Nguyên nhân và giải pháp khi trẻ không dùng cử chỉ tay

Table of Contents

Cử chỉ tay là một phần quan trọng trong sự phát triển giao tiếp của trẻ. Tuy nhiên, khi trẻ không dùng cử chỉ tay, đó có thể là dấu hiệu cần chú ý. Cha mẹ cần nhận diện sớm để giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp hiệu quả. Mirai Care sẽ cùng bố mẹ tìm hiểu chi tiết hơn về chủ đề này trong bài viết dưới đây.

1. Trẻ bình thường dùng cử chỉ tay như thế nào theo từng độ tuổi?

Khi trẻ bước vào từng giai đoạn phát triển, cử chỉ tay sẽ trở thành công cụ quan trọng giúp trẻ giao tiếp và kết nối với người xung quanh. Mỗi độ tuổi sẽ có những dấu hiệu phát triển riêng biệt, phản ánh sự tiến bộ trong khả năng tương tác xã hội của trẻ.  

1.1 Mốc phát triển kỹ năng giao tiếp phi ngôn ngữ (6–24 tháng)

6–9 tháng: Bắt đầu nhận biết và sử dụng cử chỉ tay

Trong giai đoạn này, trẻ bắt đầu phát triển những kỹ năng giao tiếp đơn giản qua cử chỉ tay đơn giản như:

• Vẫy tay “tạm biệt”: Trẻ học được cử chỉ vẫy tay để chào tạm biệt, tuy nhiên, ở giai đoạn này, việc vẫy tay vẫn chưa mang tính chủ động mà chỉ là một phản xạ tự nhiên.
• Đưa tay ra đòi bế: Trẻ sẽ bắt đầu giơ tay lên để yêu cầu người lớn bế mình, thể hiện mong muốn gần gũi và sự kết nối với người khác.

Trẻ phát triển kỹ năng chỉ tay cơ bản ở giai đoạn 6 tháng đầu

9–12 tháng: Tiến bộ trong giao tiếp qua cử chỉ, thu hút sự chú ý

Ở độ tuổi này, khả năng giao tiếp của trẻ bằng cử chỉ tay đã phát triển mạnh mẽ hơn, với những dấu hiệu đáng chú ý như:

• Chỉ tay để đòi đồ: Trẻ sẽ chỉ tay vào đồ vật mà mình muốn hoặc thích, như đồ chơi hoặc thức ăn. Cử chỉ này thể hiện rõ ràng nhu cầu của trẻ.
• Chia sẻ sự chú ý: Trẻ bắt đầu hiểu và sử dụng cử chỉ tay để chia sẻ sự chú ý với người khác, chẳng hạn như chỉ vào vật thể mà trẻ đang chú ý, giúp phát triển kỹ năng tương tác xã hội.

18 tháng: Kết hợp giữa cử chỉ và ngôn ngữ

Giai đoạn 18 tháng là thời điểm quan trọng trong sự phát triển giao tiếp của trẻ, khi cử chỉ tay kết hợp cùng ngôn ngữ đơn giản. Các biểu hiện phát triển cụ thể là:

• Kết hợp cử chỉ và lời nói: Trẻ có thể sử dụng cả cử chỉ tay và lời nói để giao tiếp. Ví dụ, trẻ có thể vừa chỉ tay vào món đồ yêu thích vừa nói từ “cái này”.
• Phản ứng với cử chỉ của người lớn: Trẻ cũng sẽ bắt đầu hiểu và đáp lại các cử chỉ từ người lớn, như vẫy tay để chào hoặc mời gọi. Điều này cho thấy sự phát triển trong việc nhận thức và tham gia vào các hành vi giao tiếp xã hội.

