Chuyên gia giải đáp “Siêu âm có phát hiện trẻ bị bại não sớm hay không”

Table of Contents

Việc phát hiện sớm bại não ở trẻ là mối quan tâm hàng đầu của nhiều bậc phụ huynh, đặc biệt trong giai đoạn thai kỳ. Một câu hỏi thường gặp là: "Siêu âm có phát hiện trẻ bị bại não sớm không?" Trong bài viết này, Mirai Care sẽ cung cấp thông tin chi tiết về khả năng của siêu âm trong việc phát hiện bại não, cũng như các phương pháp chẩn đoán bổ sung để hỗ trợ phát hiện sớm tình trạng này.

1. Bại não là gì? Có phát hiện được sớm không?

Bại não là gì?

Bại não (Cerebral Palsy – CP) là một rối loạn thần kinh mạn tính, xuất phát từ tổn thương não không tiến triển theo thời gian, thường xảy ra trong giai đoạn rất sớm từ trước sinh (trong thai kỳ), trong lúc sinh hoặc ngay sau sinh.

Tổn thương này ảnh hưởng đến các vùng não điều khiển vận động và tư thế, dẫn đến các vấn đề về trương lực cơ, phối hợp động tác, tư thế, thăng bằng và vận động. Trong một số trường hợp nặng, trẻ còn có thể kèm theo chậm phát triển trí tuệ, ngôn ngữ và cảm xúc xã hội.

Trẻ sơ sinh chưa có biểu hiện rõ ràng – Dễ nhầm lẫn với chậm phát triển

Trong giai đoạn sơ sinh và vài tháng đầu đời, dấu hiệu bại não thường không rõ ràng và dễ bị bỏ qua. Trẻ có thể chỉ biểu hiện:

• Cử động chậm, ít phản ứng hoặc quá cứng/mềm khi bế
• Không kiểm soát đầu tốt khi nằm sấp hay ngồi
• Chậm lật, chậm ngồi, chậm bò
• Tay chân vận động không đều, thường chỉ dùng một bên

Tuy nhiên, những dấu hiệu này dễ bị cha mẹ nghĩ rằng do “chậm một chút cũng không sao” hoặc "trẻ nào phát triển cũng khác nhau". Đây chính là lý do khiến việc chẩn đoán thường bị trì hoãn đến khi trẻ lớn hơn và biểu hiện rõ ràng hơn.

Cha mẹ càng phát hiện thì càng tăng cơ hội can thiệp sớm

Theobáo cáo của PMC PubMed Central, việc can thiệp sớm dành riêng cho bại não mang đến cải thiện hiệu quả đáng kể cho trẻ nhỏ. Đặc biệt, nếu được phát hiện bệnh trước 6 tháng tuổi, trẻ bại não sẽ càng có nhiều cơ hội khám và chữa bệnh hơn:

Tiến bộ trong điều trị: Can thiệp sớm dành riêng cho bại não cải thiện kết quả

• Can thiệp phục hồi chức năng sớm (vận động trị liệu, vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu…)
• Hỗ trợ phát triển ngôn ngữ và nhận thức
• Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng, chăm sóc tại nhà phù hợp

Bại não - một rối loạn thần kinh mạn tính gây ảnh hưởng tới sự phát triển của trẻ

2. Siêu âm có giúp phát hiện bại não không?

Siêu âm thai không thể chẩn đoán bại não

Nhiều cha mẹ thắc mắc: “Siêu âm có phát hiện trẻ bị bại não sớm không?” thì câu trả lời là trong quá trình mang thai không thể trực tiếp phát hiện liệu trẻ có bị bại não hay không, vì ở giai đoạn này não bộ của thai nhi chưa biểu hiện tổn thương nào rõ ràng hoặc những tổn thương chưa xảy ra.

