Trẻ bại não thể nhẹ: Dấu hiệu nhận biết & Hướng dẫn điều trị

Table of Contents

Trẻ bại não thể nhẹ thường không có những biểu hiện rõ ràng như các dạng bại não nặng, khiến nhiều phụ huynh dễ dàng bỏ qua hoặc nhầm lẫn với sự chậm phát triển tạm thời. Tuy nhiên, việc phát hiện sớm những dấu hiệu đặc trưng và can thiệp kịp thời có thể giúp trẻ cải thiện đáng kể khả năng vận động, ngôn ngữ và hòa nhập xã hội. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ chia sẻ cho bạn tất tần tật kiến thức về tình trạng này. 

1. Bại não thể nhẹ là gì?

Bại nãolà tình trạng bệnh lý liên quan đến thần kinh do não bộ bị tổn thương khiến rối loạn vận động, tư thế ở nhiều trẻ nhỏ. Các triệu chứng của bệnh này xuất hiện rất sớm, thường khởi phát trước 5 tuổi. Tỷ lệ trẻ bại não thể nhẹ khá cao, nguyên nhân chủ yếu xuất phát do sinh non. 

Ở các trường hợp trẻ bại não thể nhẹ, mức độ bị tổn thương thấp hơn trẻ bình thường, chỉ đủ gây ra những suy giảm ở mức độ nhẹ. Tình trạng này có thể xảy ra trước, trong và sau sinh. Mặc dù mức độ tổn thương não ở trẻ bại não thể nhẹ không quá lớn nhưng nó cũng gây ra nhiều ảnh hưởng nhất định. Trẻ vẫn đối diện với rối loạn về ngôn ngữ, vận động. Tùy vào vùng não tổn thương mà mức độ rối loạn khác nhau. 

Bại não thể nhẹ dễ bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với “chậm phát triển bình thường” vì các dấu hiệu thường rất mờ nhạt, tiến triển chậm và không gây ra những bất thường rõ ràng ngay từ đầu. Nhiều trẻ vẫn có thể học nói, đi lại và sinh hoạt như bình thường, chỉ là chậm hơn so với bạn bè cùng trang lứa. 

Thêm vào đó, mỗi trẻ đều có tốc độ phát triển riêng, nên phụ huynh thường có tâm lý “đợi con lớn sẽ khác” mà không nghĩ tới khả năng có vấn đề thần kinh vận động. Ngoài ra, một số biểu hiện nhẹ như vụng về, đi không vững, khó giữ thăng bằng hay chậm nói thường bị xem là do tính cách, thể chất yếu hoặc thiếu tương tác, dẫn đến chẩn đoán trễ và bỏ lỡ giai đoạn can thiệp vàng trong phát triển của trẻ.

Trẻ bại não nhẹ khác biệt rõ rệt so với các dạng bại não nặng như thể co cứng, thể múa vờn và thể phối hợp, cả về mức độ tổn thương thần kinh, triệu chứng cũng như tiềm năng phát triển. Cụ thể: 

• Bại não nhẹ là dạng tổn thương nhẹ, trẻ có thể đi lại, sinh hoạt, học tập gần như bình thường nếu được can thiệp sớm, thay vào đó, chỉ xuất hiện các biểu hiện chỉ như vụng về, chậm chạp hoặc yếu nhẹ một bên cơ thể.
• Thể co cứng gây cứng cơ, khó cử động linh hoạt, nhiều trẻ đi lại khó khăn hoặc phải dùng xe lăn, nhất là khi tổn thương cả 4 chi.
• Thể múa vờn khiến trẻ có cử động không kiểm soát, khó nói, khó ăn, khó giữ thăng bằng dù trí tuệ có thể vẫn tốt.
• Thể phối hợp (ataxic) làm trẻ mất thăng bằng, vụng về trong các hoạt động như viết, cầm nắm, dễ té ngã.

