Trẻ sợ hãi vô lý: Phản ứng bình thường hay dấu hiệu cảnh báo?

Table of Contents

Những phản ứng tưởng chừng bất thường như khi trẻ sợ hãi vô lý đôi khi lại là một phần tự nhiên trong quá trình phát triển tâm lý của trẻ. Mặt khác, đó cũng có thể là dấu hiệu trẻ đang gặp khó khăn về mặt cảm xúc. Vậy làm sao để phân biệt và đồng hành cùng con đúng cách? Hãy cùng Mirai Care khám phá qua bài viết sau.

1. Thế nào là nỗi sợ “vô lý” ở trẻ?

Nỗi sợ “vô lý” ở trẻ là những phản ứng sợ hãi với các đối tượng hoặc tình huống vốn không gây nguy hiểm thực sự. Ví dụ trẻ có thể hoảng sợ trước một chấm đen nhỏ trên tường, giật mình vì một âm thanh rất nhẹ hay hoang mang khi ánh sáng trong phòng đột ngột thay đổi. Những điều này, đối với người lớn, gần như không có gì đe dọa, nhưng với trẻ, lại có thể trở thành nguồn gốc của nỗi sợ sâu sắc.

Đặc điểm của trẻ sợ hãi vô lý là sự kéo dài và lặp lại theo thời gian, dù đã được trấn an hoặc trải qua nhiều lần tiếp xúc. Trẻ có thể sợ suốt nhiều tháng, thậm chí nhiều năm, mà nguyên nhân cụ thể thì rất khó xác định. Đôi khi, bản thân trẻ cũng không thể diễn đạt rõ lý do tại sao mình lại sợ.

Phản ứng của trẻ trước những nỗi sợ này thường rất mãnh liệt. Trẻ có thể gào khóc, run rẩy, trốn chạy khỏi nguồn gây sợ hoặc thậm chí mất kiểm soát hành vi. Những biểu hiện đó không chỉ gây khó khăn cho bản thân trẻ mà còn làm phụ huynh và người chăm sóc lo lắng, bối rối trong cách xử lý.

Hiểu rõ nỗi sợ “vô lý” ở trẻ

2. Nỗi sợ vô lý – dấu hiệu thường gặp ở trẻ trong phổ tự kỷ

Ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ, sự xuất hiện của những nỗi sợ vô lý không chỉ đơn thuần là một phản ứng cảm xúc nhất thời, mà còn phản ánh những rối loạn sâu xa trong cơ chế xử lý thông tin và cảm nhận thế giới.

2.1 Do rối loạn cảm giác

Trẻ tự kỷ thường gặp tình trạng rối loạn tích hợp giác quan, khiến các tín hiệu từ môi trường trở nên méo mó hoặc quá mức chịu đựng đối với trẻ.

• Quá nhạy cảm: Trẻ phản ứng mạnh với âm thanh, ánh sáng, mùi vị, hoặc sự tiếp xúc. Một âm thanh lớn bất ngờ như tiếng chuông cửa có thể làm trẻ hoảng loạn.
• Kém nhạy cảm: Trẻ khó nhận diện các kích thích từ môi trường, dẫn đến phản ứng chậm hoặc quá mức khi cảm nhận được chúng. 

Sự rối loạn này không chỉ khiến trẻ sợ hãi vô lý trước những kích thích mạnh, mà còn làm suy yếu khả năng kiểm soát cảm xúc, dễ dẫn đến những nỗi sợ không tương xứng với thực tế. Trẻ thường xuyên sống trong trạng thái cảnh giác quá mức, khiến các nỗi sợ phi lý ngày càng kéo dài và ăn sâu.

Trẻ tự kỷ sợ hãi vô lý do rối loạn cảm giác

2.2 Do não xử lý sai tín hiệu

Một nguyên nhân khác khiến trẻ sợ hãi vô lý là do quá trình xử lý tín hiệu của não bộ gặp trục trặc.

• Xử lý quá mức: Một hình ảnh hay âm thanh bình thường có thể bị não trẻ diễn giải như một mối đe dọa thực sự. Ví dụ: Tiếng quạt điện quay có thể bị não trẻ hiểu thành tiếng gầm rú nguy hiểm.
• Tưởng tượng méo mó: Do thiếu khả năng suy luận và phân tích logic, trẻ có thể “gán” những đặc tính đáng sợ cho những đồ vật hoặc tình huống hoàn toàn vô hại. Ví dụ, trẻ sợ một cái áo khoác treo trong phòng tối vì tưởng đó là quái vật.
• Ký ức tiêu cực: Một trải nghiệm tiêu cực từ quá khứ có thể được não ghi nhớ một cách cực đoan, khiến trẻ sợ những tình huống tương tự, dù hiện tại đã không còn nguy hiểm.

Trẻ tự kỷ sợ hãi vô lý do não xử lý sai tín hiệu

2.3 Do rối loạn nhận thức không gian & thói quen

Trẻ tự kỷ thường lệ thuộc nặng nề vào sự ổn định của môi trường và thói quen sinh hoạt. Khi những yếu tố này thay đổi, trẻ sợ hãi vô lý có thể xảy ra như một cơ chế tự vệ.

• Rối loạn cảm nhận không gian: Trẻ khó xác định khoảng cách, độ cao, phương hướng. Điều này làm trẻ sợ di chuyển trong những không gian lạ, hoặc những nơi đông người, cầu thang, hành lang dài.
• Sự thay đổi gây mất an toàn: Khi những thay đổi nhỏ như thay ga trải giường mới, sắp xếp lại đồ đạc, thay đổi lối đi trong nhà xảy ra, trẻ có thể bối rối, lo lắng hoặc phản ứng bằng cách từ chối tiếp xúc, la hét.
• Thói quen cứng nhắc: Thói quen là “mỏ neo” tâm lý đối với trẻ. Khi trình tự các sự kiện bị thay đổi ví dụ như đi học bằng đường khác, thay đổi món ăn thường ngày khiến trẻ có thể hoảng loạn, nổi cơn giận dữ hoặc thậm chí thu mình lại để tự vệ.

