tăng cường gắn kết giữa cha mẹ và con, hỗ trợ kỹ năng nuôi dạy con.
• Phát triển kỹ năng sống hàng ngày, giúp trẻ thích nghi tốt hơn với môi trường
• Hiệu quả về chi phí và đặc biệt phù hợp cho can thiệp sớm.

Lưu ý khi áp dụng: Hiệu quả của phương pháp Floortime có thể khác nhau tùy vào nhu cầu, mức độ và hoàn cảnh của từng trẻ. Vì vậy, phụ huynh nên tham khảo ý kiến của chuyên gia trị liệu hoặc bác sĩ chuyên khoa để xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp nhất.

Theo các nghiên cứu phương pháp Floortime mang lại các hiệu quả lợi ích rõ rệt cho trẻ tự kỷ

Phương pháp Floortime (DIR) không chỉ đơn thuần là một cách chơi cùng trẻ, mà còn là nền tảng giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, khả năng tư duy và sự kết nối cảm xúc với thế giới xung quanh. Mirai Care tin rằng với sự kiên nhẫn và áp dụng đúng kỹ thuật, phụ huynh có thể trở thành người đồng hành hiệu quả nhất trên hành trình hỗ trợ con. Nếu được kết hợp cùng các phương pháp trị liệu khác và thực hiện sớm, Floortime (DIR) có thể mang lại những thay đổi tích cực, lâu dài cho sự phát triển của trẻ.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!