Trẻ có thể kết hợp cử chỉ tay và ngôn ngữ để giao tiếp

1.2 Vì sao cử chỉ tay quan trọng hơn bạn nghĩ?

Cử chỉ tay không chỉ là hành động tự nhiên mà trẻ học hỏi từ sớm, mà còn là một dấu hiệu quan trọng cho thấy trẻ đang có nhu cầu giao tiếp. Khi trẻ biết vẫy tay, chỉ tay hay đưa tay ra để bày tỏ mong muốn, đó là dấu hiệu cho thấy trẻ đang muốn kết nối với người khác và chia sẻ cảm xúc.

Khi trẻ học cách giao tiếp qua cử chỉ, chúng đang bắt đầu xây dựng sự liên kết giữa hành động và ý nghĩa, tạo tiền đề để phát triển các kỹ năng ngôn ngữ phức tạp hơn. Ví dụ, khi trẻ chỉ tay vào một đồ vật và nhìn người lớn, đó là cách trẻ bắt đầu chia sẻ sự chú ý và yêu cầu một phản hồi, như "Con muốn cái đó." 

Cử chỉ tay là cách để trẻ thể hiện mong muốn của mình

Đây chính là bước khởi đầu của việc hiểu rằng lời nói có thể được sử dụng để thay thế hoặc bổ sung cho các cử chỉ. Tuy nhiên, nếu trẻ không dùng cử chỉ tay trong giai đoạn quan trọng, điều đó có thể là dấu hiệu cảnh báo cho sự chậm phát triển ngôn ngữ hoặc các vấn đề khác về giao tiếp. 

Khi mất đi các kỹ năng cử chỉ này, trẻ sẽ gặp khó khăn trong việc hiểu và biểu đạt những nhu cầu, mong muốn của mình bằng lời nói. Đây là lý do tại sao cha mẹ và người chăm sóc cần chú ý đến sự phát triển của cử chỉ tay ở trẻ, đặc biệt trong các mốc phát triển quan trọng.

2. Trẻ không chỉ tay, không vẫy tay – Có nguy cơ tự kỷ không?

2.1 Cử chỉ tay là một trong những “thang vàng” đánh giá sớm tự kỷ

Cử chỉ tay là một trong những dấu hiệu quan trọng giúp các chuyên gia đánh giá khả năng giao tiếp và phát triển xã hội của trẻ. Khi trẻ không biết chỉ tay hay không ra hiệu với người lớn, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo rối loạn giao tiếp xã hội, một trong những yếu tố phổ biến liên quan đến tự kỷ.

Việc trẻ không dùng cử chỉ tay để yêu cầu đồ vật, chia sẻ sự chú ý, hay tương tác với người khác có thể ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và kết nối xã hội. Chia sẻ sự chú ý là một yếu tố then chốt trong phát triển nhận thức của trẻ. 

Khi trẻ biết chỉ tay hoặc nhìn về một đối tượng, chúng không chỉ học cách giao tiếp mà còn phát triển khả năng nhận thức và tương tác xã hội. Đây là cơ sở để trẻ hiểu được sự quan tâm và phản hồi từ người xung quanh, đồng thời cũng là bước đầu tiên trong việc xây dựng kỹ năng ngôn ngữ và tương tác xã hội.

Cử chỉ tay được xem như thang vàng đánh giá sự phát triển của trẻ

2.2 Phân biệt với trường hợp trẻ nhút nhát/chậm phát triển thông thường

Trẻ nhút nhát hoặc chậm phát triển ngôn ngữ có thể gặp khó khăn trong giao tiếp, nhưng vẫn có sự tương tác cơ bản. Những trẻ này vẫn duy trì giao tiếp bằng mắt và có thể thể hiện cảm xúc qua nét mặt, mặc dù khả năng biểu đạt của chúng còn hạn chế.

Bé có thể có sự quan tâm đến người xung quanh và phản ứng khi được hỏi hoặc chỉ dẫn. Các biểu hiện này cho thấy trẻ vẫn nhận thức được sự hiện diện của người khác và có nhu cầu giao tiếp, mặc dù có thể cảm thấy ngại ngùng hoặc khó khăn trong việc thể hiện.

