Top 3 biểu hiện bất thường khi trẻ gắn bó kỳ lạ với một món đồ

Table of Contents

Hiện tượng trẻ gắn bó kỳ lạ với một món đồ khiến các bậc phụ huynh lo lắng liệu đây có phải là dấu hiệu bất thường hay chỉ là một phần bình thường trong sự phát triển cảm xúc của trẻ? Trong bài viết này, Mirai Care sẽ cùng cha mẹ tìm hiểu nguyên nhân, ý nghĩa tâm lý đằng sau hành vi này và khi nào thì cha mẹ cần lưu ý đặc biệt.

1. Khi nào việc “gắn bó với món đồ” là phát triển bình thường?

1.1 Trẻ có thể có đồ vật “gắn bó cảm xúc” trong giai đoạn 1–3 tuổi

Trong quá trình phát triển tâm lý, từ khoảng 1 đến 3 tuổi, trẻ nhỏ thường hình thành sự gắn bó đặc biệt với một món đồ nào đó. Có thể là một chiếc chăn, thú nhồi bông, hoặc thậm chí là một món đồ vật rất bình thường như cái muỗng hay vỏ gối. Đây được gọi là đồ vật chuyển tiếp (transitional object) giúp trẻ cảm thấy an toàn khi xa cha mẹ hoặc khi đối mặt với điều mới mẻ.

Hành vi này hoàn toàn bình thường, là một phần của quá trình học cách tự điều chỉnh cảm xúc. Món đồ trở thành "bạn đồng hành" giúp trẻ giảm lo âu, xoa dịu khi buồn bực hoặc dễ dàng thích nghi với thay đổi môi trường. Đặc biệt, trẻ thường ôm món đồ khi ngủ, khi đi nhà trẻ, hoặc khi rời khỏi môi trường quen thuộc.

1.2 Nhưng sẽ linh hoạt thay đổi hoặc tạm xa nếu có hoạt động thú vị hơn

Điểm khác biệt quan trọng giữa hành vi phát triển bình thường và dấu hiệu bất thường là mức độ linh hoạt. Trẻ phát triển bình thường có thể rất thích món đồ, nhưng sẽ sẵn sàng rời xa món đồ đó nếu bị thu hút bởi các trò chơi mới, bạn bè, hoặc sự tương tác từ người lớn. Mối quan hệ với món đồ không mang tính cứng nhắc, và không làm gián đoạn các hoạt động khác trong ngày.

Ví dụ, nếu bạn rủ trẻ đi công viên, chơi cầu trượt hay vẽ tranh, trẻ sẽ vui vẻ gác món đồ yêu thích sang một bên để tham gia hoạt động. Đây là tín hiệu cho thấy khả năng thích nghi và sự phát triển ngôn ngữ, nhận thức và xã hội của trẻ đang đi đúng hướng.

1.3 Trẻ tự kỷ thì khác – món đồ là “chốt an toàn” về cảm giác

Ở trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ, hành vi trẻ gắn bó kỳ lạ với một món đồ có thể mang tính cứng nhắc và kéo dài. Món đồ không chỉ là thứ trẻ yêu thích, mà trở thành vật cố định giúp trẻ kiểm soát cảm giác và tránh tiếp xúc với các kích thích bên ngoài. Trẻ có thể giữ món đồ đó suốt cả ngày, mang theo mọi lúc mọi nơi, và nếu bị tách ra khỏi nó sẽ dễ cáu gắt, hoảng loạn hoặc mất kiểm soát cảm xúc.

Không giống như trẻ bình thường, trẻ tự kỷ khó chuyển đổi sự chú ý sang hoạt động khác nếu không có món đồ bên cạnh. Đây là biểu hiện của sự lo âu tiềm ẩn, rối loạn xử lý cảm giác và thiếu khả năng điều chỉnh cảm xúc. Trong nhiều trường hợp, món đồ cũng có thể là một phần trong hành vi lặp lại, gắn liền với nhu cầu kiểm soát môi trường xung quanh.