• Mặc dù siêu âm có thể phát hiện một số dị tật hình thái lớn của não (như não úng thủy, não nhỏ…), nhưng bại não không phải là dị tật cấu trúc mà là rối loạn chức năng do tổn thương não sớm, nên khó quan sát bằng hình ảnh siêu âm thông thường.
• Hơn nữa, nhiều tổn thương liên quan đến bại não thường chỉ xảy ra trong hoặc sau quá trình sinh - như ngạt, xuất huyết não, hoặc nhiễm trùng thần kinh trung ương sau sinh.

Siêu âm đầu sau sinh có thể gợi ý dấu hiệu nghi ngờ

Sau khi trẻ chào đời, đặc biệt là ở trẻ sinh non hoặc trong quá trình sinh xảy ra các trường hợp ngoài ý muốn như ngạt, nhiễm trùng, co giật..., siêu âm đầu qua thóp trước là một phương pháp thường được sử dụng để đánh giá cấu trúc não.

Một số bất thường gợi ý nguy cơ bại não có thể phát hiện qua siêu âm đầu bao gồm:

• Xuất huyết não thất: đặc biệt là các mức độ nặng (độ III, IV) có thể gây tổn thương mô não.
• Giãn não thất: cho thấy khả năng tổn thương hoặc chèn ép lên hệ thống não thất.
• Tổn thương chất trắng quanh não thất (PVL – Periventricular Leukomalacia): là dạng tổn thương thường gặp ở trẻ sinh non, gây mất chất trắng và liên quan mật thiết đến bại não thể co cứng.

Mặc dù siêu âm có thể chẩn đoán được nhiều dị tật, nhưng không thể dùng để kết luận trẻ bị bại não bởi: 

• Không phải trẻ nào có tổn thương trên siêu âm cũng bị bại não.
• Ngược lại, có những trẻ không phát hiện tổn thương rõ ràng trên siêu âm nhưng vẫn phát triển các biểu hiện lâm sàng của bại não sau đó.

Do đó, để xác định trẻ có bị bại não hay không, cần theo dõi liên tục về mặt hành vi, vận động, và thần kinh qua thời gian, kết hợp qua các đánh giá lâm sàng bởi bác sĩ chuyên khoa. Hoặc các công cụ thăm khám chuyên sâu hơn như MRI não, EEG (điện não đồ), các bài test vận động – phát triển.

Siêu âm thai trong quá trình mang thai không thể trực tiếp phát hiện trẻ có bị bại não

3. Những mốc nào có thể phát hiện nguy cơ bại não?

3.1 Giai đoạn thai kỳ

Trong trường hợp, siêu âm có phát hiện trẻ bị bại não sớm thì chỉ có thể phát hiện một số nguy cơ gián tiếp liên quan đến bại não, chẳng hạn như: Dị tật não nặng (não úng thủy, não nhỏ, bất sản thể chai…), Thai chậm phát triển trong tử cung (IUGR), Giảm lưu lượng máu đến não thai nhi qua đo doppler động mạch não

Tuy nhiên:

• Siêu âm không thể chẩn đoán trực tiếp bại não vì các tổn thương thần kinh chức năng chưa biểu hiện rõ trong thời kỳ bào thai.
• Những tổn thương dẫn đến bại não thường xảy ra trong lúc sinh hoặc sau sinh (ngạt, nhiễm trùng, chấn thương…).

3.2 Giai đoạn sơ sinh

Đối với những trẻ sinh non, nhẹ cân cần theo dõi chặt chẽ trong tuần đầu tiên: 

Các phương pháp hỗ trợ phát hiện tổn thương thần kinh:

Siêu âm đầu qua thóp trước: phát hiện xuất huyết não thất, tổn thương chất trắng quanh não thất (PVL)

MRI hoặc CT scan: cho hình ảnh chi tiết hơn về não, hỗ trợ đánh giá mức độ tổn thương

Theo dõi lâm sàng: 

• Phản xạ sơ sinh bất thường (mất phản xạ bú, Moro yếu hoặc không có...)
• Trương lực cơ bất thường: mềm nhũn hoặc cứng đờ tay chân, cổ yếu
• Cơn co giật sơ sinh

3.3 Giai đoạn 4–6 tháng

Đây là giai đoạn vàng để nhận biết các dấu hiệu chậm phát triển vận động, đặc biệt ở những trẻ có các dấu hiệu nguy cơ từ trước.

