Tìm hiểu đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ như thế nào?

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh phức tạp, ảnh hưởng đến cách một người tương tác với thế giới xung quanh. Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao một đứa trẻ lại có thể ngồi hàng giờ liền chơi một mình với một món đồ chơi hay tại sao chúng lại không đáp lại khi được gọi tên chưa? Câu trả lời nằm ở những đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ giải đáp chi tiết về vấn đề này. 

Nội dung bài viết:

---

1. Trẻ rối loạn phổ tự kỷ và những ảnh hưởng giao tiếp của trẻ

Trẻ tự kỷ có nhiều khả năng và kỹ năng giao tiếp khác nhau. Một số trẻ tự kỷ có kỹ năng giao tiếp tuyệt vời, trong khi một số khác lại thấy khó khăn khi giao tiếp với người khác hoặc phát triển ngôn ngữ. Một số trẻ tự kỷ cần thêm sự hỗ trợ để giúp định hình kỹ năng giao tiếp và thoải mái giao tiếp với người khác. 

Đôi khi những bé nói lưu loát lại gặp khó khăn khi nghe hiểu lời nói từ người xung quanh. Khoảng 25% –30% trẻ em mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) nói được một số từ vào khoảng 12 đến 18 tháng tuổi và sau đó mất đi khả năng này. 

Ngoài ra, chậm nói cũng là một trong những đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ khá phổ biến. Trẻ thường ngại diễn đạt suy nghĩ hay bày tỏ cảm xúc bằng ngôn ngữ. Thay vào đó, chúng có xu hướng sử dụng cử chỉ, hành động để ra tín hiệu cho người lớn hoặc tương tác xã hội hàng ngày. 

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu chi phí cấy tế bào gốc cho trẻ tự kỷ nhé!

Tự kỷ ảnh hưởng trực tiếp đến kỹ năng giao tiếp của trẻ

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, tự kỷ có thể ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp của trẻ. Những đứa trẻ này thường tránh giao tiếp bằng mắt với những người đang nói chuyện với chúng, điều này có thể gây hiểu lầm là thô lỗ hoặc thiếu chú ý. Nhiều trẻ em có kỹ năng phi ngôn ngữ kém trở nên thất vọng khi thể hiện mong muốn và nhu cầu của mình. Đây là một trong những nguyên do dẫn đến các vấn đề về hành vi và suy sụp tinh thần. 

Nhiều trường hợp trẻ tự kỷ có thể phát triển kỹ năng nói thông qua đào tạo hoặc liệu pháp. Tuy nhiên, chúng vẫn gặp khó khăn trong giao tiếp hàng ngày bởi sự tiến bộ không đồng đều. Điều này nghĩa là, trẻ tự kỷ có thể nhanh chóng xuất sắc ở lĩnh vực này nhưng lại trì trệ ở lĩnh vực khác. Chẳng hạn, con bạn đọc xong một cuốn tiểu thuyết trong một ngày nhưng không hiểu những gì chúng đã đọc. 

Bên cạnh đó, khi giao tiếp, bạn thấy rõ biểu hiện đặc trưng của trẻ tự kỷ là cách sử dụng ngôn từ rất khó hiểu. Đôi lúc, trẻ không thể nói thành câu hoàn chỉnh hay chỉ nói mỗi lúc một từ. Thậm chí, trẻ còn lặp đi lặp lại một từ hoặc một câu nói liên tục. 

Đa số trẻ tự kỷ sẽ ngại giao tiếp với mọi người xung quanh

2. Những đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ

So với trẻ bình thường, trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn trong giao tiếp hơn. Dưới đây là 3 đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ phổ biến nhất hiện nay: 

2.1 Khó khăn trong giao tiếp xã hội

Nhắc đến đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ, đầu tiên phải kể đến khó khăn trong giao tiếp xã hội. Tất cả các kỹ năng liên quan đến giao tiếp xã hội đều đòi hỏi phải hiểu biết về các kỳ vọng xã hội phức tạp, cùng với khả năng tự điều chỉnh dựa trên sự hiểu biết đó. Thế nhưng, không phải lúc nào trẻ tự kỷ cũng có những khả năng đó.

Đôi khi, trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ có nhu cầu hỗ trợ thấp thấy mình thất vọng khi những nỗ lực giao tiếp của họ bị đáp lại bằng cái nhìn vô hồn hoặc tiếng cười. Trẻ cũng có thể bị hiểu lầm là thô lỗ do:

• Thiếu hiểu biết về cử chỉ vật lý: Trẻ tự kỷ thường không thể diễn đạt ý nghĩa những gì mình nói thông qua cử chỉ, chẳng hạn như chỉ vào một vật thể hoặc sử dụng biểu cảm khuôn mặt.
• Không lựa chọn thời điểm nói hợp lý:  Giao tiếp cũng đòi hỏi phải hiểu loại lời nói nào là phù hợp trong một tình huống cụ thể (được gọi là lời nói thực dụng). Ví dụ, sử dụng giọng nói lớn trong đám tang có thể được hiểu là thiếu tôn trọng, trong khi lời nói rất trang trọng ở trường có thể được hiểu là "mọt sách". Sử dụng loại lời nói phù hợp liên quan đến sự hiểu biết về thành ngữ, tiếng lóng và khả năng điều chỉnh giọng điệu, âm lượng và ngữ điệu (giọng nói lên xuống).
• Khó khăn trong việc giao tiếp bằng mắt: Điều này có thể bị hiểu sai khi trẻ tự kỷ cố gắng giao tiếp. 