Trẻ con thường có thói quen gắn bó với món đồ vật mang theo từ bé 

2. Những biểu hiện bất thường cảnh báo cha mẹ không nên bỏ qua

2.1 Chỉ chơi với 1 món – ngày nào cũng vậy, giờ nào cũng vậy

Trẻ chỉ chăm chăm chơi với đúng một món đồ cố định, và thậm chí có thể chơi theo một cách lặp đi lặp lại mà không hứng thú với các món khác. Ví dụ: chỉ xoay bánh xe của một chiếc ô tô đồ chơi, hoặc nhìn chằm chằm vào nhãn mác của gấu bông. Dù có nhiều lựa chọn thú vị hơn, trẻ vẫn từ chối thay đổi. Đây là biểu hiện cứng nhắc trong hành vi, thường gặp ở trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.

2.2 Dễ cáu gắt, hoảng loạn nếu món đồ bị cất đi – dù chỉ vài phút

Trẻ có phản ứng quá mức khi món đồ yêu thích bị giấu hoặc không có trong tầm tay. Dù chỉ là vài phút, trẻ cũng có thể khóc thét, đập đầu, nằm lăn ra sàn, hoặc thể hiện sự lo âu rõ rệt. Điều này cho thấy món đồ đã trở thành nguồn kiểm soát cảm xúc duy nhất của trẻ – không còn mang tính gắn bó cảm xúc thông thường mà là dấu hiệu bất thường về khả năng thích nghi.

2.3 Không tương tác với người – chỉ cần món đồ là đủ

Ngoài việc, trẻ gắn bó kỳ lạ với một món đồ thì việc trẻ không cần người khác để chơi, không phản ứng khi gọi tên, không chia sẻ niềm vui với cha mẹ, và hoàn toàn tập trung vào món đồ như thể thế giới bên ngoài không tồn tại là rất đáng quan ngại. Trẻ không giao tiếp bằng lời nói hoặc cử chỉ, không chủ động mời người lớn tham gia trò chơi – đây là cảnh báo sớm về rối loạn phát triển giao tiếp xã hội.

2.4 Đi kèm các hành vi khác: xếp đồ, lặp từ, tránh ánh mắt

Việc gắn bó kỳ lạ với một món đồ ở trẻ tự kỷ thường không đi một mình mà đi kèm với nhiều dấu hiệu đặc trưng khác, như:

• Sắp xếp đồ vật theo hàng, theo màu nhưng không có mục đích rõ ràng.
• Lặp từ vô nghĩa, hoặc nhại lại quảng cáo / bài hát nhiều lần.
• Tránh ánh mắt khi người khác trò chuyện hoặc tiếp xúc gần.

Nếu con bạn có từ 2 dấu hiệu trở lên trong số các hành vi trên, cha mẹ nên đưa trẻ đi đánh giá chuyên sâu càng sớm càng tốt để không bỏ lỡ “giai đoạn vàng” can thiệp.

Trẻ phản ứng thái quá, tức giận, hoảng loạn khi món đồ yêu thích bị mang đi 

3. Vì sao trẻ tự kỷ thường gắn bó bất thường với một món đồ?

Hiện tượng trẻ tự kỷ gắn bó quá mức với một món đồ không đơn thuần là sở thích. Nó phản ánh cách não bộ của trẻ hoạt động và đối phó với thế giới xung quanh. Dưới đây là 3 lý do chính giải thích vì sao điều này xảy ra:

3.1 Não bộ có xu hướng tìm kiếm sự lặp lại, kiểm soát cảm giác

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc xử lý các kích thích từ môi trường – âm thanh, ánh sáng, thay đổi lịch trình,... có thể khiến trẻ cảm thấy mất kiểm soát và choáng ngợp. Vì vậy, não bộ của trẻ tự động tìm về những yếu tố quen thuộc, lặp đi lặp lại để cảm thấy dễ chịu hơn. Một món đồ chơi quen thuộc – chẳng hạn như xe đồ chơi, vải mềm, hoặc chai nước – trở thành công cụ ổn định cảm giác mà trẻ có thể “dự đoán” và “kiểm soát” được.

