Tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não giúp ngăn ngừa biến dạng

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Thông tin bài viết

Chăm sóc trẻ bại não không chỉ đòi hỏi sự kiên nhẫn và yêu thương mà còn cần kiến thức chuyên môn, đặc biệt là trong việc duy trì tư thế đúng. Các tư thế đúng khi chăm sóc hằng ngày của gia đình trẻ bại não đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa biến dạng cơ xương và cải thiện chất lượng sống cho trẻ. Việc áp dụng đúng tư thế không chỉ giúp trẻ cảm thấy thoải mái mà còn hỗ trợ tích cực cho quá trình phục hồi chức năng vận động.

1. Tư thế: Yếu tố nhỏ nhưng ảnh hưởng lớn đến trẻ bị bại não

Tư thế tuy là yếu tố đơn giản trong chăm sóc nhưng lại ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ bại não. Tư thế đúng không chỉ giúp ngăn ngừa biến dạng cơ xương mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống và hỗ trợ phục hồi chức năng hiệu quả. 

1.1. Trẻ bại não có nguy cơ co cứng và biến dạng khớp

Trẻ bị bại não thường gặp phải tình trạng rối loạn vận động và co cứng cơ do tổn thương não bộ. Hệ thần kinh không thể kiểm soát hoàn toàn hoạt động của cơ bắp, khiến một số nhóm cơ luôn trong trạng thái căng thẳng và co rút. Điều này tạo ra những tư thế bất thường mà trẻ không thể tự điều chỉnh được.

Trẻ bại não có nguy cơ bị biến dạng khớp cao

Khi tư thế sai được duy trì trong thời gian dài, cơ thể trẻ sẽ từ từ thích nghi với những vị trí bất thường này. Co rút cơ xảy ra khi các sợi cơ bị rút ngắn do thiếu vận động hoặc ở tư thế co cụp quá lâu. Tình trạng này không chỉ gây đau đớn mà còn hạn chế nghiêm trọng khả năng cử động của trẻ.

Vẹo cột sống là một biến chứng thường gặp khác khi trẻ thường xuyên nằm hoặc ngồi nghiêng về một phía. Cột sống non nớt của trẻ sẽ cong vẹo theo hướng áp lực thường xuyên, tạo thành những đường cong bất thường có thể ảnh hưởng đến hô hấp và tiêu hóa.

Trật khớp háng đặc biệt nguy hiểm vì có thể dẫn đến đau đớn mãn tính và khó khăn trong di chuyển. Khi trẻ thường xuyên ở tư thế gập chân không đối xứng hoặc xoay chân ra ngoài, đầu xương đùi có thể trượt khỏi ổ khớp, gây ra những tổn thương lâu dài.

Biến dạng khớp háng có thể gây tác động tiêu cực đến cuộc sống của trẻ

Những biến dạng này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất mà còn tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của trẻ. Đau đớn mãn tính, khó khăn trong sinh hoạt cơ bản và hạn chế vận động sẽ cản trở quá trình học tập và phát triển tổng thể của trẻ.

1.2. Lợi ích thiết thực của việc duy trì tư thế đúng ở trẻ bại não

Việc duy trì tư thế đúng mang lại lợi ích đầu tiên và quan trọng nhất là giảm đau đớn và cải thiện sự thoải mái cho trẻ. Khi cơ thể được đặt ở những vị trí tự nhiên, áp lực lên các khớp và cơ bắp được phân bổ đều, giúp giảm căng thẳng và co cứng. Điều này đặc biệt quan trọng đối với trẻ bại não vì họ không thể tự điều chỉnh tư thế khi cảm thấy khó chịu.

Duy trì biên độ vận động của các khớp là một lợi ích quan trọng khác. Khi các khớp được giữ ở những góc độ bình thường thông qua tư thế đúng, chúng sẽ không bị co rút hay cứng đờ. Điều này giúp bảo tồn khả năng vận động hiện có của trẻ và tạo điều kiện cho việc cải thiện trong tương lai.