2.2 Rối loạn ngôn ngữ

Đây là một trong những đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ thường gặp. Tuy nhiên, mức độ và biểu hiện của rối loạn này có thể rất khác nhau ở từng trẻ. Các biểu hiện thường gặp của rối loạn ngôn ngữ ở trẻ tự kỷ gồm: 

• Chậm nói hoặc không nói: Nhiều trẻ tự kỷ bắt đầu nói muộn hơn so với các trẻ khác hoặc thậm chí không bao giờ nói.
• Khó khăn trong việc giao tiếp: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc bắt đầu hoặc duy trì một cuộc trò chuyện, khó hiểu các câu hỏi phức tạp hoặc các câu nói ẩn dụ.
• Lặp lại các từ hoặc cụm từ: Đây được gọi là echolalia. Trẻ có thể lặp lại những gì người khác nói hoặc lặp đi lặp lại một từ hoặc cụm từ nhất định.
• Khó hiểu ngôn ngữ phi ngôn ngữ: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ như cử chỉ, biểu cảm khuôn mặt hoặc ngôn ngữ cơ thể.
• Vấn đề về ngữ âm: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc phát âm các âm một cách chính xác.

Rối loạn ngôn ngữ là đặc điểm thường gặp ở trẻ tự kỷ

2.3 Hạn chế trong giao tiếp phi ngôn ngữ

Trẻ em mắc ASD có thể gặp khó khăn trong việc phát triển các kỹ năng ngôn ngữ và hiểu những gì người khác nói với chúng. Trẻ cũng thường gặp khó khăn trong việc giao tiếp phi ngôn ngữ, chẳng hạn như thông qua cử chỉ tay, giao tiếp bằng mắt và biểu cảm khuôn mặt.

Trẻ tự kỷ thường không thể sử dụng cử chỉ, chẳng hạn như chỉ vào một vật thể, để diễn đạt ý nghĩa cho lời nói của mình. Chúng thường tránh giao tiếp bằng mắt, điều này có thể khiến chúng có vẻ thô lỗ, không quan tâm hoặc không chú ý. 

Nếu không có cử chỉ có ý nghĩa hoặc các kỹ năng phi ngôn ngữ khác để nâng cao kỹ năng ngôn ngữ nói, nhiều trẻ em mắc chứng ASD sẽ trở nên thất vọng khi cố gắng thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và nhu cầu của mình. Bố mẹ thấy rõ sự thất vọng của trẻ thông qua các cơn bùng nổ bằng giọng nói hoặc các hành vi không phù hợp khác.

3. Trẻ tự kỷ thường giao tiếp như thế nào?

Ngoài 3 đặc điểm nêu trên, ở mỗi giai đoạn phát triển của trẻ, đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ sẽ khác nhau. Cụ thể:

3.1 Đặc điểm giao tiếp giai đoạn tập nói

Trẻ tự kỷ bước vào giai đoạn tập nói thường có những đặc điểm sau: 

• Chậm nói, nói bập bẹ hoặc không linh hoạt ngôn từ, chỉ nói được từ đơn hoặc nhại lại lời người lớn. 
• Trẻ ít nói hơn những đứa trẻ cùng trang lứa hoặc lặp đi lặp lại nhiều lần một câu nói. 
• Khó khăn khi giao tiếp bằng nét mặt, cử chỉ, chẳng hạn, trẻ né tránh ánh mắt khi giao tiếp và không phản ứng khi được gọi tên. 
• Trẻ thu mình vào thế giới riêng của bản thân, tập trung vào lợi ích cá nhân và không thích chia sẻ với người khác. 

Trẻ tự kỷ thường chậm nói, không linh hoạt ngôn từ vào giai đoạn tập nói

3.2 Đặc điểm giao tiếp giai đoạn thanh thiếu niên

Bước vào giai đoạn thanh thiếu niên, đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ thay đổi và có nhiều điểm khác so với giai đoạn tập nói. Điển hình như: 

• Ngôn từ dùng để giao tiếp bị hạn chế, giọng nói đều đều giống như robot kèm với đó là việc lặp lại vài cụm từ nhất định. 
• Ít tương tác với mọi người, chỉ nói chuyện về chủ đề bản thân thật sự quan tâm và không chú trọng đến chia sẻ cảm xúc tích cực. 
• Không sử dụng ngôn từ giao tiếp và không hiểu được nghĩa sâu xa của câu nói. 
• Khi tương tác cùng người khác, trẻ tự kỷ ít biểu hiện cảm xúc trên khuôn mặt hoặc các tín hiệu phi ngôn ngữ thể hiện qua hành động, gương mặt. 
• Trẻ phản ứng chậm với một vài tình huống xã hội và có thể đưa ra các câu trả lời không liên quan đến câu hỏi người khác đặt. 

