Trẻ thích nhìn bánh xe quay quạt quay: Tín hiệu phát triển hay dấu hiệu cảnh báo?

Table of Contents

Hiện tượng trẻ thích nhìn bánh xe quay quạt quay liệu chỉ là sự tò mò tự nhiên, hay ẩn sau đó là một phần trong quá trình phát triển giác quan của trẻ? Hãy cùng Mirai Care khám phá hiện tượng thú vị này, để hiểu sâu hơn về nhu cầu và hành vi của trẻ. Từ đó đồng hành và hỗ trợ trẻ phát triển một cách toàn diện nhất.

1. Những hành vi “lạ” của trẻ – cha mẹ thường bỏ qua

Trong quá trình phát triển của trẻ, có nhiều hành vi được cho là “bình thường” hoặc “ngộ nghĩnh”. Tuy nhiên, có những biểu hiện tưởng chừng vô hại lại là dấu hiệu cảnh báo sớm về rối loạn phát triển, đặc biệt là rối loạn phổ tự kỷ.

1.1 Nhìn bánh xe quay, quạt quay – thói quen tưởng ngẫu nhiên

Hành vi trẻ thích nhìn bánh xe quay, quạt quay thường dễ bị hiểu sai là trẻ có óc quan sát tốt, thích khám phá chuyển động. Tuy nhiên, nếu kéo dài và mang tính cố định, cha mẹ cần lưu ý.

• Trẻ có xu hướng nhìn chăm chú vào vật thể quay như: bánh xe ô tô đồ chơi, cánh quạt, máy giặt, vòng xoay,…
• Lặp đi lặp lại hành vi này nhiều lần trong ngày, khó bị phân tán sang hoạt động khác.
• Dường như trẻ bị “hút” vào chuyển động quay, có khi ngồi yên cả 10–15 phút chỉ để nhìn.
• Trẻ có thể tự quay bánh xe liên tục rồi quan sát, không hề chán.
• Một số trẻ còn áp sát mắt vào bánh xe để nhìn kỹ, hoặc nghiêng đầu quan sát từ nhiều góc độ.
• Thậm chí có trẻ vừa nhìn vừa vẫy tay, lắc đầu hoặc nhảy tại chỗ như thể bị kích thích mạnh.

Trẻ thích nhìn bánh xe quay, quạt quay

1.2 Nhưng nếu đi kèm với im lặng, không chú ý ai – thì sao?

Một hành vi tưởng chừng là sự “tập trung cao” hóa ra lại là biểu hiện của sự rút lui khỏi kết nối xã hội – một trong những đặc điểm cốt lõi ở trẻ tự kỷ.

• Trẻ không phản ứng với giọng nói, tiếng gọi tên, dù ở khoảng cách gần.
• Không có giao tiếp ánh mắt với người đối diện, hoặc ánh mắt chỉ lướt qua nhanh.
• Không cười lại khi được cười với, hoặc không thể hiện cảm xúc với người khác.
• Không chia sẻ niềm vui hoặc sự chú ý, không chỉ vào thứ mình thấy thú vị để người khác cùng xem.
• Khi chơi, trẻ thường chơi một mình, không để ý đến anh chị, bạn bè hay người lớn xung quanh.
• Trẻ khó bị thu hút bởi lời nói hoặc gương mặt của người khác, chỉ tập trung vào đồ vật.

Trẻ rút lui khỏi kết nối xã hội, không phản ứng với mọi người xung quanh

1.3 Vì sao hành vi tưởng “nhìn giỏi, quan sát tốt” lại là điều cần cảnh giác?

Cha mẹ cần biết rằng: không phải cứ “tập trung cao” , “nhìn giỏi, quan sát tốt” là tốt. Khi sự tập trung bị lệch hướng và thiếu kết nối xã hội, nó có thể là dấu hiệu của sự rối loạn phát triển cần được can thiệp.

• Cha mẹ dễ nhầm lẫn giữa sự chăm chú nhìn một vật với khả năng quan sát tốt hoặc trí thông minh vượt trội.
• Tuy nhiên, trẻ phát triển bình thường sẽ có sự linh hoạt trong tương tác, vừa quan tâm đến đồ vật, vừa phản ứng với con người.
• Nếu trẻ chỉ dán mắt vào vật quay mà không hề phản ứng xã hội, thì đây là hành vi mang tính lặp lại, thường gặp ở trẻ có dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ.

