Tự kỷ hướng ngoại: Dấu hiệu nhận biết và nguyên nhân

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Trong những năm gần đầy, khái niệm về rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) không chỉ gói gọn trong hình mẫu trẻ trầm lặng, hướng nội, ít nói – mà còn xuất hiện những trường hợp trẻ có biểu hiện hướng ngoại, năng động, tương tác nhiều. Từ đó, khái niệm “tự kỷ hướng ngoại” được nhiều người nhắc tới. Vậy tự kỷ hướng ngoại là gì? Cùng Mirai Care tìm hiểu về thuật ngữ này trong bài viết dưới đây. 

1. Tự kỷ hướng ngoại là gì?

Khái niệm “tự kỷ hướng ngoại” dùng để mô tả trường hợp trong phổ Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) mà người mang biểu hiện tương đối năng động, thích giao tiếp, hòa nhập với xã hội hơn – so với hình dung truyền thống về tự kỷ là hướng nội, ít nói, rụt rè. 

Trước đây, người ta thường hình dung trẻ tự kỷ sẽ hướng nội – nhưng các nghiên cứu gần đây cho thấy trong phổ ASD có người mang tính cách hướng ngoại hơn, hoặc ít nhất có khả năng tương tác xã hội cao hơn nhưng vẫn gặp khó khăn trong các lĩnh vực tự kỷ khác. 

Nghiên cứu của Ding N., Gao H., Jiang J., et al. (2021)  ghi nhận rằng trẻ có nguy cơ cao ASD vốn có các hành vi “externalising” (hướng ngoại: tăng động, bộc phát) và “internalising” (hướng nội: lo âu, trầm cảm) cao hơn nhóm phát triển bình thường.

Tự kỷ hướng ngoại mô tả người tự kỷ mang biểu hiện tương đối năng động, thích giao tiếp

2. Dấu hiệu nhận biết tự kỷ hướng ngoại

Việc nhận diện người tự kỷ hướng ngoại không hề đơn giản, bởi họ vừa có nét cởi mở của người hướng ngoại, vừa ẩn chứa sự thu mình đặc trưng của chứng tự kỷ. Tuy nhiên, bạn có thể nhận ra họ qua những đặc điểm nổi bật dưới đây:

• Khó xây dựng và duy trì mối quan hệ: Dù có khả năng thấu hiểu cảm xúc người khác, họ vẫn gặp trở ngại trong việc kết nối vì bản tính nhút nhát và xu hướng sống nội tâm.
• Rụt rè khi giao tiếp: Cảm thấy ngại ngùng, lúng túng khi nói chuyện với người lạ. Trong môi trường không quen thuộc, họ thường chọn im lặng thay vì bắt đầu cuộc trò chuyện.
• Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác: Thường chịu tác động từ cảm xúc, hành vi hay quan điểm xung quanh. Họ dễ cảm thấy căng thẳng, áp lực khi phải tuân theo chuẩn mực xã hội và ít khi bảo vệ quan điểm của mình.
• Tâm trạng thất thường: Cảm xúc thay đổi nhanh, dễ lo âu hoặc stress khi gặp vấn đề. Điều này khiến họ khó duy trì mối quan hệ ổn định hoặc tập trung trong công việc, học tập.
• Hay nói về quá khứ: Trong các cuộc trò chuyện, họ có xu hướng hồi tưởng và bám vào những trải nghiệm đã qua thay vì hướng đến hiện tại hoặc tương lai.
• Nghiện điện thoại, thích thế giới ảo: Điện thoại hoặc mạng xã hội trở thành “khoảng an toàn”, giúp họ trốn khỏi cảm giác cô đơn giữa đám đông và giảm áp lực giao tiếp thực tế.
• Thấu cảm và biết quan tâm người khác: Họ luôn sẵn sàng lắng nghe, an ủi và giúp đỡ người khác, nhưng lại ít chăm lo cho cảm xúc của bản thân, dễ rơi vào trạng thái kiệt sức cảm xúc.
• Là người sâu sắc và hiểu chuyện: Họ suy nghĩ nhiều, có khả năng nhận biết điều nên – không nên, song chính sự nhạy cảm ấy khiến họ dễ bị áp lực hơn so với người cùng lứa.
• Tồn tại song song hai mặt tính cách: Bên ngoài có vẻ hướng ngoại, nhưng sâu bên trong lại là sự cô độc và nhu cầu được thấu hiểu, được kết nối thật sự.