Tư thế đúng tạo điều kiện thuận lợi cho việc ăn uống hiệu quả. Khi đầu và cổ được đặt ở vị trí phù hợp, trẻ có thể nuốt an toàn hơn, giảm nguy cơ sặc và hóc. Điều này đặc biệt quan trọng vì nhiều trẻ bại não gặp khó khăn trong việc kiểm soát cơ nuốt.

Duy trì tư thế đúng sẽ giúp giảm cảm giác đau cho trẻ

Giấc ngủ chất lượng cũng được cải thiện đáng kể khi trẻ được đặt ở tư thế thoải mái. Ngủ ngon giúp cơ thể nghỉ ngơi, phục hồi và phát triển tốt hơn. Đồng thời, tư thế đúng trong giấc ngủ cũng ngăn ngừa những biến dạng có thể xảy ra trong thời gian dài.

Các hoạt động vui chơi và học tập trở nên hiệu quả hơn khi trẻ được đặt ở tư thế ổn định và thoải mái. Trẻ có thể tập trung tốt hơn vào các kích thích xung quanh, tương tác với đồ chơi và tham gia vào các hoạt động phát triển kỹ năng.

Tất cả những lợi ích này góp phần tối ưu hóa các hoạt động sinh hoạt hằng ngày, tạo nền tảng vững chắc cho quá trình phục hồi chức năng. Khi cơ thể được duy trì ở trạng thái tốt nhất có thể, các can thiệp trị liệu sẽ mang lại hiệu quả cao hơn, từ đó tăng khả năng độc lập của trẻ trong tương lai.

1.3. Nguyên tắc cơ bản khi chỉnh tư thế cho trẻ bại não tại nhà

Nguyên tắc quan trọng nhất khi điều chỉnh tư thế cho trẻ bại não là giữ đầu – thân – chân theo một đường thẳng tự nhiên. Điều này có nghĩa là cột sống cần được duy trì ở tư thế thẳng, không bị uốn cong hay xoay vặn bất thường. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, chuyên gia trị liệu có thể khuyến nghị những điều chỉnh riêng phù hợp với tình trạng cụ thể của trẻ.

Việc hạn chế các tư thế khiến trẻ vặn xoắn, gồng hoặc gập lệch về một bên quá lâu là điều cực kỳ quan trọng. Những tư thế này không chỉ gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến những biến dạng vĩnh viễn nếu được duy trì trong thời gian dài. Gia đình cần quan sát thường xuyên và điều chỉnh tư thế của trẻ mỗi 1-2 giờ.

Áp dụng nguyên tắc khi chăm sóc trẻ để con nhanh chóng hồi phục hơn

Sử dụng các dụng cụ hỗ trợ là một phần không thể thiếu trong việc duy trì tư thế đúng. Gối kê có thể được đặt dưới đầu, giữa hai chân hoặc dưới lưng để hỗ trợ các vùng cần thiết. Nẹp mềm giúp giữ các khớp ở vị trí phù hợp mà không gây cứng đờ. Khăn cuộn có thể được sử dụng để lấp đầy những khoảng trống, đảm bảo cơ thể được hỗ trợ đều khắp.

Khi sử dụng các dụng cụ hỗ trợ, cần đảm bảo chúng được đặt đúng vị trí và không gây áp lực quá mức lên da. Kiểm tra thường xuyên để tránh tình trạng bị thương do ma sát hoặc áp lực kéo dài. Các dụng cụ cần được vệ sinh sạch sẽ và thay thế khi cần thiết.

2. Các tư thế đúng trong sinh hoạt hằng ngày của trẻ bị bại não

Trong quá trình chăm sóc trẻ bại não, việc duy trì các tư thế đúng trong từng hoạt động hằng ngày không chỉ giúp giảm thiểu biến chứng mà còn hỗ trợ sự phát triển vận động lâu dài. Từ tư thế nằm, ngồi, bế cho đến ăn uống và trị liệu, mỗi tư thế đều cần được thực hiện đúng cách và nhất quán. Một vài lưu ý quan trọng phụ huynh cần lưu ý để chăm sóc trẻ an toàn và hiệu quả hơn như:  

2.1. Tư thế nằm: Nền tảng của giấc ngủ và phát triển cơ xương

Tư thế nằm ngửa là tư thế cơ bản và quan trọng nhất cho trẻ bại não. Khi nằm ngửa, cần đặt một chiếc gối nhỏ hoặc khăn cuộn dưới đầu để giữ cổ ở góc độ tự nhiên, không quá cao hay quá thấp. Đầu nên được giữ ở vị trí trung tâm, không nghiêng về một bên.