Bại não nhẹ ở trẻ có thể xảy ra trước, trong và sau sinh

2. Dấu hiệu nhận biết sớm trẻ bại não thể nhẹ

Các dấu hiệu của trẻ bị bại não thể nhẹ phụ huynh nên chú ý quan sát:

• Đi bộ bất thường: Đi bằng đầu ngón chân , đi bằng gót chân, đầu gối liên tục cong, đi bằng ngón chân hướng vào trong hoặc ra ngoài, đi khập khiễng nhẹ,....
• Khó khăn với các kỹ năng vận động tinh: Các kỹ năng đòi hỏi sự chính xác và khéo léo như viết, vẽ,....
• Rối loạn ngôn ngữ: Nói ngọng, thở hổn hển hoặc không nói được (liên quan đến bại não không nói được). Trẻ giao tiếp chậm, chậm hiểu lời nhưng vẫn có khả năng học hỏi.
• Chuyển động chậm/cơ bắp yếu: Trẻ em thiếu cơ bắp có thể biểu hiện chuyển động chậm, sức mạnh yếu và kiểm soát đầu và thân mình kém. Một số trẻ biết đi nhưng khó giữ thăng bằng, đi kiễng chân, không chạy được.
• Các chuyển động cứng nhắc/cơ bắp trương lực cao: Trẻ có quá nhiều cơ bắp trương lực (một tình trạng gọi là co cứng) có thể biểu hiện các chuyển động cứng nhắc.
• Tư thế xấu: Nghiêng về một bên , vai cong hoặc đầu gối cong khi đứng.
• Run: Các chuyển động không tự chủ, có nhịp điệu và dao động.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bại não thể nhẹ dễ bị nhầm với chậm nói, tự kỷ,....

3. Vì sao phụ huynh thường bỏ qua dấu hiệu của bại não thể nhẹ?

Phụ huynh thường bỏ qua dấu hiệu của bại não thể nhẹ do nhiều nguyên nhân phức tạp, cả về mặt tâm lý lẫn kiến thức chuyên môn. Cụ thể: 

• Biểu hiện không rõ ràng, dễ bị nhầm lẫn

Ở thể nhẹ, bại não không gây ra những rối loạn vận động nghiêm trọng như co cứng, co giật hay liệt toàn thân. Thay vào đó, các biểu hiện rất tinh vi, như chậm biết bò/ đứng/ đi, dáng đi không vững, bước chân lê nhẹ, chậm nói,.... Những biểu hiện này thường bị quy kết là “do cơ địa yếu”, “con trai chậm nói là chuyện thường” hoặc “chắc tại ít vận động nên chậm”.

• Tâm lý chủ quan và kỳ vọng tích cực của phụ huynh

Nhiều cha mẹ có xu hướng lạc quan, tin rằng con chỉ phát triển chậm tạm thời và sẽ “tự bắt kịp” sau một thời gian. Điều này xuất phát từ niềm tin tự nhiên của cha mẹ rằng con mình sẽ phát triển khỏe mạnh, cùng với tâm lý e ngại việc chẩn đoán có vấn đề nghiêm trọng.

Ngoài ra, một số phụ huynh còn lo sợ bị "dán nhãn" con mình là bị bệnh hoặc khuyết tật, nên có xu hướng né tránh việc kiểm tra chuyên sâu, vô tình bỏ lỡ giai đoạn can thiệp sớm – thời điểm vàng để cải thiện chức năng vận động và phát triển trí tuệ cho trẻ.

• Thiếu kiến thức về bại não thể nhẹ

Khác với các bệnh lý khác như tự kỷ hay chậm nói đã được tuyên truyền rộng rãi, bại não thể nhẹ vẫn còn là khái niệm xa lạ đối với nhiều phụ huynh. Khi nghe đến “bại não”, người ta thường nghĩ đến những trường hợp nặng, liệt toàn thân, phải ngồi xe lăn hoặc không thể giao tiếp, ít ai hình dung rằng con mình đi lại được, nói được mà vẫn có thể thuộc nhóm bại não thể nhẹ.

• Không được tư vấn kịp thời từ hệ thống y tế

Trong nhiều trường hợp, trẻ đã được đưa đi khám nhưng bác sĩ không phát hiện vấn đề nếu trẻ chỉ biểu hiện rất nhẹ. Nếu không đến các cơ sở phục hồi chức năng, thần kinh nhi hoặc trung tâm can thiệp sớm có chuyên môn sâu, việc chẩn đoán có thể bị bỏ sót. Điều này càng khiến cha mẹ an tâm sai lầm, tiếp tục trì hoãn việc hỗ trợ cần thiết cho con.