Trong khi đó, trẻ tự kỷ lại không có những dấu hiệu tương tác xã hội này. Bé thường không phản ứng khi gọi tên hoặc không đáp lại cử chỉ của người lớn. Sự thiếu quan tâm rõ rệt đến người xung quanh là một dấu hiệu quan trọng để phân biệt trẻ tự kỷ với trẻ nhút nhát.

Trẻ tự kỷ thường không duy trì giao tiếp bằng mắt và không có phản hồi cảm xúc khi tương tác với người khác. Đây là sự khác biệt lớn so với trẻ nhút nhát, giúp cha mẹ nhận diện sớm và có hướng can thiệp phù hợp.

Cử chỉ tay có thể giúp phân biệt giữa trẻ phát triển bình thường và trẻ chậm phát triển

3. Những dấu hiệu đi kèm nếu trẻ có nguy cơ rối loạn phổ tự kỷ

• Không giao tiếp bằng mắt

Đây là một trong những dấu hiệu xuất hiện đầu tiên ở trẻ có nguy cơ bị rối loạn phổ tự kỷ. Trẻ không dùng cử chỉ tay hay giao tiếp bằng ánh mắt theo đúng cột mốc phát triển bình thường. Việc lảng tránh giao tiếp bằng mắt này sẽ khiến cho việc kết nối xã hội càng trở nên khó khăn hơn. 

• Không phản ứng khi gọi tên

Dấu hiệu này được thể hiện trên khía cạnh bé không phản ứng khi được gọi tên nhiều lần. Điều này thể hiện sự thiếu kết nối với những người xung quanh của trẻ. 

• Không bắt chước hành động đơn giản

Trẻ phát triển bình thường sẽ dễ dàng bắt chước các hành động đơn giản như vỗ tay, làm theo các hoạt động của người lớn. Tuy nhiên, với những trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ sẽ gặp khó khăn trong việc bắt chước, bị hạn chế học hỏi và phát triển các kỹ năng giao tiếp xã hội. 

Trẻ gặp khó khăn trong việc bắt chước các hành động của người lớn

• Thường chơi một mình – lặp lại hành vi, sắp xếp đồ vật

Một dấu hiệu khác là thường chơi một mình và lặp lại hành vi. Trẻ có thể dành phần lớn thời gian chơi một mình, không tham gia vào các trò chơi nhóm hoặc giao tiếp với bạn bè. Đồng thời, trẻ có thể có thói quen sắp xếp đồ vật hoặc lặp lại những hành động một cách bất thường mà không có sự thay đổi.

4. Mirai Care – Đồng hành cùng cha mẹ phát hiện sớm & phục hồi sớm cho trẻ có dấu hiệu tự kỷ

Với sự phát triển của y học, bố mẹ có rất nhiều phương pháp để điều trị tự kỷ cho con. Trong đó, liệu pháp sử dụng tế bào gốc là giải pháp được nhiều gia đình lựa chọn nhất hiện nay.

Liệu pháp tế bào gốc đã chứng minh hiệu quả trong việc tăng cường liên kết thần kinh vùng ngôn ngữ và cảm xúc, giúp trẻ cải thiện khả năng giao tiếp một cách đáng kể. Đây là bước tiến quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ cải thiện các kỹ năng xã hội và ngôn ngữ.

Mirai Care tự hào là đơn vị tư vấn độc quyền của Viện nghiên cứu điều trị và cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI), mang đến giải pháp hỗ trợ trẻ có dấu hiệu tự kỷ một cách hiệu quả và chuyên sâu. 

Với hơn 500+ ca trẻ từ 18 tháng đến 6 tuổi đã được hỗ trợ tại Việt Nam, Mirai Care cam kết đồng hành cùng cha mẹ trong quá trình phát hiện sớm và phục hồi sớm cho trẻ, giúp trẻ phát triển các kỹ năng quan trọng trong giao tiếp và xã hội.