Một số dấu hiệu cảnh báo sớm có thể kể đến:

• Trẻ chậm đạt mốc phát triển vận động: Chưa biết lẫy (ở mốc 4–5 tháng) hoặc chưa biết ngồi khi được hỗ trợ (mốc gần 6 tháng)
• Bàn tay nắm chặt kéo dài, không mở ra thoải mái
• Tay xoắn vặn, cử động không đều
• Trương lực cơ bất thường: quá cứng hoặc quá mềm
• Thiếu tương tác với người chăm sóc: ít cười, không nhìn theo đồ vật hoặc âm thanh

Những biểu hiện này là dấu hiệu nghi ngờ sớm của bại não thể co cứng hoặc thể loạn động, cần được can thiệp càng sớm càng tốt để giảm nguy cơ di chứng.

Thời điểm vàng để siêu âm phát hiện trẻ bị bại não chính là từ 4 - 6 tháng tuổi

4. Làm thế nào để phát hiện bại não sớm và chính xác?

Phát hiện bại não sớm đóng vai trò vô cùng quan trọng, giúp trẻ có cơ hội can thiệp kịp thời, giảm thiểu di chứng vận động và nhận thức. Để chẩn đoán sớm và chính xác, cần kết hợp nhiều phương pháp đánh giá chuyên sâu, bao gồm:

4.1. Đánh giá lâm sàng và theo dõi phát triển vận động

Quan sát và đánh giá các dấu hiệu lâm sàng là bước đầu tiên và quan trọng trong việc phát hiện sớm:

• Trương lực cơ bất thường: cứng hoặc mềm quá mức
• Phản xạ bất thường: phản xạ sơ sinh tồn tại quá lâu hoặc biến mất quá sớm
• Cử động bất thường: tay chân xoắn vặn, ít cử động, không đối xứng
• Chậm đạt các mốc phát triển như biết lẫy, ngồi, bò, đứng, đi

Các bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia phục hồi cần theo dõi biểu hiện vận động, tương tác, phát triển nhận thức theo từng giai đoạn.

4.2. Chẩn đoán hình ảnh não bộ

Chụp MRI não (cộng hưởng từ) là phương pháp hình ảnh chính xác nhất giúp phát hiện tổn thương não có liên quan đến bại não:

• Tổn thương chất trắng quanh não thất (PVL)
• Nhồi máu não, xuất huyết não
• Bất thường cấu trúc não

MRI đặc biệt hữu ích với trẻ sinh non, có tiền sử ngạt, hoặc có biểu hiện thần kinh nghi ngờ.

Siêu âm đầu chỉ có giá trị định hướng ban đầu, MRI là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán hình ảnh bại não.

4.3. Đánh giá chức năng vận động tại cơ sở chuyên sâu

Các trung tâm phục hồi chức năng nhi khoa sử dụng các công cụ đánh giá chuẩn hóa để đo lường mức độ ảnh hưởng:

• GMFM (Gross Motor Function Measure) - đo lường khả năng vận động thô
• HINE (Hammersmith Infant Neurological Examination) - đánh giá thần kinh ở trẻ dưới 2 tuổi
• Test vận động tinh và tương tác xã hội

Đội ngũ chuyên gia vật lý trị liệu - phục hồi chức năng sẽ đánh giá chi tiết các chỉ số vận động, từ đó xác định kế hoạch can thiệp phù hợp.

