Hướng dẫn chế độ ăn cho người tiểu đường tuýp 1

Tác giả: Ngô Thị Thúy An

Khi chẩn đoán mắc phải bệnh tiểu đường tuýp 1, một trong những điều lo ngại đó chính là vấn đề điều chỉnh chế độ dinh dưỡng hợp lý để đường huyết ổn định. Trong bài viết này, Mirai Care sẽ cung cấp cho bạn thông tin hữu ích về bệnh tiểu đường, đồng thời giúp bạn có chế độ ăn cho người tiểu đường tuýp 1 cân đối và lành mạnh để duy trì được chất lượng cuộc sống.

1. Tại sao bệnh tiểu đường cần chú ý đến chỉ số đường huyết?

Bệnh tiểu đường tuýp 1 hay còn gọi là bệnh tiểu đường tuýp 1, đây là một bệnh lý nội tiết mãn tính do hệ thống miễn dịch phá huỷ tế bào beta tuỵ của gan. Tế bào beta tuỵ tại gan có vai trò tiết ra insulin để kiểm soát lượng đường trong máu, tuy nhiên đã bị phá huỷ nên nồng độ đường trong máu không được kiểm soát dẫn đến tăng đường huyết. Bệnh tiểu đường tuýp 1 thường gặp ở trẻ em dưới 18 tuổi và ít khi gặp ở người lớn. Một số triệu chứng thường hay xuất hiện ở bệnh nhân mắc tiểu đường tuýp 1 bao gồm 4 nhiều: Ăn nhiều, khát nhiều, tiểu nhiều, giảm cân nhiều. 

Tiểu đường tuýp 1 là bệnh mãn tính có tính chất di truyền

Để theo dõi được lượng đường trong máu, chỉ số đường huyết (GI) là một công cụ hữu ích khi thông số này xác định được lượng đường huyết lúc đói (trước ăn) và đường huyết sau ăn. Chỉ số GI được định nghĩa là giá trị nồng độ glucose trong máu và thường được tính bằng đơn vị mmol/l hoặc mg/dL. Chỉ số GI xếp hạng thực phẩm theo thang điểm từ 1 đến 100 dựa trên tốc độ chúng làm tăng lượng đường trong máu. Lời khuyên cho những bệnh nhân đã được chẩn đoán tiểu đường là lựa chọn thực phẩm có GI càng thấp càng tốt để khi sử dụng thì tiêu hóa chậm hơn và khiến lượng đường trong máu tăng dần, không gây những hậu quả nghiêm trọng do tăng đường huyết đột ngột. 

Chỉ số đường huyết GI giúp bệnh nhân kiểm soát được đường huyết tốt hơn, lựa chọn được chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường. Chỉ số GI được chia thành 3 mức: 

• Chỉ số GI thấp (≤ 55): GI thấp thường có trong những thực phẩm giàu chất xơ, rau củ quả không ngọt. Chúng giúp ổn định đường huyết sau ăn nên rất có lợi cho bệnh nhân tiểu đường. Đây là nhóm thực phẩm được các chuyên gia đề nghị nên ưu tiên trong thực đơn dinh dưỡng cho bệnh nhân tiểu đường tuýp 1.
• Chỉ số GI trung bình (56-69): Thực phẩm chứa GI trung bình bao gồm các thực phẩm chứa lượng tinh bột vừa phải, chất béo ít bão hoà, hoa quả có đường nhưng vẫn nên hạn chế sử dụng.
• Chỉ số GI cao (≥ 70):  Nhóm thực phẩm có GI cao như bánh ngọt, thức uống có gas, thức ăn nhanh,... gây ảnh hưởng trực tiếp lên lượng đường huyết sau ăn bằng cách giải phóng một lượng carbohydrate lớn vào máu. Ở những bệnh nhân tiểu đường, lượng insulin tiết ra không đủ để ly giải glucose sẽ khiến glucose trong máu tăng không kiểm soát dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

Chỉ số GI đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát đường huyết sau ăn

2. Vai trò quan trọng của chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường tuýp 1

Khi cơ thể chúng ta gặp phải sự bất thường nào thì tiêu chí đầu tiên cần quan tâm đến là chế độ dinh dưỡng. Ở những bệnh nhân mắc phải hội chứng chuyển hoá bao gồm tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, họ càng phải quan tâm hơn về vấn đề dinh dưỡng. Vậy tại sao chế độ ăn đối với người bệnh tiểu đường tuýp 1 lại quan trọng đến vậy, hãy cùng Mirai Care tìm hiểu về vai trò của chế độ ăn cho người tiểu đường tuýp 1.