Cha mẹ cần cảnh giác khi thấy trẻ chăm chú nhìn một vật

2. Não bộ trẻ tự kỷ nhìn thế giới khác chúng ta như thế nào?

Não bộ trẻ tự kỷ có xu hướng tiếp nhận thông tin theo cách riêng, ưu tiên những chi tiết mà người bình thường có thể bỏ qua và phản ứng với môi trường bằng những cơ chế đặc biệt để tự điều chỉnh cảm xúc và cảm giác.

2.1 Rối loạn cảm giác – yêu thích ánh sáng, chuyển động lặp lại

Trẻ tự kỷ thường có rối loạn xử lý cảm giác. Điều này có thể biểu hiện theo hai chiều hướng:

• Quá nhạy cảm (hypersensitive): Trẻ dễ bị choáng ngợp bởi ánh sáng mạnh, tiếng ồn lớn, mùi lạ, va chạm bất ngờ. Chỉ một tiếng còi xe hoặc ánh đèn nhấp nháy cũng có thể khiến trẻ phản ứng tiêu cực, như bịt tai, la hét hoặc chạy trốn.
• Kém nhạy cảm (hyposensitive): Ngược lại, trẻ cần nhiều kích thích hơn để cảm nhận thế giới, dẫn đến hành vi thích chạm nhiều, xoay tròn, đập đồ hoặc nhìn chằm chằm vào vật thể chuyển động như quạt máy, bánh xe.

Ví dụ: Một bé trai 4 tuổi, khi vào lớp học mới, không nhìn cô giáo hay bạn bè, mà chạy ngay đến chiếc quạt trần, đứng dưới đó và ngửa mặt nhìn lên hàng giờ.

Trẻ nhìn chằm chằm vào chiếc quạt trần liên tục trong hàng giờ

2.2 Hành vi tự kích thích (stimming) để giảm lo âu, căng thẳng

“Stimming” là những hành vi lặp đi lặp lại như vẫy tay, xoay người, kêu tiếng lặp lại, gõ tay,… thường thấy ở trẻ tự kỷ. Đó không phải hành vi vô nghĩa, mà là cách trẻ:

• Tự trấn an bản thân khi cảm thấy lo âu, bối rối hoặc căng thẳng.
• Giải phóng năng lượng dư thừa khi quá kích thích.
• Tìm kiếm cảm giác mà cơ thể các em đang “thiếu”.

Ví dụ: Khi ở môi trường đông người, tiếng ồn nhiều, trẻ có thể che tai và lắc đầu liên tục, điều đó giúp trẻ “thu mình” lại và kiểm soát cảm giác quá tải.

Trẻ tự trấn an bản thân bằng cách che tai, la hét khi ở nơi đông người, tiếng ồn nhiều

2.3 Não bộ không ưu tiên tương tác xã hội – mà ưu tiên yếu tố “quay – lặp”

Trong khi phần lớn trẻ em bình thường hướng đến gương mặt người, giọng nói và biểu cảm xã hội, trẻ tự kỷ lại không tự động ưu tiên tương tác xã hội. Thay vào đó:

• Trẻ dễ bị thu hút bởi các vật thể chuyển động lặp lại, kết cấu hình học, quy luật, những yếu tố có thể đoán trước, không gây lo âu.
• Trong mắt các em, giao tiếp xã hội là phức tạp và khó hiểu, bởi nó liên quan đến cảm xúc, ngữ điệu, ánh mắt… vốn rất “mơ hồ” và không nhất quán.

Ví dụ: Một bé 5 tuổi có thể ghi nhớ bản đồ thành phố, đọc hết tên các ga tàu điện ngầm trong 1 tuần, nhưng không biết gọi tên mẹ hay xin “uống nước”. Điều này không phải do thiếu thông minh, mà là do não bé ưu tiên dữ liệu có quy luật rõ ràng hơn tương tác xã hội cảm xúc.

Trẻ dễ bị thu hút bởi các vật thể chuyển động

3. Trẻ thích nhìn bánh xe quay quạt quay, có phải dấu hiệu của tự kỷ?

Việc trẻ thích nhìn bánh xe quay, quạt quay là hiện tượng khá phổ biến, kể cả ở trẻ phát triển bình thường. Tuy nhiên, khi hành vi này lặp lại thường xuyên, kéo dài và chiếm ưu thế hơn tất cả các hoạt động khác, đó có thể là một dấu hiệu sớm cần lưu ý trong chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ.