Người bị tự kỷ hướng ngoại có thể tồn tại song song hai tính cách

3. Nguyên nhân xuất hiện tự kỷ hướng ngoại

3.1 Yếu tố di truyền và sinh học

Nhiều nghiên cứu cho thấy Autism Spectrum Disorder có nền tảng sinh học-di truyền rõ ràng: bất thường kết nối não bộ, biến đổi gene, môi trường prenatal. 

Một nghiên cứu của J Pers Soc Psychol cho thấy cá nhân với ASD thường có mức độ thấp hơn của đặc tính "hướng ngoại" (extraversion) theo mô hình nhân cách “Big Five”. 

Tuy nhiên, nếu trẻ nằm trong phổ ASD nhưng có xu hướng hướng ngoại (nhiều tương tác, nói chuyện), có thể chứng tỏ yếu tố cá nhân (nhân cách, môi trường) đã làm “kích hoạt” hoặc “điều chỉnh” biểu hiện theo hướng khác biệt.

3.2 Yếu tố môi trường

Cách cha mẹ tương tác, môi trường gia đình và trường học ảnh hưởng đến biểu hiện hành vi bên ngoài. Ví dụ: nghiên cứu cho thấy mức độ căng thẳng cha mẹ và tương tác tiêu cực tăng lên có liên quan tới hành vi “externalising” ở trẻ có nguy cơ cao ASD. 

Môi trường xã hội phong phú, nhiều kích thích, con trẻ được tạo điều kiện giao tiếp sớm cũng có thể khiến biểu hiện hướng ngoại của trẻ rõ hơn – nhưng điều đó không làm mất đi bản chất ASD.

Yếu tố môi trường là một nguyên nhân dẫn đến tự kỷ hướng ngoại

3.3 Nhân cách và kiểu thích nghi cá nhân

Trẻ có đặc điểm nhân cách thiên về hướng ngoại (ví dụ: thích nói chuyện, thích nhóm bạn) mặc định sẽ hiện ra “mặt” hướng ngoại hơn so với mẫu “hướng nội” của tự kỷ truyền thống.

Theo một bài viết chuyên môn, có bốn kiểu thích nghi của trẻ tự kỷ: hướng nội (introvert), hướng ngoại (extrovert), che giấu (camouflaging) và bù trừ (compensation).

Vì vậy, “tự kỷ hướng ngoại” có thể là biểu hiện của trẻ tự kỷ nhưng nhân cách và/hoặc môi trường khiến họ tương tác nhiều hơn người hướng nội.

4. Điểm khác nhau giữa tự kỷ hướng ngoại và tự kỷ hướng nội

5. Cách khắc phục tự kỷ hướng ngoại cha mẹ nên biết

5.1. Thiết lập chế độ dinh dưỡng khoa học cho trẻ

Hiện nay, dinh dưỡng được xem là yếu tố then chốt trong việc hỗ trợ sức khỏe và sự phát triển toàn diện cho người tự kỷ hướng ngoại. Một chế độ ăn uống hợp lý, cân bằng không chỉ giúp cải thiện các biểu hiện rối loạn mà còn góp phần nâng cao tinh thần, tăng khả năng tập trung và phòng ngừa nhiều bệnh lý mãn tính.

• Duy trì chế độ ăn cân đối: Bổ sung đầy đủ nhóm chất cần thiết như protein, tinh bột, chất béo lành mạnh, vitamin và khoáng chất từ các nguồn thực phẩm tự nhiên như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá, thịt nạc, sữa, các loại hạt và dầu thực vật (đặc biệt là dầu ô liu).
• Ưu tiên thực phẩm tươi sống: Lựa chọn thực phẩm nguyên chất, ít qua chế biến thay vì các sản phẩm đóng hộp, đông lạnh hoặc chứa nhiều phụ gia nhân tạo.
• Giảm nguy cơ dị ứng thực phẩm: Theo dõi và loại bỏ những món ăn có khả năng gây dị ứng hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa và hành vi.
• Hạn chế đường và chất béo xấu: Giảm thực phẩm chứa nhiều đường tinh luyện, đồ chiên rán, chất béo bão hòa để bảo vệ hệ thần kinh và tim mạch.
• Uống đủ nước mỗi ngày: Giúp cơ thể duy trì trạng thái cân bằng, cải thiện khả năng tập trung và giảm căng thẳng.
• Chia nhỏ khẩu phần ăn: Ăn 4–5 bữa/ngày thay vì 3 bữa lớn, hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn và ổn định năng lượng suốt ngày dài.

