Trẻ không sợ nguy hiểm có phải là dấu hiệu cảnh báo rối loạn cảm giác hoặc tự kỷ sớm?

Table of Contents

Trong quá trình lớn lên, việc trẻ khám phá thế giới xung quanh là điều bình thường. Tuy nhiên, trẻ không sợ nguy hiểm, thường xuyên lao vào các tình huống mạo hiểm mà không chút dè chừng, lại có thể là dấu hiệu đáng lo. Mirai Care cho rằng nếu hiểu rõ nguyên nhân đằng sau hành vi này sẽ giúp cha mẹ kịp thời phát hiện những vấn đề tiềm ẩn về phát triển tâm lý hoặc thần kinh ở trẻ.

1. Thiếu sợ hãi – Dấu hiệu cha mẹ hay bỏ qua ở trẻ nhỏ

Ở nhiều gia đình, hành vi như leo lên lan can, chạy băng qua đường, đụng vào dao kéo, hay cho tay vào ổ điện thường được gắn mác “hiếu động”, “tò mò” hay thậm chí là “gan dạ”. Tuy nhiên, nếu những hành vi này diễn ra lặp lại nhiều lần, không có sự dè chừng, và trẻ không sợ nguy hiểm hoặc không phản ứng khi bị cảnh báo thì cha mẹ cần cẩn trọng. Đây có thể là dấu hiệu của sự thiếu nhận thức về nguy hiểm, nằm trong nhóm rối loạn phát triển thần kinh.

Cụ thể, trẻ có thể:

• Leo trèo nơi cao mà không ý thức được sẽ bị đau khi té ngã.
• Tự ý chạy ra đường dù có xe cộ nguy hiểm.
• Chạm vào vật sắc nhọn hoặc nguồn điện mà không biết né tránh hay sợ hãi.
• Không biểu hiện cảm xúc lo lắng, sợ đau, không lùi lại khi gặp tình huống nguy hiểm.
• Khi người lớn la lên “Coi chừng!”, “Nguy hiểm!” – trẻ không giật mình, không dừng hành động, thậm chí còn cười hoặc thờ ơ.

Sự thiếu phản ứng trước nguy cơ này không đơn thuần là do “chưa đủ tuổi để hiểu”, mà có thể liên quan đến các vấn đề về xử lý cảm giác, thiếu kết nối vùng não phụ trách nguy hiểm, hoặc là biểu hiện đặc trưng của các rối loạn như:

• Rối loạn phổ tự kỷ
• Rối loạn điều hòa cảm giác
• Rối loạn chú ý – tăng động (ADHD) với mức nhận thức kém về hậu quả

Đây là một dấu hiệu sớm nhưng dễ bị bỏ qua – bởi phụ huynh thường chủ quan hoặc so sánh sai lệch với trẻ khác. Việc chậm nhận diện khiến trẻ dễ gặp chấn thương, và bỏ lỡ giai đoạn vàng can thiệp nếu có rối loạn tiềm ẩn

Trẻ thờ ơ, không phản ứng trước nguy hiểm có thể là biểu hiện đặc trưng của các rối loạn 

2. Vì sao trẻ tự kỷ thường không sợ nguy hiểm?

Sự thiếu phản ứng với nguy hiểm ở trẻ tự kỷ không chỉ là biểu hiện bên ngoài mà phản ánh những khác biệt về thần kinh và cảm giác sâu sắc. Dưới đây là ba nguyên nhân chính giải thích vì sao nhiều trẻ không sợ nguy hiểm hay không phản ứng đúng với các tình huống rủi ro:

2.1 Do rối loạn cảm giác

Trẻ tự kỷ thường đi kèm với rối loạn xử lý cảm giác, nghĩa là bộ não của trẻ tiếp nhận, xử lý và phản ứng với các kích thích từ môi trường không đúng cách. Điều này dẫn đến:

• Giảm nhận thức đau: Trẻ có thể té ngã, bị trầy xước nhưng không khóc, không né tránh lần sau. Cảm giác đau không được hệ thần kinh xử lý đúng mức, khiến trẻ không hình thành "ký ức sợ" khi gặp lại tình huống tương tự.
• Không nhận ra cảm giác nóng – lạnh hay nhọn – sắc: Trẻ có thể đưa tay vào nước nóng, nghịch dao kéo, ổ điện,... mà không nhận ra mối nguy hiểm.
• Tìm kiếm cảm giác mạnh: Một số trẻ lại thuộc nhóm "tăng cảm giác", thích các hoạt động nguy hiểm như nhảy cao, xoay vòng, trèo lên chỗ cao, vì cảm giác đó mang lại kích thích mà não bộ của trẻ đang thiếu.