Để hỗ trợ lưng và duy trì đường cong tự nhiên của cột sống, có thể đặt một chiếc gối nhỏ dưới lưng dưới nếu cần thiết. Hai tay nên được đặt duỗi thoải mái dọc theo thân người hoặc gập nhẹ, không để bắt chéo lên ngực vì điều này có thể gây co rút cơ vai.

Vùng hông cần được hỗ trợ bằng gối hoặc đệm mềm để tránh áp lực trực tiếp lên xương cùng. Hai chân nên duỗi thẳng và song song, có thể đặt một chiếc gối nhỏ giữa hai đầu gối để tránh chân chạm vào nhau và duy trì vị trí thẳng của háng.

Rèn luyện tư thế nằm đúng cách giúp con được ngủ ngon giấc hơn

Tư thế nằm nghiêng cũng có thể được áp dụng nhưng cần đặc biệt chú ý. Khi nằm nghiêng, cần đặt gối dưới đầu để giữ cột sống cổ thẳng. Cánh tay phía dưới nên được kéo ra phía trước một chút để tránh bị ép. Chân phía trên cần được hỗ trợ bằng gối để tránh xoay vặn cột sống.

Việc tránh để trẻ nằm nghiêng lệch về một bên trong thời gian dài là rất quan trọng. Nằm lệch có thể dẫn đến vẹo cột sống và co rút cơ một bên. Nếu trẻ có xu hướng tự động nghiêng về một phía, cần sử dụng gối hoặc nêm để cố định tư thế thẳng.

Thay đổi tư thế mỗi 2 giờ là quy tắc vàng để tránh loét tì và cứng cơ. Có thể xoay giữa tư thế nằm ngửa, nằm nghiêng trái và nằm nghiêng phải. Việc thay đổi này không chỉ bảo vệ da mà còn giúp kích thích tuần hoàn máu và tránh co rút cơ.

2.2. Tư thế ngồi: Hỗ trợ hoạt động ăn uống, học tập, vui chơi

Ghế hỗ trợ chuyên dụng là công cụ không thể thiếu cho trẻ bại não khi ngồi. Ghế có thành tay giúp trẻ tựa và giữ thăng bằng, trong khi đai cố định ở ngực và hông đảm bảo trẻ không bị trượt xuống. Lưng ghế cần có độ cao phù hợp để hỗ trợ toàn bộ cột sống từ lưng dưới đến vai.

Khi ngồi, lưng trẻ cần được giữ thẳng, không bị cong vòng hay nghiêng về một bên. Vai hai bên cần cân đối, không bị lệch hoặc nhún lên. Điều này đòi hỏi ghế phải có thiết kế phù hợp với kích thước cơ thể của trẻ và có thể điều chỉnh theo sự phát triển.

Vị trí bàn chân rất quan trọng trong tư thế ngồi. Bàn chân cần chạm hoàn toàn xuống sàn hoặc được đặt trên đệm chắc chắn. Đầu gối nên tạo góc 90 độ, không để chân lủng lẳng vì điều này có thể gây áp lực lên mạch máu và thần kinh. Nếu trẻ còn nhỏ, cần có bệ kê chân phù hợp.

Phụ huynh có thể trang bị thêm ghế ngồi để tập ngồi đúng tư thế cho con hơn

Đối với những trẻ không thể giữ thăng bằng tốt do co cứng nghiêm trọng hoặc yếu cơ, việc sử dụng nẹp hoặc đai cố định là cần thiết. Nẹp lưng có thể giúp duy trì tư thế thẳng, trong khi đai vai giữa hai vai ở vị trí cân đối. Tuy nhiên, các thiết bị này cần được điều chỉnh cẩn thận để không gây khó chịu hay hạn chế quá mức.

