Giúp trẻ tự kỷ hay đánh bạn kiểm soát hành vi tốt hơn

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Trẻ tự kỷ hay đánh bạn là vấn đề khiến nhiều cha mẹ lo lắng và không biết cách xử lý. Thực tế, đây không phải là hành vi “nghịch ngợm” mà là cách trẻ phản ứng khi không thể kiểm soát cảm xúc hoặc diễn đạt nhu cầu của mình. Bài viết dưới đây, Mirai care sẽ chia sẻ nguyên nhân và hướng xử lý đúng đắn để cha mẹ giúp con giảm hành vi đánh bạn và học cách giao tiếp tích cực hơn.

1. Tại sao trẻ tự kỷ hay đánh bạn?

Trẻ tự kỷ hay đánh bạn là hành vi thường gặp, xuất phát từ khó khăn trong giao tiếp, kiểm soát cảm xúc và xử lý thông tin giác quan. Theo các chuyên gia, hành vi này không mang tính cố ý gây hại, mà thường là cách trẻ phản ứng khi bị quá tải hoặc không được thấu hiểu.

Theo báo cáo của Autism Society (2022), có tới 56% trẻ trong phổ tự kỷ từng xuất hiện hành vi gây hấn hoặc tự làm tổn thương bản thân, trong đó phần lớn do khó khăn trong giao tiếp và điều tiết cảm xúc.

Tìm hiểu nguyên nhân trẻ tự kỷ đánh bạn

Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:

Việc nắm rõ những nguyên nhân này giúp phụ huynh hiểu rằng: “Đánh bạn” không phải là biểu hiện xấu của nhân cách, mà là dấu hiệu trẻ đang cần được hỗ trợ, hướng dẫn và can thiệp đúng cách.

2. Ảnh hưởng tiêu cực của hành vi đánh bạn

Hành vi đánh bạn ở trẻ tự kỷ không chỉ gây lo lắng cho cha mẹ mà còn ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong quá trình phát triển tâm lý – xã hội của trẻ. Dưới đây là những tác động tiêu cực thường thấy:

Ảnh hưởng tiêu cực của hành vi đánh bạn

2.1 Ảnh hưởng đến mối quan hệ xã hội

Trẻ tự kỷ thường đã gặp khó khăn trong việc hiểu cảm xúc và duy trì tương tác xã hội. Khi hành vi đánh bạn xảy ra thường xuyên, bạn bè dễ tránh xa hoặc sợ hãi, khiến trẻ bị cô lập và mất cơ hội học hỏi kỹ năng xã hội.

Theo National Autistic Society (UK, 2021), gần 60% trẻ tự kỷ từng bị cô lập hoặc từ chối tham gia hoạt động nhóm do hành vi bạo lực hoặc mất kiểm soát cảm xúc.

2.2 Tác động đến tâm lý của trẻ

Sau mỗi lần đánh bạn, nhiều trẻ có thể không hiểu hành vi của mình là sai, nhưng khi bị người lớn quở trách, trẻ lại trở nên căng thẳng, sợ hãi hoặc tự ti. Về lâu dài, điều này có thể dẫn tới rối loạn lo âu và hành vi phòng vệ quá mức.

Một nghiên cứu của Autism Speaks (2022) cho thấy trẻ tự kỷ bị la mắng sau khi có hành vi bạo lực có nguy cơ cao hơn 40% phát triển các phản ứng tiêu cực như trốn tránh, câm lặng hoặc tự làm tổn thương bản thân.

2.3 Gây khó khăn trong học tập và can thiệp

Trẻ tự kỷ hay đánh bạn gây khó khăn trong học tập và can thiệp. Khi hành vi đánh bạn lặp lại nhiều, môi trường học và trị liệu dễ bị gián đoạn. Giáo viên hoặc chuyên viên can thiệp phải tạm dừng buổi học để xử lý, khiến hiệu quả chương trình giảm đi đáng kể.
Bên cạnh đó, một số trung tâm có thể từ chối tiếp nhận hoặc yêu cầu phụ huynh hỗ trợ giám sát thêm, gây áp lực cho gia đình.

2.4 Ảnh hưởng đến cảm xúc của cha mẹ

Những phụ huynh có con thường xuyên đánh bạn thường rơi vào trạng thái xấu hổ, căng thẳng hoặc lo lắng bị đánh giá. Nhiều người chia sẻ rằng họ cảm thấy “mất phương hướng”, không biết nên can thiệp thế nào, hoặc trở nên nóng nảy với chính con mình – điều này lại vô tình làm hành vi của trẻ trở nên nghiêm trọng hơn.

Hiểu được những hệ quả này là bước đầu tiên để cha mẹ không chỉ tập trung vào “ngăn hành vi”, mà cần đi sâu tìm nguyên nhân gốc rễ – từ cảm xúc, môi trường đến kỹ năng giao tiếp – để hỗ trợ trẻ thay đổi hành vi một cách bền vững.