Trẻ không nhận thức được cảm giác đau khi bị ngã hay trầy xước 

2.2 Não bộ không đánh giá đúng rủi ro từ môi trường

Một số nghiên cứu cho thấytrẻ tự kỷ có sự khác biệt trong hoạt động của các vùng nãonhư:

• Amygdala – trung tâm xử lý cảm xúc, đặc biệt là sợ hãi, hoạt động kém hiệu quả.
• Vùng vỏ não trước trán (prefrontal cortex) – nơi đánh giá và điều tiết hành vi trong các tình huống nguy hiểm, có thể chưa phát triển đúng cách.

Vì vậy:

• Trẻ không sợ nguy hiểm dù có được cảnh báo, chẳng hạn xe chạy tới, chó sủa to, hay vật rơi.
• Không ghi nhớ được hậu quả từ các lần trước (ví dụ: đã bị bỏng nhưng vẫn lại gần bếp lửa).
• Không kết nối hành động – hậu quả, nên không học được từ sai lầm như trẻ phát triển bình thường.

Trẻ không nhận thức được nguy hiểm khi lặp lại những hành động nguy hiểm trong quá khứ

2.3 Thiếu phản xạ phòng vệ tự nhiên

Phản xạ phòng vệ là những hành vi mang tính bản năng giúp con người tránh rủi ro. Tuy nhiên, trẻ tự kỷ thường:

• Không biết lùi lại khi bị đe dọa, không che mặt khi bị vật gì bay tới, không khóc khi bị đau.
• Không hiểu hoặc không phản ứng với lời nhắc nhở từ người lớn như "Đừng lại gần!", "Nguy hiểm đó!", "Không được trèo!".
• Có thể nhìn chăm chú vào dao, lửa, nước, xe... như thể đó là món đồ chơi, mà không phân biệt được tính chất nguy hiểm.

Các bé không phản ứng trước những lời nhắc nhở của người lớn

3. Khác biệt giữa trẻ hiếu động và trẻ tự kỷ không biết sợ

4. Mirai Care – Tư vấn & điều trị độc quyền bằng tế bào gốc tại TSRI

Không đơn thuần là hành vi nghịch ngợm hay hiếu động, việc trẻ không sợ nguy hiểm, không dừng lại khi được cảnh báo, thậm chí không thấy đau khi té ngã, có thể bắt nguồn từ sự tổn thương hoặc suy giảm chức năng ở vùng não chịu trách nhiệm xử lý cảm giác và nguy cơ. Mirai Care tư vấn áp dụng liệu pháp tế bào gốc kết hợp can thiệp đa phương pháp, nhằm phục hồi và tái lập chức năng này, mang lại sự thay đổi từ bên trong não bộ của trẻ.

Liệu pháp tế bào gốc – Công nghệ tiên tiến từ Viện nghiên cứu điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI)

Mirai Care là đơn vị hợp tác độc quyền tại Việt Nam của Viện nghiên cứu điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI). Viện đã thực hiện nhiều ca điều trị tế bào gốc cho trẻ em và ghi nhận được nhiều chuyển biến tốt như:

• Tái tạo vùng não cảm giác – cảm xúc:Tế bào gốc được đưa vào các vùng tổn thương giúp phục hồi tế bào thần kinh, kích hoạt mạng lưới xử lý cảm giác đau, nóng – lạnh – nguy hiểm. Nhờ đó, trẻ bắt đầu biết phản ứng khi bị thương, biết e dè trước hành vi nguy cơ như trèo cao, nghịch điện, hoặc va chạm mạnh.
• Cải thiện chức năng “đọc” tín hiệu xã hội:Trẻ dần có khả năng hiểu được lời cảnh báo của người lớn như “Coi chừng!”, “Nguy hiểm!”, từ đó học cách dừng lại, né tránh và phòng vệ thay vì tiếp tục hành vi.
• Phát triển cảm xúc xã hội phù hợp:Tế bào gốc giúp tăng khả năng kết nối vùng cảm xúc – trí nhớ – học hỏi, từ đó trẻ có thể hình thành phản xạ cảm xúc tự nhiên như sợ đau, biết lo lắng, biết né tránh va chạm.