Thời gian ngồi cũng cần được kiểm soát. Trẻ không nên ngồi quá lâu mà cần được nghỉ ngơi và thay đổi tư thế định kỳ. Thời gian ngồi phù hợp thường từ 20-60 phút tùy thuộc vào độ tuổi và khả năng chịu đựng của trẻ.

2.3. Cách bế trẻ đúng cách, nhất là với thể co cứng

Khi bế trẻ bại não, đặc biệt là trẻ có thể co cứng, việc đỡ đầu và cổ là ưu tiên hàng đầu. Một tay cần được đặt dưới đầu và cổ trẻ, đảm bảo cổ được hỗ trợ hoàn toàn và không bị cong quá mức. Tay còn lại đỡ lưng và mông trẻ, tạo thành một hệ thống hỗ trợ ổn định.

Đối với trẻ co cứng, cơ thể thường ở trạng thái căng cứng và có thể phản ứng mạnh với việc thay đổi tư thế đột ngột. Do đó, cần bế chậm rãi và nhẹ nhàng, cho trẻ thời gian để thích nghi với tư thế mới. Tránh những động tác đột ngột có thể kích thích phản xạ co cứng mạnh hơn.

Việc bế một tay ở hông là một sai lầm phổ biến cần tránh. Cách bế này không chỉ gây mất thăng bằng mà còn có thể làm lệch cột sống và tạo áp lực không đều lên các khớp. Thay vào đó, luôn sử dụng hai tay để bế, đảm bảo trọng lượng được phân bổ đều.

Bế trẻ đúng tư thế là một trong những điều quan trọng mà phụ huynh cần chú ý đến

Tránh các tư thế gập người quá mức khi bế là điều quan trọng khác. Khi trẻ bị gập quá mức ở hông hoặc lưng, điều này có thể gây khó khăn cho hô hấp và tiêu hóa. Thay vào đó, giữ trẻ ở tư thế tự nhiên, với cột sống được duỗi thẳng nhẹ.

Khi đặt trẻ xuống sau khi bế, cũng cần thực hiện chậm rãi và cẩn thận. Đặt trẻ xuống từ từ, đảm bảo đầu và cổ được hỗ trợ cho đến khi trẻ được đặt ổn định hoàn toàn ở tư thế mới.

2.4. Tư thế cho ăn: Giảm nguy cơ sặc, hỗ trợ tiêu hóa

Tư thế ngồi thẳng là lý tưởng nhất khi cho trẻ ăn. Khi ngồi thẳng, trọng lực sẽ hỗ trợ quá trình nuốt và giảm nguy cơ thức ăn trào ngược. Trẻ cần được ngồi trên ghế có hỗ trợ tốt, với lưng thẳng và vai cân đối.

Đối với những trẻ không thể ngồi thẳng hoàn toàn, có thể điều chỉnh ghế ở góc nghiêng 30-45 độ. Góc độ này vẫn cho phép trọng lực hỗ trợ việc nuốt mà không gây áp lực quá lớn lên cơ thể trẻ. Tuy nhiên, cần tránh để trẻ nằm hoàn toàn phẳng khi ăn vì điều này rất nguy hiểm.

Vị trí đầu và cổ cần được chú ý đặc biệt. Đầu trẻ nên hơi ngửa lên một chút, tạo thành đường thẳng từ miệng xuống thực quản. Điều này giúp thức ăn di chuyển dễ dàng và giảm nguy cơ sặc. Tránh để đầu trẻ cúi xuống quá thấp hoặc ngửa quá cao.

Nên cho trẻ ăn ở môi trường yên tĩnh để con tập trung ăn uống

Môi trường ăn uống cần yên tĩnh và tập trung. Tránh để trẻ vừa ăn vừa chơi hoặc xem tivi vì điều này có thể làm trẻ mất tập trung và tăng nguy cơ sặc. Người cho ăn cần ngồi ở vị trí có thể quan sát rõ mặt trẻ để kịp thời phát hiện dấu hiệu khó nuốt.