5.2. Đưa trẻ đi khám chuyên gia tâm lý

Tham vấn với chuyên gia tâm lý đóng vai trò thiết yếu trong hành trình hỗ trợ người mắc tự kỷ hướng ngoại. Dưới sự hướng dẫn của chuyên gia, các liệu pháp tâm lý phù hợp sẽ được áp dụng nhằm giúp họ vượt qua rào cản cảm xúc, nâng cao khả năng hòa nhập và phát triển tích cực hơn.

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): Giúp người bệnh nhận diện và điều chỉnh những suy nghĩ tiêu cực, từ đó cải thiện cảm xúc và hành vi, hướng đến phản ứng tích cực hơn trong cuộc sống.
• Liệu pháp giao tiếp xã hội: Tập trung rèn luyện kỹ năng tương tác, diễn đạt và thấu hiểu cảm xúc người khác, giúp người tự kỷ hướng ngoại tự tin hơn trong giao tiếp.
• Liệu pháp gia đình: Hỗ trợ các thành viên trong gia đình hiểu rõ đặc điểm của người tự kỷ hướng ngoại, từ đó phối hợp tốt hơn trong việc chăm sóc và đồng hành cùng họ.
• Liệu pháp nhóm: Tạo môi trường an toàn để người bệnh chia sẻ, giao lưu và học hỏi kinh nghiệm từ những người có cùng hoàn cảnh, góp phần phát triển kỹ năng xã hội và cảm xúc.

Người bị tự kỷ hướng ngoại cần đưa đi khám tâm lý

5.3. Tăng cường hoạt động thể chất cho trẻ

Hoạt động thể chất không chỉ giúp người tự kỷ hướng ngoại tăng cường sức khỏe mà còn là “chìa khóa” giúp cân bằng cảm xúc, giảm căng thẳng và cải thiện khả năng giao tiếp xã hội. Việc vận động thường xuyên mang lại cảm giác thư giãn, năng động và giúp họ tự tin hơn trong các tình huống hàng ngày.

• Đi bộ hoặc chạy bộ: Đây là những hoạt động dễ dàng, phù hợp với mọi lứa tuổi, giúp tăng cường thể lực, cải thiện tâm trạng và tạo cơ hội thư giãn trong không gian thiên nhiên.
• Bơi lội: Môi trường nước mang đến cảm giác nhẹ nhàng, dễ chịu cho các khớp, đồng thời giúp người tự kỷ rèn luyện khả năng tập trung và kiểm soát nhịp thở – điều rất hữu ích cho sự ổn định cảm xúc.
• Đạp xe: Vừa vận động cơ thể, vừa khám phá cảnh vật xung quanh, đi xe đạp giúp người tự kỷ rèn luyện sự kiên nhẫn, khả năng định hướng và cảm giác tự do khi hòa mình vào môi trường tự nhiên.
• Thể thao đồng đội: Tham gia các môn như bóng đá, bóng rổ hay bóng chuyền không chỉ tăng cường thể lực mà còn giúp họ học cách hợp tác, lắng nghe và kết nối với người khác trong tinh thần vui vẻ và gắn bó.

5.4. Cho trẻ tham gia nhiều hoạt động xã hội

Tham gia vào các hoạt động xã hội là cách tuyệt vời để người tự kỷ hướng ngoại rèn luyện kỹ năng giao tiếp, mở rộng mối quan hệ và hòa nhập sâu hơn với cộng đồng. Thông qua những trải nghiệm thực tế và tích cực, họ có thể tự tin hơn, tìm thấy niềm vui cũng như cảm giác được thấu hiểu và kết nối. Dưới đây là một số hoạt động xã hội phù hợp giúp người tự kỷ phát triển toàn diện hơn:

• Tham gia câu lạc bộ hoặc nhóm sở thích: Việc gia nhập các câu lạc bộ có cùng đam mê như âm nhạc, hội họa hay thể thao giúp người tự kỷ dễ dàng giao tiếp, chia sẻ niềm yêu thích và xây dựng những mối quan hệ mới dựa trên điểm chung.
• Làm thiện nguyện: Các hoạt động tình nguyện như dọn dẹp công viên, giúp đỡ người khó khăn hay tham gia chương trình cộng đồng không chỉ mang lại ý nghĩa tích cực mà còn là cơ hội để kết bạn, học cách hợp tác và đồng cảm.
• Tham gia lớp học hoặc hội thảo: Đăng ký các lớp học kỹ năng, lớp nghệ thuật hay hội thảo chuyên đề giúp người tự kỷ mở rộng kiến thức, giao lưu với những người có cùng mối quan tâm và rèn luyện khả năng tương tác xã hội trong môi trường an toàn.
• Tham dự sự kiện xã hội: Việc đến các hội chợ, lễ hội, buổi hòa nhạc hay triển lãm không chỉ tạo niềm vui mà còn giúp người tự kỷ làm quen với các tình huống xã hội đa dạng, từ đó tăng sự tự tin và cảm giác hòa nhập.

5.5. Kết nối trẻ với gia đình, bạn bè

Việc duy trì kết nối với gia đình và bạn bè đóng vai trò vô cùng quan trọng trong hành trình phát triển của người tự kỷ hướng ngoại. Những mối quan hệ gần gũi không chỉ mang lại cảm giác an toàn và yêu thương, mà còn là “bước đệm” giúp họ rèn luyện kỹ năng giao tiếp, học cách lắng nghe, chia sẻ và phản hồi trong môi trường xã hội thực tế. Qua mỗi lần trò chuyện hay tương tác, người tự kỷ dần trở nên tự tin, thoải mái hơn khi tiếp xúc với người khác.

Không chỉ vậy, sự gắn kết thân tình còn giúp xoa dịu cảm giác cô đơn, giảm căng thẳng và cải thiện đáng kể tâm trạng. Khi nhận được sự quan tâm, khích lệ từ người thân và bạn bè, họ cảm thấy mình được thấu hiểu, có giá trị và có động lực để nỗ lực hơn mỗi ngày.

Để tăng cường khả năng kết nối xã hội, cha mẹ và người thân nên khuyến khích người tự kỷ hướng ngoại tham gia vào các hoạt động phù hợp với sở thích và khả năng như câu lạc bộ, thể thao, hay tình nguyện cộng đồng. Ngay cả những hoạt động giản dị như cùng đi dạo, mua sắm, hay chơi trò chơi cũng là cơ hội tuyệt vời để họ thực hành giao tiếp một cách tự nhiên.

Quan trọng hơn hết, sự kiên nhẫn và thấu hiểu từ gia đình chính là “chìa khóa vàng” mở ra quá trình phát triển của người tự kỷ. Kết hợp với sự đồng hành của các chuyên gia tâm lý, họ có thể dần vượt qua rào cản xã hội, phát huy tiềm năng và từng bước khẳng định bản thân trong cuộc sống.

Kết nối trẻ với gia đình và bạn bè nhiều hơn

5.6. Sử dụng thuốc Tây

Thuốc Tây y có thể đóng vai trò hỗ trợ quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng của tự kỷ hướng ngoại, đặc biệt là những vấn đề như lo âu, trầm cảm hay khó tập trung. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo hiệu quả và tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Trong quá trình điều trị, một số nhóm thuốc thường được chỉ định nhằm giúp người bệnh ổn định cảm xúc và cải thiện chất lượng cuộc sống, bao gồm:

• Thuốc chống lo âu: Giúp giảm cảm giác căng thẳng, bồn chồn, mất ngủ, giúp tâm lý thư giãn và dễ chịu hơn.
• Thuốc chống trầm cảm: Hỗ trợ cải thiện tâm trạng, giảm buồn bã, mệt mỏi và khơi dậy hứng thú trong các hoạt động hàng ngày.
• Thuốc kích thích thần kinh: Tăng khả năng tập trung, cải thiện sự chú ý và giúp người bệnh duy trì tinh thần tỉnh táo hơn trong sinh hoạt và học tập.

Tuy nhiên, thuốc Tây chỉ nên được xem là một phần trong kế hoạch điều trị toàn diện, kết hợp với các liệu pháp tâm lý, giáo dục và dinh dưỡng phù hợp để mang lại kết quả tối ưu.

>>> Xem thêm:

• Làm gì khi trẻ tự kỷ liên tục kích thích thị giác?
• Giúp trẻ tự kỷ hay đánh bạn kiểm soát hành vi tốt hơn

Kết luận

Tự kỷ hướng ngoại tuy không dễ nhận ra nhưng hoàn toàn có thể được can thiệp hiệu quả nếu phát hiện sớm. Việc hiểu rõ các dấu hiệu và nguyên nhân không chỉ giúp gia đình và xã hội đồng hành cùng người mắc mà còn mở ra cơ hội phát triển tích cực hơn cho họ. Sự quan tâm, thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách chính là chìa khóa giúp người tự kỷ hướng ngoại hòa nhập và tỏa sáng trong cuộc sống.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!