Liệu pháp tế bào gốc - Công nghệ tiên tiến từ TSRI

Song song với liệu pháp tế bào gốc, Mirai Care xây dựng chương trình can thiệp đa mô thức:

• Đánh giá chức năng cảm giác – nguy cơ – cảm xúc của trẻ bằng hệ thống trắc nghiệm thần kinh hành vi chuẩn hóa.
• Hướng dẫn phụ huynh về cách tạo môi trường an toàn, đồng thời củng cố khả năng nhận biết nguy cơ qua tình huống hàng ngày.

5. Khi nào cha mẹ nên đánh giá hành vi của con?

Trong giai đoạn từ 1 đến 6 tuổi, trẻ thường có xu hướng khám phá môi trường xung quanh bằng vận động. Tuy nhiên, trong trường hợp trẻ không sợ nguy hiểm hoặc không phản ứng khi bị cảnh báo, đó có thể là dấu hiệu của bất thường trong nhận thức cảm giác – cảm xúc. Cha mẹ nên cân nhắc đánh giá phát triển nếu trẻ có một hoặc nhiều biểu hiện sau:

5.1. Trẻ thực hiện hành vi nguy hiểm nhưng không dừng lại khi được cảnh báo

• Leo lên lan can, bàn ghế cao mà không sợ ngã.
• Đột ngột chạy băng qua đường dù có tiếng la lớn “Nguy hiểm!”.
• Tiếp tục chơi với vật sắc nhọn hoặc ổ điện dù đã bị nhắc nhở nhiều lần.

Trẻ không hiểu ý nghĩa của từ “nguy hiểm”, hoặc không có phản xạ phòng vệ khi được cảnh báo – điều này không còn là sự “bướng bỉnh”, mà có thể là vấn đề trong xử lý tín hiệu nguy cơ của não bộ.

Trẻ thực hiện hành vi nguy hiểm dù đã được cảnh báo

5.2. Trẻ không sợ đau, không khóc – không né tránh khi bị thương

• Bị té mạnh nhưng không khóc, không ôm chỗ đau.
• Bị đâm, kẹp tay – bỏng nhẹ nhưng vẫn tiếp tục chơi như không có gì xảy ra.
• Không hề biểu lộ nét mặt đau đớn, lo lắng hay sợ hãi.

Trường hợp này, trẻ có thể bị rối loạn cảm giác đau – một trong những đặc trưng thường gặp ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ hoặc chậm phát triển cảm giác – vận động.

5.3. Trẻ có kèm theo các dấu hiệu bất thường khác

• Chậm nói, ít giao tiếp bằng lời hoặc cử chỉ.
• Chơi một mình, không thích tương tác với người khác.
• Có những hành vi lặp lại (vỗ tay, xoay đồ vật, đi vòng vòng…).
• Không nhìn vào mắt người đối diện, không phản ứng khi gọi tên.

Những dấu hiệu này cho thấy trẻ có thể đang nằm trong nhóm nguy cơ rối loạn phát triển, đặc biệt là rối loạn phổ tự kỷ – trong đó thiếu cảm giác sợ nguy hiểm là một đặc điểm không thể bỏ qua.

Nếu bạn nhận thấy con mình có ít nhất 1 biểu hiện nguy hiểm + 1 dấu hiệu chậm phát triển, hãy đưa trẻ đi đánh giá càng sớm càng tốt. Việc can thiệp sớm giúp:

• Hạn chế rủi ro do hành vi nguy hiểm gây ra.
• Tăng hiệu quả điều trị và hỗ trợ phát triển đúng cách.
• Bảo vệ an toàn cho trẻ và cả gia đình.

Cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ và có những biện pháp can thiệp kịp thời nhất

Nếu cha mẹ nhận thấy trẻ không sợ nguy hiểm, không nhận thức được hậu quả và thiếu phản ứng tự bảo vệ, đừng chủ quan. Đây có thể là biểu hiện của những rối loạn phát triển cần can thiệp sớm. Mirai Care khuyên cha mẹ hãy tham khảo ý kiến chuyên gia và đánh giá hành vi của trẻ kịp thời sẽ mở ra cơ hội vàng giúp con phát triển an toàn, khỏe mạnh hơn.