Việc giám sát liên tục trong suốt bữa ăn là bắt buộc. Cần theo dõi cách trẻ nhai và nuốt, chú ý đến những dấu hiệu như ho, khạc hoặc thay đổi màu da. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, cần dừng cho ăn ngay lập tức.

Tốc độ cho ăn cũng rất quan trọng. Cho ăn từ từ, để trẻ có thời gian nhai và nuốt hoàn toàn trước khi đưa miếng tiếp theo. Điều này đặc biệt quan trọng với trẻ bại não vì họ thường cần thời gian lâu hơn để xử lý thức ăn.

2.5. Tư thế trong hoạt động trị liệu

Tư thế bò là một trong những tư thế quan trọng trong trị liệu cho trẻ bại não. Tư thế này giúp tăng cường cơ lưng, cổ và vai, đồng thời kích thích phát triển các phản xạ cần thiết cho việc di chuyển. Khi thực hiện tư thế bò, cần đặt trẻ trên một mặt phẳng vững chắc, với hai tay và hai đầu gối làm điểm tựa.

Đối với những trẻ chưa thể tự giữ tư thế bò, có thể sử dụng gối hoặc đệm để hỗ trợ bụng và ngực. Điều này giúp trẻ làm quen với tư thế và từ từ phát triển sức mạnh cần thiết. Thời gian duy trì tư thế cần được tăng dần, bắt đầu từ vài phút và tăng lên theo khả năng của trẻ.

Chú ý đến tư thế của bé khi thực hiện vật lý trị liệu

Tư thế đứng với hỗ trợ khung đặc biệt có ích cho những trẻ có khả năng chịu tải trọng trên chân. Khung đứng giúp trẻ trải nghiệm cảm giác đứng thẳng, kích thích sự phát triển của xương và cơ bắp. Thời gian đứng cần được kiểm soát cẩn thận, thường bắt đầu từ 10-15 phút và tăng dần.

Việc kết hợp các trò chơi vận động trong các tư thế trị liệu giúp tạo hứng thú cho trẻ và tăng hiệu quả điều trị. Có thể sử dụng đồ chơi màu sắc, âm thanh để thu hút sự chú ý của trẻ và khuyến khích họ di chuyển theo hướng mong muốn.

Các bài tập với bóng to (physio ball) cũng rất hữu ích. Trẻ có thể được đặt nằm sấp trên bóng để kích thích phản xạ nâng đầu, hoặc ngồi trên bóng để cải thiện thăng bằng. Tất cả các hoạt động này cần được thực hiện dưới sự giám sát của người lớn và tốt nhất là có hướng dẫn từ chuyên gia trị liệu.

3. Lưu ý khi chăm sóc tại nhà

Khi chăm sóc trẻ bại não tại nhà, cha mẹ cần đặc biệt chú ý đến tư thế sinh hoạt hàng ngày để phòng ngừa biến chứng và hỗ trợ phát triển vận động. Việc thay đổi tư thế thường xuyên, sử dụng dụng cụ hỗ trợ phù hợp và tham khảo chuyên gia phục hồi chức năng là những yếu tố then chốt. Những lưu ý này sẽ giúp việc chăm sóc đạt hiệu quả an toàn và tối ưu hơn.

3.1. Hạn chế để trẻ ở một tư thế quá lâu

Việc thay đổi tư thế thường xuyên là nguyên tắc cốt lõi trong tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não trong sinh hoạt hàng ngày. Cha mẹ cần thay đổi tư thế cho trẻ mỗi 1-2 giờ một lần để tránh biến chứng loét tì và cứng cơ. Khi trẻ duy trì một tư thế quá lâu, áp lực liên tục lên các điểm tiếp xúc sẽ làm giảm lưu thông máu, đặc biệt tại những vùng da trên xương chày, xương cùng, gót chân và sau đầu.