3. Phương pháp can thiệp giảm tình trạng trẻ tự kỷ hay đánh bạn

3.1. Can thiệp hành vi ABA

Phương pháp ABA giúp giảm hành vi đánh bạn

Can thiệp hành vi ứng dụng (ABA) là phương pháp hiệu quả giúp giảm hành vi đánh bạn ở trẻ tự kỷ thông qua việc hiểu nguyên nhân, dạy hành vi thay thế và củng cố phản ứng tích cực.

• Phân tích chức năng hành vi: Chuyên viên quan sát và xác định nguyên nhân ẩn sau hành vi đánh bạn – trẻ có thể đang muốn lấy đồ chơi, thu hút sự chú ý, hoặc né tránh một tình huống khiến bé khó chịu. Việc hiểu đúng nguyên nhân giúp xây dựng chiến lược can thiệp phù hợp, tránh xử lý cảm tính.
• Dạy hành vi thay thế: Sau khi xác định nguyên nhân, chuyên viên hướng dẫn trẻ hành vi khác phù hợp hơn.  Ví dụ: khi muốn lấy đồ chơi, trẻ được dạy xòe tay xin hoặc nói “cho con mượn nhé”; khi khó chịu, trẻ được dạy rời khỏi tình huống thay vì đánh bạn.
• Hệ thống củng cố: Mỗi khi trẻ thực hiện hành vi tích cực, chuyên viên hoặc cha mẹ khen ngợi, ôm, thưởng sticker hoặc món đồ nhỏ yêu thích để trẻ hiểu rằng hành vi đó mang lại kết quả tốt. Việc củng cố thường xuyên giúp tăng tần suất hành vi mong muốn và giảm dần hành vi gây hấn.

Hiệu quả: Can thiệp phương pháp hành vi ABA có thể cải thiện rõ rệt hành vi khi trẻ tự kỷ hay đánh bạn. Khi được áp dụng đều đặn, ABA giúp trẻ biết cách thể hiện nhu cầu rõ ràng, kiềm chế cảm xúc và học cách tương tác nhẹ nhàng hơn với bạn bè. Nhiều trẻ sau 2–3 tháng đã giảm rõ rệt hành vi đánh bạn và bắt đầu biết hợp tác, chia sẻ trong khi chơi.

3.2. Dạy trẻ cách giao tiếp với bạn bè

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu cảm xúc, ngôn ngữ cơ thể và duy trì tương tác xã hội, nên nhiều bé chọn hành động như đánh bạn để thể hiện nhu cầu.
Việc dạy trẻ cách giao tiếp giúp trẻ thay thế hành vi tiêu cực bằng hành vi tích cực, học cách thể hiện cảm xúc và mong muốn của mình.

Một số cách áp dụng:

• Dạy trẻ nhận biết cảm xúc: Sử dụng hình ảnh khuôn mặt (vui, buồn, tức giận...) để giúp trẻ hiểu và gọi tên cảm xúc của bản thân cũng như người khác.
• Tập luyện các tình huống xã hội: Thông qua trò chơi đóng vai hoặc tương tác nhóm nhỏ để dạy trẻ nói “xin lỗi”, “cảm ơn”, “cho con chơi cùng nhé”.
• Khen ngợi và củng cố hành vi tốt: Khi trẻ biết chia sẻ hoặc chờ lượt, cha mẹ và giáo viên nên khen ngay, giúp trẻ hiểu rằng giao tiếp đúng cách sẽ mang lại kết quả tích cực.

Hiệu quả: Sau thời gian rèn luyện, trẻ có thể chủ động hơn trong giao tiếp, ít xảy ra hành vi bốc đồng, biết hợp tác và hình thành các mối quan hệ bạn bè lành mạnh hơn.

3.3 Điều trị bằng phương pháp tế bào gốc Nhật Bản

Chia sẻ về hiệu quả của phương pháp tế bào gốc Nhật Bản

Song song với các liệu pháp hành vi, phương pháp điều trị bằng tế bào gốc tủy xương tự thân tại Nhật Bản mở ra một hướng đi từ gốc giúp cải thiện toàn diện cho trẻ tự kỷ.

Phương pháp này hiện được thực hiện trực tiếp tại Viện nghiên cứu điều trị tế bào gốc Tokyo (TSRI) – Nhật Bản. Mirai Care là đơn vị tư vấn và kết nối độc quyền của TSRI tại Việt Nam.

Theo thống kê từ Viện nghiên cứu, hơn 90%trẻ sau điều trị tế bào gốc tại Tokyo ghi nhận cải thiện rõ rệt về hành vi và khả năng tập trung.

Cơ chế hoạt động: Tế bào gốc có khả năng tái tạo và phục hồi các tế bào thần kinh bị tổn thương, giúp khôi phục hoạt động của não bộ – đặc biệt ở những vùng chịu trách nhiệm cho ngôn ngữ, cảm xúc và hành vi xã hội.