Trẻ tự kỷ sợ hãi vô lý do rối loạn nhận thức không gian và thói quen

3. Khác với trẻ sợ bình thường như thế nào?

Trẻ sợ hãi vô lý là một phản ứng tự nhiên mà bất kỳ ai cũng có thể trải qua. Tuy nhiên, giữa trẻ phát triển bình thường và trẻ có dấu hiệu tự kỷ, đặc điểm của những nỗi sợ này lại có nhiều điểm khác biệt rõ rệt.

Phân biệt giữa trẻ sợ bình thường với trẻ sợ hãi vô lý có biểu hiện tự kỷ

4. Mirai Care – Hỗ trợ điều chỉnh cảm xúc sợ hãi & hành vi quá mức ở trẻ tự kỷ

Tại Mirai Care, chúng tôi thấu hiểu rằng mỗi trẻ tự kỷ đều mang trong mình những khó khăn rất riêng trong việc nhận diện, xử lý cảm xúc và phản ứng với thế giới xung quanh. Chúng tôi tập trung vào việc đánh giá chuyên sâu và can thiệp toàn diện cho trẻ có rối loạn cảm xúc và cảm giác – hai yếu tố nền tảng gây nên những nỗi sợ hãi vô lý và hành vi phản ứng thái quá.

Bằng sự kết hợp giữa đội ngũ chuyên gia trị liệu tâm lý – cảm giác và các bác sĩ Nhật – Việt giàu kinh nghiệm, Mirai Care xây dựng những phác đồ cá nhân hóa cho từng trẻ, nhằm can thiệp tận gốc rối loạn chức năng thần kinh cảm xúc, không chỉ xoa dịu triệu chứng mà còn hỗ trợ trẻ phát triển ổn định lâu dài.

Ứng dụng liệu pháp tế bào gốc Tokyo – Nhật Bản

Một trong những bước tiến nổi bật tại Mirai Care là ứng dụng liệu pháp tế bào gốc tiên tiến từ Tokyo, Nhật Bản.

• Cơ chế hoạt động: Liệu pháp này nhằm kích thích phục hồi và điều chỉnh các tế bào thần kinh tại những vùng não bộ chịu trách nhiệm về cảm xúc (như amygdala và vùng vỏ não trước trán).
• Tác động: Giúp giảm tình trạng quá nhạy cảm với kích thích bên ngoài, làm dịu sự quá tải cảm xúc, cải thiện khả năng tự kiểm soát hành vi, đồng thời hỗ trợ trẻ mở rộng phạm vi thích ứng với môi trường sống.
• Lợi ích lâu dài: Giúp trẻ tự kỷ xây dựng nền tảng thần kinh ổn định hơn, từ đó dễ dàng tiếp nhận các trị liệu khác như tâm lý, ngôn ngữ, hành vi. 

Trị liệu kết hợp

Mirai Care triển khai mô hình trị liệu đa phương diện nhằm hỗ trợ trẻ toàn diện:

Trị liệu cảm giác

• Dạy trẻ nhận biết và phân biệt các dạng kích thích (âm thanh, ánh sáng, xúc giác) để trẻ không còn phản ứng thái quá với những tác nhân vô hại.
• Các hoạt động được thiết kế riêng theo từng mức độ nhạy cảm của trẻ, từ đó giúp trẻ giảm dần các cơn hoảng loạn, né tránh.

Trị liệu ngôn ngữ

• Hướng dẫn trẻ cách sử dụng lời nói, cử chỉ hoặc hình ảnh để diễn đạt cảm xúc lo sợ thay vì thể hiện qua hành vi tiêu cực.
• Tăng cường khả năng nhận diện và gắn nhãn cảm xúc (“con đang sợ”, “con thấy lo lắng”). Một kỹ năng nền tảng để trẻ học cách tự điều chỉnh cảm xúc.

Trị liệu hành vi

• Dạy trẻ phân biệt giữa nguy hiểm thật (ví dụ: lửa, xe đang chạy) và nguy hiểm giả (ví dụ: âm thanh lớn, bóng tối) để trẻ phản ứng phù hợp với tình huống.
• Xây dựng hệ thống “thưởng – củng cố tích cực” giúp trẻ tự tin đối mặt với những tình huống từng gây sợ hãi.

Kết quả trị liệu hướng tới:

• Trẻ giảm nỗi sợ hãi vô lý và phản ứng bộc phát.
• Trẻ biết tự nhận biết cảm xúc, biết diễn đạt nỗi lo lắng, và tự trấn an bản thân khi cần thiết.

Mirai Care luôn đồng hành cùng các gia đình trên con đường điều trị trẻ “đặc biệt”

Việc trẻ sợ hãi vô lý, đặc biệt ở trẻ tự kỷ là một hiện tượng hoàn toàn tự nhiên, phản ánh những khó khăn trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin từ môi trường xung quanh. Tuy nhiên, với sự thấu hiểu và kiên nhẫn, cùng một môi trường an toàn, trẻ sẽ từng bước vượt qua những nỗi sợ này và hòa nhập tốt hơn với thế giới xung quanh. Đừng quên theo dõi Mirai Care để cập nhật thêm những thông tin hữu ích về trẻ tự kỷ.