Phụ huynh thường bỏ qua dấu hiệu của bại não thể nhẹ ở con

4. Trẻ bại não thể nhẹ có cần điều trị không?

Câu trả lời chắc chắn là CÓ. Bởi, nếu trẻ bại não thể nhẹ không điều trị kịp thời sẽ có nguy cơ bị: 

• Biến dạng hệ vận động:Trẻ bại não thể nhẹ triệu chứng có vẻ nhẹ nhưng nếu không điều trị sớm dáng đi của trẻ dễ bị không đều, chân chữ O hoặc chữ X, vẹo cột sống, lệch khớp, co rút cơ, ảnh hưởng đến khả năng di chuyển, tự phục vụ. Những biến dạng này không tự biến mất, thậm chí nặng lên theo thời gian do xương và cơ bắp phát triển lệch lạc. 
• Ảnh hưởng cảm xúc và tâm lý xã hội:Trẻ bại não thể nhẹ để lâu không chữa trị có nguy cơ bị mặc cảm, tự ti khi nhận ra mình khác biệt so với bạn bè cùng trang lứa. Không những thế, lâu dài khiến trẻ rối loạn cảm xúc, khó hòa nhập tập thể, kỹ năng giao tiếp và kỹ năng sống hạn chế do không dám tham gia hoạt động nhóm. 
• Học tập và nhận thức chậm phát triển:Một số trẻ bại não thể nhẹ có kèm theo rối loạn ngôn ngữ, khó tập trung hoặc tiếp thu chậm hơn. Nếu không can thiệp thì trẻ có thể bị chậm nói, khó đọc viết, thụ động trong lớp học.Theo Cerebral Palsy Guidance, hiện nay khoảng 41% trẻ em mắc bại não ở Hoa Kỳ có một mức độ suy giảm nhận thức, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh hoạt hàng ngày. 

Dù bại não nhẹ có triệu chứng nhẹ nhưng phụ huynh không nên chủ quan

5. Hướng điều trị và phục hồi chức năng cho trẻ bại não thể nhẹ

Trẻ bại não thể nhẹ không can thiệp và điều trị kịp thời sẽ có nguy cơ gặp khó khăn trong học tập, giao tiếp xã hội và mất dần tính tự lập. Dưới đây là hướng điều trị và phục hồi chức năng cho trẻ bại não thể nhẹ: 

Phục hồi chức năng vận động

Với trẻ bại não thể nhẹ, phục hồi chức năng vận động là nền tảng quan trọng. Mục tiêu chính là tăng độ linh hoạt của cơ – khớp, cải thiện khả năng giữ thăng bằng và giúp trẻ hình thành các tư thế vận động đúng. Trẻ được hướng dẫn thực hiện các bài tập phù hợp nhằm hỗ trợ kiểm soát cơ thể tốt hơn, đồng thời phòng ngừa biến chứng như co cứng cơ, cong chân hay vẹo cột sống. 

Phương pháp điều trị thường áp dụng là vật lý trị liệu theo các hướng tiếp cận như Bobath, Vojta hoặc NDT, tùy theo tình trạng cụ thể của từng trẻ. Ngoài ra, trẻ cũng được khuyến khích tham gia các hoạt động vận động vui chơi giúp tăng phản xạ và điều phối cơ thể một cách tự nhiên.

Âm ngữ trị liệu

Một số trẻ bại não thể nhẹ có biểu hiện rối loạn ngôn ngữ như chậm nói, phát âm không rõ, khó diễn đạt ý hoặc không phản ứng với lời gọi. Trong trường hợp này, âm ngữ trị liệu đóng vai trò rất quan trọng nhằm phát triển khả năng giao tiếp và chuẩn bị cho quá trình học tập sau này. Trẻ sẽ được can thiệp thông qua các bài tập phát âm, luyện nói, mở rộng vốn từ và thực hành giao tiếp trong môi trường gần gũi. 