Hạn chế để trẻ hoạt động quá lâu ở một tư thế

Ngoài việc đổi tư thế đều đặn, cha mẹ cần quan sát da của trẻ hàng ngày để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường như da đỏ hay sưng tấy. Việc massage nhẹ nhàng các vùng tiếp xúc và giữ da sạch khô sẽ giúp kích thích lưu thông máu hiệu quả. Đồng thời, việc kết hợp các bài tập co duỗi nhẹ nhàng khi thay đổi tư thế sẽ ngăn ngừa cứng cơ và duy trì tính linh hoạt của các khớp, đảm bảo tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não trong sinh hoạt hàng ngày được thực hiện hiệu quả.

3.2. Dụng cụ hỗ trợ tư thế rất quan trọng

Các dụng cụ hỗ trợ đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não trong sinh hoạt hàng ngày. Nẹp chỉnh hình giúp giữ các khớp ở vị trí chính xác và ngăn ngừa biến dạng, thường được thiết kế riêng cho từng trẻ phù hợp với cấu trúc cơ thể và mức độ bại não. Gối tạo hình chuyên dụng có thể được đặt dưới đầu, giữa hai chân hoặc dưới lưng để hỗ trợ tư thế tự nhiên, được làm từ vật liệu có độ đàn hồi phù hợp.

Dụng cụ hỗ trợ là vật dụng không thể thiếu dành cho trẻ bị bại não

Ghế chuyên dụng cho trẻ bại não là khoản đầu tư quan trọng với khả năng điều chỉnh độ nghiêng, chiều cao và các điểm tựa phù hợp với nhu cầu cụ thể. Bên cạnh đó, các phụ kiện như băng nẹp cổ tay, miếng đệm chống loét và đai hỗ trợ cũng cần thiết để đảm bảo tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não trong sinh hoạt hàng ngày. Tất cả dụng cụ cần được vệ sinh thường xuyên, kiểm tra tình trạng và thay thế khi cần thiết để duy trì hiệu quả hỗ trợ tối ưu.

3.3. Tham khảo chuyên gia phục hồi chức năng

Mỗi trẻ bại não có đặc điểm riêng về thể trạng, mức độ tổn thương và khả năng vận động, do đó tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não trong sinh hoạt hàng ngày cần được cá nhân hóa cho từng trường hợp. Chuyên gia phục hồi chức năng sẽ đánh giá toàn diện tình trạng cơ xương khớp, mức độ co cứng cơ và khả năng vận động của trẻ để đưa ra kế hoạch chăm sóc cụ thể. Kế hoạch này bao gồm hướng dẫn về tư thế phù hợp, thời gian duy trì và cách chuyển đổi an toàn giữa các tư thế.

Phụ huynh nên được hướng dẫn trực tiếp qua video hoặc tại trung tâm phục hồi chức năng để nắm vững các kỹ thuật chăm sóc. Việc học qua video cho phép xem lại nhiều lần và thực hành từng bước, trong khi hướng dẫn trực tiếp tại trung tâm giúp sửa lỗi ngay và giải đáp thắc mắc kịp thời. Việc duy trì liên hệ thường xuyên với chuyên gia cũng quan trọng vì tình trạng trẻ thay đổi theo thời gian, đòi hỏi điều chỉnh tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não trong sinh hoạt hàng ngày để phù hợp với sự phát triển.

Hiểu và thực hành đúng các tư thế đúng khi chăm sóc hằng ngày của gia đình trẻ bại não chính là cách thiết thực để đồng hành cùng trẻ trên hành trình phát triển. Mỗi tư thế chuẩn xác, từ nằm, ngồi, bế cho đến ăn uống hay trị liệu, đều góp phần tạo ra môi trường thuận lợi để trẻ phát huy tối đa khả năng của mình. Đây là nền tảng quan trọng giúp trẻ từng bước tiến tới sự độc lập và hòa nhập cuộc sống. Hy vọng bài viết này sẽ giúp ích phần nào đó cho các bạn. Đừng quên theo dõi những bài viết tiếp theo tại Mirai Care để có thêm nhiều thông tin được cập nhật mới nhất nhé!