3.2 Món đồ giúp trẻ cảm thấy “an toàn”

Trong mắt người lớn, món đồ ấy có thể hoàn toàn bình thường hoặc vô nghĩa. Nhưng với trẻ tự kỷ, nó là “vùng an toàn cảm xúc”. Khi cầm, nhìn hoặc chơi với món đồ đó, trẻ cảm thấy được an ủi, bình tĩnh, ít lo âu hơn. Đó cũng là lý do vì sao trẻ dễ khóc, hoảng loạn nếu món đồ bị lấy đi – vì trẻ không chỉ mất đồ vật, mà còn mất luôn cả cảm giác an toàn của mình.

3.3 Đây là dạng hành vi cứng nhắc

Trẻ gắn bó kỳ lạ với một món đồ là một trong các biểu hiện của nhóm hành vi cứng nhắc thường thấy ở trẻ tự kỷ. Trẻ có xu hướng lặp lại hành động, lời nói hoặc thói quen một cách máy móc, không linh hoạt thích ứng với sự thay đổi. Việc chỉ chơi với một món đồ, lặp đi lặp lại trong thời gian dài, không chỉ là sở thích mà còn là dấu hiệu cho thấy trẻ đang bị mắc kẹt trong vòng lặp hành vi, cần được can thiệp phù hợp để mở rộng khả năng thích nghi và tương tác xã hội.

Món đồ quen thuộc là vùng an toàn giúp an ủi cảm xúc trẻ tự kỷ 

4. Tế bào gốc giúp cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc – hành vi – phản xạ xã hội

Liệu pháp tế bào gốc hiện đại, đặc biệt là tế bào gốc trung mô từ dây rốn, đang mở ra nhiều hy vọng mới trong can thiệp cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ. Không chỉ hỗ trợ phát triển ngôn ngữ, phương pháp này còn cho thấy hiệu quả tích cực trong việc điều hòa cảm xúc – cải thiện hành vi.

• Cân bằng hoạt động não bộ:Tế bào gốc có khả năng tái tạo, sửa chữa vùng não bị tổn thương – đặc biệt ở các vùng liên quan đến điều tiết cảm xúc và phản xạ xã hội. Nhờ đó, trẻ dần kiểm soát được cảm xúc thay vì bùng nổ hoặc cáu gắt khi thiếu món đồ yêu thích.
• Giảm hành vi cứng nhắc, tăng tính linh hoạt:Sau trị liệu, nhiều trẻ giảm rõ rệt việc gắn bó quá mức với vật thể. Trẻ có thể rời khỏi món đồ để tham gia hoạt động khác, chủ động chơi cùng người thật, phản ứng phù hợp với tình huống xã hội.
• Tăng chú ý, tương tác người – không gian thực:Trẻ bắt đầu chú ý ánh mắt, khuôn mặt, lời nói của người khác thay vì “chìm” trong thế giới riêng với món đồ. Đây là bước tiến quan trọng trong hành trình phát triển giao tiếp và hòa nhập xã hội.

Tế bào gốc giúp cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc

Việc trẻ gắn bó kỳ lạ với một món đồ thường là cách các em nhỏ tự an ủi, tạo cảm giác an toàn trong những giai đoạn chuyển giao tâm lý quan trọng. Tuy nhiên, nếu hành vi này kéo dài bất thường, kèm theo những biểu hiện như cô lập xã hội, không kiểm soát được cảm xúc khi mất món đồ, thì cha mẹ nên cân nhắc đưa trẻ đi thăm khám. Với trường hợp như vậy, Mirai Care khuyên cha mẹ hãy quan sát kỹ lưỡng và đồng hành nhẹ nhàng chính là cách tốt nhất để giúp trẻ phát triển khỏe mạnh cả về tâm lý lẫn hành vi.