Đánh giá chức năng vận động tại cơ sở chuyên sâu là một trong những cách để phát hiện trẻ có bị bại não hay không

5. Phụ huynh nên làm gì nếu nghi ngờ con có nguy cơ bại não?

5.1. Không nên chờ đợi kiểu “từ từ rồi con sẽ biết đi”

Tâm lý sai lầm phổ biến của phụ huynh:

• “Trẻ nhà người ta biết lẫy sớm là do phát triển nhanh, con mình chậm là bình thường.”
• “Đứa trước cũng vậy, sau lớn rồi biết đi hết.”

Nguy hiểm của việc chờ đợi:

• Não bộ của trẻ trong 2 năm đầu đời có khả năng học hỏi, thích nghi và phục hồi rất mạnh. Càng phát hiện sớm, khả năng hồi phục càng cao.
• Trẻ bỏ lỡ giai đoạn này sẽ khó đạt được kỹ năng vận động – nhận thức bình thường sau này.

5.2. Đưa trẻ đi khám tại cơ sở chuyên khoa để tầm soát phát triển thần kinh – vận động

Khi nào cần đưa đi tầm soát?

• Trẻ quá 4 tháng vẫn chưa biết lẫy, không ngẩng đầu tốt
• Trẻ không duỗi thẳng được tay chân, luôn gồng hoặc mềm nhũn
• Trẻ không nắm đồ vật, không biết mỉm cười, không tương tác với cha mẹ
• Một bên tay/chân hoạt động kém hơn bên còn lại

Nơi khám phù hợp:khoa Phục hồi chức năng – Thần kinh nhi tại các bệnh viện chuyên khoa hoặc trung tâm phát triển trẻ em.

Bác sĩ sẽ thực hiện:

• Đánh giá phản xạ nguyên thuỷ, trương lực cơ, vận động tự phát
• Theo dõi biểu hiện bất thường trong hành vi, tương tác
• Chỉ định chụp MRI não nếu nghi có tổn thương
• Hướng dẫn cha mẹ theo dõi, tập luyện tại nhà nếu chưa cần điều trị chuyên sâu

5.3. Bắt đầu can thiệp phục hồi chức năng càng sớm càng tốt (từ 4–6 tháng tuổi)

Tại sao can thiệp sớm lại quan trọng?

• Trẻ nhỏ chưa hình thành thói quen vận động sai → dễ điều chỉnh
• Não bộ còn mềm dẻo, khả năng tạo các kết nối thần kinh mới rất cao
• Giúp ngăn chặn biến dạng khớp, lệch tư thế, yếu cơ… về sau

Can thiệp bao gồm:

Lưu ý:Việc tập luyện cần có phác đồ cá nhân hoá, phù hợp với mức độ tổn thương của từng trẻ.

5.4. Tinh thần của cha mẹ: đồng hành – chủ động – kiên trì

• Đồng hành: Trẻ cần cha mẹ làm bạn, kiên nhẫn, đồng hành cùng con vượt qua hành trình quan trọng này.
• Chủ động: Tìm kiếm thông tin chính thống, không tự điều trị.
• Kiên trì: Kết quả phục hồi cần thời gian, có thể tính bằng tháng hoặc năm.

Cha mẹ là người đồng hành đáng tin cậy của trẻ bị bại não

Vậy bài viết trên đã trả lời câu hỏi siêu âm có phát hiện trẻ bị bại não sớm? Mirai Care có thể nói siêu âm là công cụ hữu ích trong việc theo dõi sức khỏe thai nhi và có thể phát hiện một số dấu hiệu bất thường liên quan đến nguy cơ bại não. Tuy nhiên, để chẩn đoán chính xác, cần kết hợp siêu âm với các phương pháp khác như MRI hoặc xét nghiệm di truyền. Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ mắc bại não. Do đó, các bậc phụ huynh nên duy trì lịch khám thai định kỳ và tham khảo ý kiến chuyên gia khi có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào.