Bại não thể thất điều: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị sớm

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Thông tin bài viết

Bại não thể thất điều(ataxic cerebral palsy) không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng với sự hiểu biết đúng đắn về bệnh lý, nhận biết sớm các dấu hiệu và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp, trẻ em mắc bại não thể thất điều hoàn toàn có thể cải thiện chất lượng cuộc sống và hòa nhập tốt với cộng đồng. Bài viết này sẽ cung cấp thêm các thông tin cần thiết để bố mẹ có thêm thông tin tham khảo. 

1. Bác sĩ nói con tôi bị bại não thể thất điều - đó là bệnh gì?

Bại não thể thất điều là dạng hiếm gặp nhất trong các thể bại não. Theo PMC PubMed Central,20 cơ sở đăng ký bại não tại châu Âu cho thấy bại não thể thất điều chiếm 3,8% trong tổng số 679 trẻ được chẩn đoán, với tỷ lệ dao động từ 0% đến 12,9% tùy theo khu vực. Tình trạng này xảy ra do tổn thương vùng tiểu não - trung tâm quan trọng điều phối vận động của não bộ. 

Tiểu não có vai trò như "bộ xử lý trung tâm" giúp cơ thể duy trì thăng bằng, phối hợp các nhóm cơ để tạo ra chuyển động mượt mà và chính xác. Khi vùng này bị tổn thương, trẻ sẽ gặp khó khăn trong việc kiểm soát vận động, đặc biệt là các động tác yêu cầu sự phối hợp.

Bại não thể thất điều là dạng hiếm gặp nhất trong các thể bại não

Một điều quan trọng mà phụ huynh cần hiểu là bại não thể thất điều không phải bệnh tiến triển. Tổn thương não đã xảy ra và không trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Tuy nhiên, hậu quả sẽ kéo dài suốt đời, nhưng với can thiệp phù hợp, chức năng của trẻ có thể được cải thiện đáng kể. 

Não bộ trẻ em có tính dẻo dai cao, các vùng não còn lại có thể học cách bù đắp cho phần bị tổn thương. Về nguyên nhân gây bệnh, có thể kể đến như: 

Trước sinh

Các yếu tố di truyền hiếm gặp có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tiểu não. Mẹ nhiễm trùng trong thai kỳ là nguyên nhân phổ biến hơn, đặc biệt là virus CMV (Cytomegalovirus) có thể xuyên qua rào nhau thai và gây tổn thương não thai nhi. Virus Rubella cũng rất nguy hiểm nếu mẹ nhiễm trong 3 tháng đầu thai kỳ. Các tác nhân khác bao gồm Toxoplasma, Herpes simplex cũng có thể gây tổn thương não thai nhi.

Trong và sau sinh

Thiếu oxy kéo dài trong quá trình sinh là nguyên nhân hàng đầu, có thể do cuộn dây rốn, rau thai bong non, hoặc các biến chứng sản khoa khác. Xuất huyết não thường xảy ra ở trẻ sinh non hoặc nhẹ cân, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến vùng tiểu não. Vàng da nhân não xảy ra khi nồng độ bilirubin tăng cao không được điều trị kịp thời, chất này xâm nhập vào não và gây tổn thương.

Xuất huyết não ở trẻ sinh non có thể gây tổn thương não bộ 

Sau sơ sinh

Nhiễm trùng thần kinh như viêm màng não, viêm não do vi khuẩn hoặc virus có thể gây viêm và tổn thương mô não. Chấn thương đầu do tai nạn, ngã từ độ cao có thể gây tổn thương trực tiếp hoặc gián tiếp đến vùng tiểu não. Một số trường hợp hiếm gặp do ngộ độc chì, thủy ngân hoặc các hóa chất khác cũng có thể gây tổn thương não.

2. Dấu hiệu nhận biết đặc trưng của bệnh bại não thể thất điều

Bại não thể thất điều có dấu hiệu đặc trưng riêng để phụ huynh có thể nhận biết sớm, chủ động quan sát để con thăm khám và điều trị. Cụ thể, những triệu chứng nhận biết của bệnh lý, bạn có thể xem thêm sau đây: 

2.1. Vận động

Trẻ mắc bại não thể thất điều có biểu hiện rõ rệt nhất là khó khăn trong việc duy trì cân bằng và phối hợp vận động. Khi đi, các em thường có dáng đi loạng choạng như người say rượu, với hai chân dang rộng để tăng độ ổn định nhưng vẫn hay lung lay qua lại. Trẻ thường xuyên vấp ngã ngay cả trên mặt phẳng và gặp khó khăn khi đi lên xuống cầu thang hoặc thay đổi hướng đột ngột.

Run chủ động là đặc trưng quan trọng của bại não thể thất điều. Khác với run lúc nghỉ ngơi, run chủ động chỉ xuất hiện khi trẻ cố gắng thực hiện động tác có mục đích. Càng gần đến mục tiêu, tình trạng run càng rõ rệt. Khi cầm cốc nước, tay run nhiều hơn khi đưa lên miệng; khi viết chữ, nét chữ run và không đều; khi ăn uống thường làm rơi vãi thức ăn.

Trẻ rung chân tay làm giảm khả năng vận động của trẻ

Trẻ cũng gặp khó khăn trong việc ước tính khoảng cách và lực cần thiết cho động tác. Điều này dẫn đến việc với tay qua đầu hoặc chưa tới đích, dùng quá nhiều hoặc quá ít lực khi cầm nắm đồ vật. Các động tác yêu cầu độ chính xác cao như cài nút áo, thắt dây giày trở nên rất khó khăn và thực hiện chậm, thiếu mượt mà.

2.2. Ngôn ngữ

Tổn thương tiểu não ảnh hưởng đến khả năng phối hợp các cơ liên quan đến việc nói, bao gồm cơ hô hấp, thanh quản, lưỡi, môi và hàm. Lời nói của trẻ thường bị ngắt quãng, không liền mạch với mỗi âm tiết được phát ra riêng biệt, tạo ra giọng nói "robot" đặc trưng. Trẻ khó kiểm soát âm lượng, có thể nói quá to hoặc quá nhỏ, không phù hợp với hoàn cảnh, âm lượng cũng thay đổi bất thường trong cùng một câu nói.

Tổn thương não bộ khiến trẻ nhỏ gặp nhiều khó khăn trong việc giao tiếp

Quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ thường chậm hơn so với trẻ bình thường do khó khăn trong việc phát âm và điều phối các cơ nói. Tốc độ nói không đều, đôi khi quá nhanh, đôi khi quá chậm, khó duy trì nhịp độ ổn định. Tuy nhiên, điều quan trọng là khả năng hiểu ngôn ngữ của trẻ thường không bị ảnh hưởng nhiều, nghĩa là trẻ hiểu được những gì người khác nói nhưng gặp khó khăn trong việc diễn đạt.

2.3. Cảm giác, thị giác

Khoảng 20-30% trẻ bị bại não thể thất điều có kèm theo rung nhãn cầu - tình trạng mắt rung liên tục theo chiều ngang, dọc hoặc xoay tròn mà không kiểm soát được. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng nhìn rõ các vật thể, gây chóng mặt hoặc buồn nôn, khó tập trung vào một điểm cụ thể và ảnh hưởng đến khả năng học tập, đặc biệt là đọc viết.

Trẻ thường gặp khó khăn trong định hướng không gian, bao gồm việc ước tính khoảng cách chính xác, xác định vị trí của mình trong không gian, hiểu mối quan hệ không gian giữa các vật thể và điều hướng trong môi trường mới. Điều này dẫn đến các tình huống như va đập vào đồ vật, khó tìm đường trong những nơi quen thuộc, hoặc khó khăn trong các hoạt động thể thao và vui chơi.

Thị lực của trẻ bị bại não thể thất điều kém hơn so với những đứa trẻ khác

3. Thất điều có khác gì so với các thể bại não khác không?

Bại não thể thất điều có những đặc điểm riêng biệt rõ rệt so với các thể bại não khác. Trong khi thể co cứng - phổ biến nhất - đặc trưng bởi cơ bị co cứng và khó duỗi, thể múa vờn có các vận động vặn vẩy không kiểm soát được, thì thể thất điều lại nổi bật với tình trạng mất cân bằng và run khi cử động như người say rượu.

Điểm quan trọng là trí tuệ của trẻ bị bại não thể thất điều thường không bị ảnh hưởng nhiều, khác với thể nhẽo thường kèm theo giảm trí tuệ. Không giống thể co cứng có cơ bị co cứng, trẻ thể thất điều vẫn giữ được độ mềm dẻo của cơ, chỉ gặp khó khăn trong việc phối hợp và cân bằng. 

Bại não thể thất điều có nhiều điểm khác so với các thể bệnh khác

Điều này tạo ra lợi thế trong quá trình phục hồi chức năng nếu được can thiệp đúng cách và kịp thời. Các thông tin so sánh giữa bệnh bại não thể thất điều với các thể bệnh khác, bạn có thể xem thêm ở bảng so sánh sau:

4. Liệu bệnh bại não thể thất điều có chữa được?

Thực tế, bại não thể thất điều không thể chữa khỏi hoàn toàn vì tổn thương não đã xảy ra không thể đảo ngược. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là không có hy vọng. Khả năng phục hồi chức năng của trẻ bị bại não thể thất điều là rất cao, đặc biệt khi được can thiệp sớm và đúng cách.

Não bộ trẻ em có tính dẻo dai đáng kinh ngạc, được gọi là "tính dẻo dai thần kinh". Các vùng não còn lại có thể học cách bù đắp cho phần bị tổn thương thông qua việc hình thành các mạch thần kinh mới. Quá trình này diễn ra mạnh mẽ nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong giai đoạn từ 0-6 tuổi khi não bộ đang phát triển nhanh chóng.

Trẻ bị bại não thể thất điều có thể cải thiện tình trạng bệnh được nếu can thiệp đúng cách, kịp thời

Có rất nhiều ví dụ thực tế cho thấy sự cải thiện đáng kể của trẻ bị bại não thể thất điều. Những đứa trẻ ban đầu không thể đứng vững, nói không rõ ràng, sau thời gian điều trị đều đặn đã có thể đi lại bình thường, nói chuyện rõ ràng và học tập như các bạn cùng trang lứa. Có trẻ từng không thể cầm được đũa ăn cơm, qua quá trình luyện tập không chỉ tự ăn uống được mà còn có thể vẽ tranh, viết chữ và chơi nhạc cụ.

Chìa khóa thành công nằm ở công thức: "Điều trị đúng + thời điểm vàng + kiên trì = thay đổi rõ rệt". Điều trị đúng nghĩa là lựa chọn phương pháp phù hợp với từng trẻ, được thực hiện bởi đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm. Thời điểm vàng là giai đoạn 0-6 tuổi khi não bộ có tính dẻo dai cao nhất. Kiên trì là sự quyết tâm không ngừng nghỉ của gia đình và trẻ trong suốt quá trình phục hồi dài hạn.

5. Phương pháp điều trị bệnh bại não thể thất điều phù hợp cho trẻ nhỏ

Nếu bệnh bại não thể thất điều được phát hiện sớm, bố mẹ có thể can thiệp điều trị để con hồi phục, hòa nhập với cuộc sống thường ngày. Với sự phát triển của y học, hiện nay có rất nhiều phương pháp để phụ huynh tham khảo và điều trị bệnh cho con. Có thể kể đến như:

5.1. Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là nền tảng quan trọng nhất trong điều trị bại não thể thất điều. Phương pháp này tập trung vào việc cải thiện khả năng cân bằng, phối hợp vận động và tăng cường sức mạnh cơ bắp thông qua các bài tập được thiết kế đặc biệt. Mục tiêu là kích thích các vùng não còn lại hoạt động mạnh hơn để bù đắp cho phần bị tổn thương.

Vật lý trị liệu giúp cải thiện khả năng vận động của trẻ nhỏ

Các bài tập luyện cân bằng bao gồm đứng trên các bề mặt khác nhau như thảm mềm, bóng tập, ván cân bằng để thách thức hệ thống cân bằng của trẻ. Luyện tập với mắt nhắm giúp tăng cường cảm giác bản thể - khả năng cảm nhận vị trí cơ thể trong không gian. Các bài tập di chuyển trọng tâm và phản ứng cân bằng khi bị đẩy nhẹ giúp trẻ học cách duy trì thăng bằng trong các tình huống khác nhau.

Luyện tập phối hợp vận động thông qua các hoạt động như ném bóng, bắt bóng, xếp hình để cải thiện khả năng phối hợp tay-mắt. Các bài tập vận động tinh như cầm bút, cài nút, thắt dây giúp trẻ thực hiện các động tác chính xác. Vận động thô qua leo trèo, bò, lăn giúp phát triển sức mạnh và phối hợp toàn thân. Tần suất lý tưởng là 3 - 4 buổi mỗi tuần, mỗi buổi 45 - 60 phút tùy theo độ tuổi và khả năng của trẻ.

5.2. Phục hồi chức năng

Phục hồi chức năng là quá trình toàn diện nhằm giúp trẻ đạt được mức độ tự lập cao nhất có thể trong cuộc sống hàng ngày. Phương pháp này không chỉ tập trung vào vận động mà còn phát triển kỹ năng sinh hoạt, nhận thức và tương tác xã hội.

Trong lĩnh vực kỹ năng sinh hoạt cá nhân, trẻ được luyện tập cầm đũa, thìa, nĩa đúng cách và cải thiện khả năng phối hợp tay-miệng khi ăn uống. Các kỹ năng vệ sinh cá nhân như rửa mặt, đánh răng, sử dụng toilet độc lập được hướng dẫn từng bước. Việc mặc quần áo bao gồm cài nút, kéo khóa, thắt dây giày cũng được luyện tập thường xuyên.

Phục hồi chức năng có tác dụng giúp trẻ tự sinh hoạt trong cuộc sống thường ngày

Kỹ năng vận động trong nhà như sử dụng điện thoại, chuẩn bị bữa ăn đơn giản, quản lý tiền bạc cơ bản được giới thiệu phù hợp với độ tuổi. Việc sử dụng các dụng cụ hỗ trợ như gậy chống, khung tập đi, hoặc các thiết bị hỗ trợ cân bằng được cân nhắc khi cần thiết để tăng tính tự lập cho trẻ.

5.3. Ngôn ngữ trị liệu

Ngôn ngữ trị liệu đặc biệt quan trọng đối với trẻ bị bại não thể thất điều vì khả năng giao tiếp thường bị ảnh hưởng do khó khăn trong việc phối hợp các cơ liên quan đến việc nói. Mục tiêu là cải thiện khả năng phát âm, tăng vốn từ vựng và phát triển kỹ năng giao tiếp hiệu quả.

Các bài tập thở được thiết kế để cải thiện khả năng kiểm soát hơi thở - nền tảng của việc phát âm rõ ràng. Luyện tập cơ miệng và lưỡi thông qua các động tác như liếm môi, thổi bong bóng, nhai kẹo cao su giúp tăng cường sức mạnh và phối hợp của các cơ này. Các hoạt động kích thích ngôn ngữ được thực hiện thông qua trò chơi, ca hát, kể chuyện để tạo hứng thú và động lực cho trẻ.

Ngôn ngữ trị liệu giúp cải thiện vốn từ vựng và khả năng phát âm của trẻ

Đặc biệt, việc luyện tập kiểm soát tốc độ nói và âm lượng là rất quan trọng. Trẻ được hướng dẫn nói chậm, rõ ràng từng từ một và điều chỉnh âm lượng phù hợp với hoàn cảnh. Sử dụng các công cụ hỗ trợ giao tiếp như bảng hình ảnh, thiết bị phát âm có thể giúp trẻ giao tiếp hiệu quả hơn trong quá trình phục hồi.

5. 4. Y học tái tạo – Tế bào gốc

Y học tái tạo với liệu pháp tế bào gốc đang mở ra những hy vọng mới trong điều trị bại não, bao gồm cả thể thất điều. Phương pháp này sử dụng khả năng tái tạo và phân hóa của tế bào gốc để sửa chữa các tổn thương não bộ hoặc kích thích sự phát triển của các mạch thần kinh mới.

Tế bào gốc có thể được lấy từ nhiều nguồn khác nhau như tủy xương, mô mỡ, dây rốn của chính trẻ hoặc từ người hiến tặng. Sau khi được nuôi cấy và xử lý đặc biệt, những tế bào này được tiêm vào cơ thể trẻ thông qua đường tĩnh mạch hoặc trực tiếp vào dịch não tủy. Mục tiêu là giúp tế bào gốc di chuyển đến vùng não bị tổn thương và hỗ trợ quá trình phục hồi.

Tế bào gốc là phương pháp điều trị giúp cải thiện tối đa tình trạng bệnh bại não

Mặc dù nhiều nghiên cứu đã cho thấy kết quả khả quan trong việc cải thiện chức năng vận động, ngôn ngữ và nhận thức ở trẻ bị bại não, liệu pháp này vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu và phát triển. Việc áp dụng cần được thực hiện tại các trung tâm y tế chuyên khoa có đủ kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại và tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình an toàn. Gia đình cần tìm hiểu kỹ về hiệu quả, rủi ro và chi phí trước khi quyết định sử dụng phương pháp này.

Mirai Care - Đơn vị tư vấn dịch vụ liệu pháp điều trị bại não thể thất điều

Mirai Carelà đơn vị tư vấn chuyên nghiệp hàng đầu tại Việt Nam trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ tư vấn các liệu pháp điều trị bại não, đặc biệt là thể thất điều. Với đội ngũ chuyên gia y tế giàu kinh nghiệm và hiểu biết sâu sắc về các phương pháp điều trị tiên tiến, Mirai Care đã hỗ trợ hàng trăm gia đình tìm ra hướng điều trị phù hợp nhất cho con em mình. 

Dịch vụ tư vấn tại Mirai Care bao gồm:

• Đánh giá tình trạng bệnh lý, tư vấn lựa chọn liệu pháp tế bào gốc, vật lý trị liệu, phục hồi chức năng
• Kết nối với các trung tâm y tế uy tín có đủ năng lực thực hiện điều trị. 

Đặc biệt, Mirai Care cung cấp dịch vụ tư vấn toàn diện về liệu pháp tế bào gốc - phương pháp điều trị đột phá đang mang lại nhiều hy vọng cho trẻ bị bại não thể thất điều. Đội ngũ tư vấn viên chuyên nghiệp sẽ giải đáp mọi thắc mắc của gia đình về quy trình, hiệu quả, chi phí và rủi ro của từng phương pháp điều trị. 

Với sứ mệnh "Kết nối hy vọng - Tư vấn tận tâm", Mirai Care cam kết đồng hành cùng các gia đình trong việc tìm kiếm và lựa chọn giải pháp điều trị tốt nhất, mang lại cơ hội phục hồi và tương lai tươi sáng cho trẻ em bị bại não thể thất điều.

Bại não thể thất điều là tình trạng không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng với sự can thiệp sớm và đúng cách, trẻ em có thể đạt được sự cải thiện đáng kể. Nếu gia đình cần tư vấn thêm về các phương pháp điều trị hoặc tìm kiếm đơn vị y tế uy tín, đừng ngần ngại liên hệ với các chuyên gia để được hỗ trợ tốt nhất cho con em mình.