Hiệu quả điều trị thực tế:

• Giảm rõ rệt hành vi tăng động, gây hấn hoặc đánh bạn.
• Cải thiện khả năng tập trung, phản ứng cảm xúc và kỹ năng ngôn ngữ.
• Tăng khả năng hòa nhập xã hội, giúp trẻ dễ dàng tương tác, chơi cùng và chia sẻ với bạn bè.

Phương pháp này, khi kết hợp cùng can thiệp giáo dục và trị liệu hành vi, giúp trẻ không chỉ giảm triệu chứng tạm thời mà còn phát triển bền vững hơn về lâu dài – mở ra hy vọng mới cho hành trình lớn khôn của trẻ tự kỷ.

4. Một số hành vi làm đau bạn khác thường gặp ở trẻ tự kỷ

Trẻ tự kỷ không có ý định “xấu” khi làm đau bạn. Phần lớn các hành vi này là biểu hiện của việc trẻ chưa biết cách thể hiện cảm xúc, nhu cầu hoặc phản ứng với kích thích từ môi trường. Dưới đây là những hành vi thường gặp nhất mà cha mẹ và giáo viên cần nhận biết sớm để có hướng can thiệp phù hợp:

4.1 Đánh hoặc tát bạn khi tức giận

Đây là hành vi phổ biến nhất. Khi trẻ cảm thấy không được đáp ứng nhu cầu (bị lấy đồ chơi, phải chờ đến lượt, không hiểu lời nói của bạn), trẻ có thể phản ứng bằng cách đánh, tát hoặc đẩy bạn. Can thiệp đúng cách giúp trẻ học cách dùng lời hoặc cử chỉ phù hợp hơn để bày tỏ cảm xúc.

4.2 Cắn bạn khi bị kích thích hoặc lo lắng

Một số trẻ cắn như cách xả căng thẳng, sợ hãi hoặc quá phấn khích. Hành vi này có thể xuất hiện khi môi trường quá ồn, có nhiều người lạ hoặc trẻ không hiểu được tình huống. Cần giúp trẻ giải tỏa cảm xúc bằng cách khác, ví dụ ôm đồ vật mềm hoặc dùng ngôn ngữ ký hiệu đơn giản để biểu đạt.

4.3 Kéo tóc, véo hoặc cấu bạn

Một trong những hành vi trẻ tự kỷ hay đánh bạn là kéo tóc, éo hoặc cấu bạn. Trẻ thực hiện hành vi này khi muốn thu hút sự chú ý của người khác hoặc đang trong trạng thái quá tải cảm giác (sensory overload). Các chuyên gia thường hướng dẫn liệu pháp cảm giác (SI Therapy) để giúp trẻ làm quen và phản ứng nhẹ nhàng hơn với các kích thích xung quanh.

4.4 Ném đồ vật vào bạn bè

Khi không kiểm soát được cảm xúc, trẻ có thể ném đồ chơi, sách vở hoặc vật gần tay như một phản ứng tức thời. Việc dạy trẻ kỹ năng tự kiểm soát (như hít sâu, đếm chậm, hoặc đi sang khu yên tĩnh) giúp giảm dần hành vi này.

4.5 Xô đẩy hoặc chen lấn khi chơi

Do khó hiểu quy tắc xã hội và khoảng cách cá nhân, trẻ có thể xô bạn để lấy đồ chơi hoặc chen lên phía trước khi chờ đến lượt. Cần luyện tập các tình huống giao tiếp xã hội mô phỏng, giúp trẻ học dần cách chờ đợi, chia sẻ và hợp tác với bạn.

Nhận diện sớm và hiểu được nguyên nhân đằng sau những hành vi này là bước đầu tiên trong hành trình giúp trẻ kiểm soát cảm xúc, ứng xử phù hợp và hòa nhập với bạn bè. Khi kết hợp can thiệp hành vi cùng liệu pháp tế bào gốc Nhật Bản, nhiều trường hợp đã ghi nhận sự cải thiện rõ rệt trong khả năng tương tác và giảm hành vi gây tổn thương.

>>> Xem thêm: 

• Bảng đánh giá M-CHAT sàng lọc và chẩn đoán tự kỷ
• Làm gì khi trẻ bị tăng động? Hướng dẫn từ chuyên gia Nhật Bản

Kết luận

Hiện tượng trẻ tự kỷ hay đánh bạn là cách trẻ phản ứng khi không biết diễn đạt cảm xúc hay nhu cầu của mình. Cha mẹ đừng vội trách mắng mà hãy giúp con học cách kiểm soát cảm xúc, dạy con giao tiếp và phản ứng tích cực hơn.

Khi được can thiệp đúng phương pháp – như liệu pháp hành vi ABA hay điều trị tế bào gốc Nhật Bản, nhiều trẻ đã cải thiện rõ rệt, trở nên bình tĩnh, biết chơi và hòa đồng hơn với bạn bè. Hãy kiên nhẫn đồng hành cùng con – vì chỉ cần đúng hướng, mọi trẻ đều có thể tiến bộ và thay đổi từng ngày.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!