Phân biệt giữa trẻ phát triển điển hình và cảnh báo sớm rối loạn phổ tự kỷ

4. Phụ huynh cần làm gì khi trẻ thích nhìn bánh xe quay quạt quay

4.1 Hành động không nên

• Đừng nghĩ con “thông minh”, “tập trung tốt” quá sớm

Trẻ thích nhìn bánh xe quay quạt quay không có nghĩa là con đang thể hiện khả năng tập trung vượt trội. Đôi khi, đó là biểu hiện của hành vi tự kích thích giác quan, một dấu hiệu cảnh báo sớm. 

• Đừng trì hoãn vì sợ “gán mác tự kỷ”

Sự chậm trễ trong việc quan sát và can thiệp sớm vì lo sợ định kiến có thể khiến bố mẹ bỏ lỡ “giai đoạn vàng”, thời điểm can thiệp hiệu quả nhất để giúp con phát triển.

• Đừng mặc định “trẻ nào cũng có giai đoạn như vậy”

Không phải trẻ nào cũng trải qua hành vi này, cần phân biệt giữa “thích khám phá” và “bị cuốn vào kích thích thị giác”.

• Đừng lơ là vì con “chơi ngoan, không quấy”

Việc con ngồi yên chăm chú nhìn vật quay có thể khiến phụ huynh cảm thấy nhẹ nhàng. Nhưng đằng sau sự “ngoan ngoãn” đó có thể là sự rút lui khỏi môi trường xã hội và thiếu kết nối với xung quanh.

• Đừng tự chẩn đoán hoặc tìm giải pháp trên mạng một cách rời rạc

Mỗi trẻ là một cá thể riêng biệt. Thông tin trên mạng có thể không sai, nhưng dễ gây hoang mang nếu không được áp dụng đúng hoàn cảnh của con mình.

Đừng tự chẩn đoán hoặc tìm giải pháp trên mạng một cách rời rạc

4.2 Hành động nên làm

Ghi chép biểu hiện và quan sát phản ứng xã hội đi kèm

Khi thấy trẻ thích nhìn bánh xe quay, quạt quay, hãy ghi nhận:

• Tần suất: Con làm điều đó bao nhiêu lần một ngày?
• Thời gian: Mỗi lần nhìn kéo dài bao lâu?
• Tình huống: Con làm vậy khi nào, khi ở một mình, khi có người xung quanh hay lúc bị kích thích?
• Phản ứng xã hội: Gọi tên con có quay lại không? Con có giao tiếp mắt? Có biết chỉ trỏ, vẫy tay hay bắt chước động tác đơn giản không?

Tạo cơ hội cho con tương tác và khám phá đa dạng

Hãy giảm bớt thời gian con tiếp xúc với những vật quay, và thay vào đó, tạo môi trường phong phú để con khám phá bằng nhiều giác quan khác như: chơi với nước, xúc cát, nghe nhạc, lăn bóng, tương tác cùng người lớn hoặc bạn bè.

Liên hệ Mirai Care để được tư vấn 1:1 miễn phí – chính xác – kịp thời

Đừng tự mình loay hoay, đội ngũ chuyên gia Mirai Care luôn sẵn sàng đồng hành để :

• Hiểu đúng hành vi của con.
• Định hướng giải pháp can thiệp phù hợp.
• Không bỏ lỡ giai đoạn vàng phát triển của trẻ.

Liên hệ Mirai Care để được tư vấn 1:1 miễn phí – chính xác – kịp thời

Đôi khi, ánh mắt chăm chú của con vào cánh quạt là một lời gọi giúp mà chúng ta bỏ lỡ. Mirai Care ở đây để cùng bố mẹ hiểu con, không bỏ lỡ giai đoạn vàng.

Trẻ thích nhìn bánh xe quay quạt quay không chỉ là sự tò mò vô hại mà có thể là dấu hiệu phát triển cần chú ý. Can thiệp sớm chính là chìa khóa giúp trẻ phát triển tốt hơn. Mirai Care luôn đồng hành cùng phụ huynh trong hành trình này, giúp bạn hiểu rõ hơn về con và mở ra những cơ hội phát triển đúng đắn.