Một số lý do chính cho thấy thực đơn ăn uống thực sự rất quan trọng đối với bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường tuýp 1:

• Kiểm soát đường huyết sau ăn: Thực đơn dinh dưỡng tác động trực tiếp đến sự biến đổi đường huyết sau ăn của bệnh nhân. Thực đơn giàu chất xơ, protein và chất béo không bão hòa đơn không chỉ giúp kiểm soát đường huyết ổn định mà còn giảm sự tăng đột ngột của đường huyết sau khi ăn. Nên cân nhắc lựa chọn các loại thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp như rau xanh, hạt và các loại trái cây ít đường.
• Duy trì cân nặng lý tưởng: Cân nặng rất quan trọng đối với bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường. Khi cơ thể thừa cân hay béo phì sẽ dẫn đến áp lực cho cơ thể, khiến cho việc kiểm soát đường huyết trở nên khó khăn hơn. Việc lựa chọn thực đơn lành mạnh cân đối đủ chất dinh dưỡng giúp cân nặng ổn định và tránh các nguy cơ về tim mạch.
• Giảm thiểu nguy cơ tim mạch: Tiểu đường là yếu tố nguy cơ của các vấn đề tim mạch nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ, bệnh mạch vành,... Chính vì thế chế độ ăn lành mạnh có thể giúp người bệnh giảm nguy cơ mắc các biến chứng liên quan đến bệnh tiểu đường bao gồm bệnh tim mạch, bệnh thận và các vấn đề về thần kinh.

Cân bằng dinh dưỡng giúp duy trì đường huyết ổn định

Một chế độ ăn cân đối và lành mạnh giúp kiểm soát đường huyết ổn định, đây là yếu tố quan trọng nhằm tránh các biến chứng của bệnh, đặc biệt là tiểu đường tuýp 1. Việc chọn lựa thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp, giàu chất xơ và protein, cùng việc hạn chế đường và tinh bột đơn giúp ngăn chặn tăng đột ngột đường huyết sau mỗi bữa ăn. Khi đường huyết được kiểm soát thì cơ thể sẽ khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh.

3. Bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường phải loại bỏ tất cả món ăn yêu thích?

Tiểu đường tuýp 1 luôn là nỗi lo lắng của bất cứ ai mắc phải, nhất là ở những bệnh nhân là trẻ em, phụ huynh sẽ không biết nên cho con mình ăn những gì và có cần phải loại bỏ những món ăn yêu thích của con mình không.

Theo ý kiến của chuyên gia, chúng ta không nên loại bỏ tất cả các món ăn yêu thích bởi vì khi cơ thể không được đáp ứng những nhu cầu về sở thích sẽ gây ra stress tâm lý và cơ thể sẽ lạm dụng thực phẩm hơn nữa. Tuy nhiên, bệnh nhân cần điều chỉnh chế độ ăn uống để kiểm soát lượng đường huyết và đảm bảo sức khỏe tổng thể. Những thực phẩm như nước uống có gas, gà rán, hamburger, pizza chứa nhiều tinh bột, chất béo sẽ làm tăng cholesterol trong máu, đồng thời tăng cân sẽ không tốt cho người bệnh tiểu đường.  Chính vì vậy, chìa khóa để ăn uống tốt cho bệnh nhân tiểu đường là ăn điều độ, biết cân đối lượng dinh dưỡng nạp vào để đường trong máu được kiểm soát một cách tốt nhất. 

Các món ăn yêu thích không nhất thiết phải loại ra khỏi thực đơn nhưng phải cân đối

4. Chế độ ăn cho người tiểu đường tuýp 1 cần lưu ý gì?

Hiện nay chưa có một kế hoạch ăn uống chung cho tất cả bệnh nhân tiểu đường. Nhưng việc tạo ra một kế hoạch phù hợp nhất với bạn là hoàn toàn có thể. Mỗi cá nhân sẽ lên thực đơn theo sở thích, mục tiêu sức khỏe và cách cơ thể bạn tiếp nhận với các loại thực phẩm khác nhau. Tạo ra một thực đơn phù hợp bằng cách lắng nghe cơ thể và bắt đầu bằng việc hiểu các loại thực phẩm khác nhau ảnh hưởng đến lượng đường trong máu của bạn như thế nào. Những tiêu chí cụ thể để bạn đưa vào thực đơn kiểm soát glucose cho người tiểu đường tuýp 1 được Mirai Care gợi ý sau đây.

Chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng phần lớn đến chỉ số đường huyết của bệnh nhân

4.1. Kiểm soát lượng carbohydrate trong bữa ăn hàng ngày

Carbohydrate là nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể nhưng cũng là nguyên nhân chính gây ra tăng đột ngột của đường huyết sau khi ăn. Để kiểm soát lượng carbohydrate, người bệnh cần phải có kiến thức vững về số lượng carbohydrate trong các loại thực phẩm thông thường. Bên cạnh đó, họ cũng cần theo dõi và đánh giá lượng carbohydrate trong từng bữa ăn bằng cách sử dụng các công cụ tính. Việc chọn lựa các loại thực phẩm giàu chất xơ và có chỉ số đường huyết thấp cũng hỗ trợ trong việc kiểm soát lượng carbohydrate.

4.2. Chọn thực phẩm giàu protein

Thành phần dinh dưỡng không thể thiếu trong thực đơn cho người tiểu đường tuýp 1 là protein. Thực phẩm giàu protein giúp cơ thể no lâu, hạn chế được việc nạp quá nhiều tinh bột trong mỗi bữa ăn. Các nguồn protein tốt cho người bệnh tiểu đường tuýp 1 bao gồm thịt gia cầm không da, cá, hạt và đậu. 

Thịt gia cầm như gà, vịt chứa ít chất béo và giàu protein. Đây là lựa chọn tốt để cung cấp năng lượng và chất dinh dưỡng cho người bệnh. Bên cạnh đó, cá là một nguồn protein tốt, đặc biệt là các loại cá giàu axit béo omega-3 như cá hồi và cá ngừ. Hạt và đậu cũng là nguồn protein giàu chất xơ và chất béo không bão hòa, giúp duy trì cảm giác no lâu và kiểm soát đường huyết. Các loại hạt như hạt hướng dương, hạt bí ngô và hạt hạnh nhân cung cấp protein, chất béo và chất xơ bổ sung tốt vào chế độ ăn của người bệnh. Tuy nhiên không nên lạm dụng quá nhiều vì các loại hạt dinh dưỡng cũng gây tăng đường huyết và mỡ máu.

 

Thực phẩm giàu protein giúp cơ thể no lâu, tránh lạm dụng quá nhiều tinh bột

4.3. Lựa chọn chất béo lành mạnh

Chất béo lành mạnh bao gồm chất béo không bão hòa, chất béo đơn không bão hòa và một lượng nhỏ chất béo bão hòa. Các nguồn chất béo lành mạnh bao gồm dầu ô liu, dầu hạt lúa mạch, dầu hạt cải, hạt chia, hạt hướng dương,... Ngoài ra dầu cá giàu omega-3 được chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo nên ăn thường xuyên vì có nhiều lợi ích đối với tim mạch. 

4.4. Xây dựng thói quen ăn uống khoa học

Việc tạo cho cơ thể một đồng hồ sinh học khoa học sẽ giúp cải thiện chỉ số đường huyết. Chế độ ăn đúng giờ, đầy đủ chất dinh dưỡng, lối sống lành mạnh không hút thuốc lá, không rượu bia, không thức khuya sẽ giúp cơ thể bạn ngày càng khoẻ mạnh. Hãy chia khẩu phần ăn của bạn thành các phần nhỏ để ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày, giúp kiểm soát đường huyết ổn định hơn.

4.5. Uống đủ nước

Nước chiếm khoảng 70% cơ thể, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và hấp thụ các chất dinh dưỡng từ thực phẩm, điều này có thể giúp duy trì đường huyết ổn định sau khi ăn. Người bệnh tiểu đường thường có nguy cơ cao hơn về vấn đề thận. Chính vì vậy, uống đủ nước giúp giảm áp lực lên thận và hỗ trợ chức năng của chúng, giúp loại bỏ chất cặn và độc tố ra khỏi cơ thể một cách hiệu quả hơn. Ngoài ra, uống đủ nước cũng giúp người bệnh giảm nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe khác như tiêu chảy, táo bón, viêm đường tiểu và đóng góp vào sự cân bằng nước cũng như điện giải trong cơ thể.

Một chế độ ăn lành mạnh và cân đối cung cấp năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho cơ thể, giúp duy trì trọng lượng cơ thể lý tưởng và hỗ trợ sức khỏe toàn diện. Với bài viết này, Mirai Care đã cung cấp cho bạn một số kiến thức để việc chọn lựa thực phẩm được dễ dàng hơn. Chế độ ăn cho người tiểu đường tuýp 1 cần lưu ý chọn những thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp, giàu chất xơ và protein, đồng thời hạn chế đường và chất béo không lành mạnh. Nhờ vậy, người bệnh có thể kiểm soát đường huyết sau mỗi bữa ăn và giảm nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe liên quan