Trị liệu thường được thực hiện bởi chuyên viên âm ngữ có kinh nghiệm, với sự phối hợp chặt chẽ từ phụ huynh để luyện tập thêm tại nhà. Việc phát hiện và điều trị sớm sẽ giúp trẻ cải thiện nhanh khả năng nghe – hiểu – diễn đạt, từ đó tăng sự tự tin trong giao tiếp xã hội.

Hoạt động trị liệu và kỹ năng tự lập

Ngoài khả năng vận động và ngôn ngữ, trẻ bại não thể nhẹ cũng có thể gặp hạn chế trong các hoạt động sinh hoạt thường ngày như mặc đồ, cầm nắm đồ vật, viết, vẽ hay ăn uống. Hoạt động trị liệu sẽ giúp trẻ luyện tập các thao tác cần thiết để tăng cường sự độc lập. 

Các bài tập thường bao gồm việc sử dụng tay để mở, đóng, kéo, cài, tháo, kết hợp với các trò chơi giúp rèn luyện vận động tinh và khả năng phối hợp tay – mắt. Trẻ được hướng dẫn từng bước để thực hiện công việc sinh hoạt phù hợp với độ tuổi, từ đó phát triển tính chủ động, tự tin và sẵn sàng hòa nhập môi trường học đường.

Phối hợp điều trị bằng tế bào gốc thần kinh

Trong một số trường hợp đặc biệt, trẻ có thể được bác sĩ chỉ định điều trị hỗ trợ bằng phương pháp tế bào gốc thần kinh. Đây là hướng điều trị hiện đại, được áp dụng cho các trường hợp trẻ có tổn thương thần kinh khu trú rõ trên hình ảnh học (như MRI), hoặc khi phục hồi chức năng thông thường chưa mang lại tiến triển rõ rệt. Việc điều trị bằng tế bào gốc cần được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên sâu, có đầy đủ trang thiết bị và đội ngũ chuyên môn. Phương pháp này không thay thế phục hồi chức năng mà đóng vai trò hỗ trợ, giúp quá trình điều trị đạt hiệu quả cao hơn.

Nên can thiệp và điều trị bại não cho trẻ ngay từ khi mới chớm

6. Trẻ bại não thể nhẹ có đi học và phát triển như bình thường không?

Trẻ bại não thể nhẹ hoàn toàn có thể đi học và phát triển gần như bình thường, tùy vào mức độ tổn thương não, sự hỗ trợ trẻ nhận và vùng não bị ảnh hưởng. Nếu không có tổn thương ở vùng não liên quan đến trí tuệ hay khả năng ngôn ngữ, trẻ vẫn tiếp thu bài vở tốt như các bạn cùng lớp. Trong một số trường hợp, các em có thể cần một vài hỗ trợ nhỏ như thời gian làm bài dài hơn, nghỉ giữa giờ để giảm mỏi hoặc có giáo viên hỗ trợ kèm trong lớp. 

Nếu có khó khăn về ngôn ngữ hoặc khả năng tập trung, trẻ có thể cần:

• Hỗ trợ bởi chuyên viên ngôn ngữ trị liệu
• Giáo viên hỗ trợ học tập (shadow teacher)
• Chương trình học điều chỉnh (IEP – Individualized Education Plan)

Khả năng phát triển toàn diện của trẻ còn phụ thuộc vào việc phát hiện và can thiệp sớm. Những trẻ được tiếp cận vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu hoặc ngôn ngữ trị liệu từ sớm thường có kết quả phục hồi và thích nghi tốt hơn rất nhiều. Không chỉ phát triển về thể chất, trẻ cũng có thể phát triển bình thường về mặt cảm xúc, xã hội nếu sống trong môi trường được yêu thương, khích lệ và không bị phân biệt đối xử.

Trẻ mắc bại não thể nhẹ hoàn toàn có thể đi học và phát triển gần như bình thường

Trên đây là những thông tin chi tiết về trẻ bại não thể nhẹ gồm dấu hiệu nhận biết, phương pháp điều trị và một số vấn đề liên quan khác. Với sự hỗ trợ đúng lúc và đúng cách, các em hoàn toàn có thể đi học, vui chơi, giao tiếp và trưởng thành gần như những đứa trẻ bình thường khác. Đừng quên theo dõi Mirai Care mỗi ngày để bỏ túi thêm nhiều kiến thức hữu ích về sức khỏe nhé!