Sau khi được điều trị bằng tế bào gốc, trẻ đã cải thiện các kỹ năng như chỉ tay, gọi tên, biểu cảm và tương tác xã hội. Với sự can thiệp kịp thời và phương pháp điều trị tiên tiến, Mirai Care giúp trẻ tự tin hơn trong giao tiếp, phát triển khả năng tương tác xã hội và xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển sau này.

Mirai Care là đơn vị tư vấn độc quyền điều trị bằng tế bào gốc Tokyo – Nhật Bản

5. Bố mẹ nên làm gì khi thấy con không dùng cử chỉ tay?

Dưới đây là những bước đơn giản mà cha mẹ có thể thực hiện ngay tại nhà để giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp, đồng thời nhận diện sớm những dấu hiệu cần can thiệp. 

5.1 3 bước cha mẹ có thể thực hiện tại nhà

• Quan sát & ghi lại hành vi thường gặp

Bố mẹ hãy chú ý đến các hành vi, thói quen thường ngày của con để có thể nhận diện rõ các dấu hiệu bất thường. Việc quan sát và ghi chép lại sẽ giúp bố mẹ phát hiện sớm các triệu chứng để chủ động can thiệp điều trị bệnh kịp thời.

• Thử tương tác: Giả vờ làm rơi đồ – con có chỉ không?

Bố mẹ có thể thử tương tác với con qua một vài cử chỉ đơn giản. Mẹ hãy giả vờ làm rơi đồ để xem bé có chỉ tay theo đồ vật đó không. Hành vi này sẽ giúp bé nhận thức được vai trò của cử chỉ trong giao tiếp, tập luyện dùng cử chỉ tay cho con tốt hơn. 

• Đăng ký đánh giá chuyên sâu tại Miraicare để được tư vấn 1:1

Ngoài ra, bố mẹ nên đưa con đi khám để chuyên gia kiểm tra và tư vấn cụ thể hơn. Tại Mirai Care có các chuyên gia dày dặn kinh nghiệm, có chuyên môn cao để tư vấn và đánh giá. Các chuyên gia sẽ giúp bạn hiểu rõ tình trạng của trẻ và đưa ra giải pháp can thiệp kịp thời.

Quan sát hành vi của trẻ để kịp thời phát hiện các triệu chứng

5.2 Những điều không nên làm

• Không mắng khi con không làm theo

Trẻ không sử dụng cử chỉ tay có thể không hiểu được yêu cầu hoặc cảm thấy khó khăn trong việc thể hiện bản thân. Mắng hay trách mắng chỉ làm trẻ thêm tự ti và có thể gây cản trở quá trình phát triển tự nhiên. Thay vào đó, cha mẹ nên kiên nhẫn và tạo môi trường khuyến khích trẻ giao tiếp.

• Không “chờ lớn sẽ tự biết chỉ tay”

Mỗi trẻ có tốc độ phát triển khác nhau, nhưng nếu trẻ không có những dấu hiệu cử chỉ tay cần thiết trong những giai đoạn quan trọng, cha mẹ không nên chờ đợi quá lâu. Việc can thiệp sớm sẽ giúp trẻ phát triển giao tiếp tốt hơn trong tương lai, vì vậy đừng bỏ qua những dấu hiệu bất thường.

• Không tự so sánh với anh/chị ngày xưa

Mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, với quá trình phát triển khác nhau. So sánh trẻ với anh/chị có thể khiến trẻ cảm thấy áp lực hoặc bị thiếu tự tin. Thay vào đó, cha mẹ nên tập trung vào việc giúp trẻ phát triển theo khả năng của riêng mình.

Không mắng con khi con không làm theo

Trẻ không dùng cử chỉ tay có thể ảnh hưởng đến sự phát triển giao tiếp của trẻ. Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp trẻ phát triển tốt hơn. Hãy cùng Mirai Care  theo dõi và hỗ trợ trẻ đúng cách để đảm bảo sự phát triển toàn diện.