4. Biện pháp giúp khắc phục vấn đề giao tiếp của trẻ tự kỷ

Dạy trẻ tự kỷ kỹ năng giao tiếp xã hội vô cùng quan trọng nhưng không phải ai cũng thực hiện được. Dưới đây, Mirai Care đã tổng hợp các biện pháp giúp khắc phục vấn đề giao tiếp của trẻ tự kỷ, bạn có thể tham khảo: 

4.1 Điều trị bằng liệu pháp tế bào gốc tủy xương

Tế bào gốc tủy xương hoạt động như những "vị cứu tinh" nhỏ bé, giúp phục hồi các tế bào thần kinh bị tổn thương ở người bệnh tự kỷ. Phương pháp tiên tiến này hứa hẹn sẽ cách mạng hóa việc điều trị các rối loạn thần kinh.

Sử dụng tế bào gốc tủy xương điều trị bệnh tự kỷ giúp tái tạo và phục hồi các tế bào thần kinh bị tổn thương, điều chỉnh hệ miễn dịch và cải thiện chức năng năng đặc biệt. Nhờ đó, liệu pháp này mang lại kỳ vọng cao trong điều trị bệnh tự kỷ ở trẻ hoặc bất kỳ lứa tuổi nào. Theo thống kê của viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo, tỷ lệ người bệnh thành công sau điều trị bệnh tự kỷ bằng tế bào gốc đạt con số trên 90%.

Hiện nay, Mirai Care đang là đơn vị độc quyền tư vấn và kết nối bệnh nhân tự kỷ tại Việt Nam với Viện nghiên cứu Điều trị Cấy ghép tế bào gốc Tokyo điều trị bệnh tự kỷ. Tính đến thời điểm hiện tại, viện nghiên cứu đã thực hiện hơn 500 ca và giữ kỷ lục về số ca điều trị tế bào gốc cho trẻ nhiều nhất tại xứ Phù tang. 

Đội ngũ bác sĩ của viện đều là chuyên gia đầu ngành đến từ các trường đại học danh tiếng như Đại học Tokyo, Đại học Keio,.... Ngoài ra, viện còn hợp tác với nhiều chuyên gia y tế hàng đầu thế giới như nhà tâm lý học lâm sàng Itsuo Esashi, giáo sư Ali Ghannem,...

Tế bào gốc tủy xương điều trị bệnh tự kỷ giúp tái tạo và phục hồi các tế bào thần kinh

4.2 Can thiệp sớm

Can thiệp sớm đối với trẻ tự kỷ được xem như một chìa khóa vàng để mở ra cánh cửa giao tiếp và tương tác xã hội cho trẻ. Bắt đầu can thiệp càng sớm, trẻ càng có nhiều cơ hội để phát triển các kỹ năng cần thiết, giảm thiểu các triệu chứng và hòa nhập tốt hơn với cộng đồng.

Có nhiều phương pháp can thiệp khác nhau được áp dụng cho trẻ tự kỷ, mỗi phương pháp đều có những ưu điểm riêng. Dưới đây là một số phương pháp phổ biến:

• Phân tích hành vi ứng dụng (ABA): Phương pháp này dựa trên nguyên tắc củng cố hành vi tích cực và giảm thiểu hành vi tiêu cực. ABA được chia thành các bước nhỏ, dễ hiểu và được lặp đi lặp lại nhiều lần để giúp trẻ nắm vững các kỹ năng mới.
• TEACCH (Trị liệu và Giáo dục Trẻ Tự kỷ): Phương pháp này tập trung vào việc tổ chức môi trường học tập và sinh hoạt một cách rõ ràng, có cấu trúc, giúp trẻ dễ dàng dự đoán được những gì sẽ xảy ra và giảm thiểu cảm giác lo lắng, bối rối.
• Phương pháp PECS: Áp dụng cho trẻ hạn chế về ngôn ngữ, nói chuyện và phát âm chưa rõ ràng. Trong quá trình giao tiếp, người trị liệu sẽ thay thế lời nói bằng thẻ hình để truyền đạt thông tin. Những hình ảnh này giúp trẻ bộc lộ cảm xúc và ý nghĩ thay lời nói. 

4.3 Hỗ trợ từ gia đình

Nếu chẳng may con bạn bị rối loạn phổ tự kỷ thì ngoài việc áp điều trị tại các trung tâm trị liệu, trường giáo dục đặc biệt thì các bậc phụ huynh cũng phải hiểu rõ vai trò của mình. Có thể nói, gia đình là môi trường lý tưởng để cải thiện giao tiếp cho trẻ. Bởi nó là môi trường quen thuộc và mang lại nhiều cơ hội thực hành, luyện tập các kỹ năng. Vì thế, để cải thiện các đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ trở nên tích cực, gia đình nên hỗ trợ và đồng hành cùng con. 

4.4 Hỗ trợ từ cộng đồng

Việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia, nhà trường và cộng đồng là bước quan trọng để cải thiện khả năng giao tiếp của trẻ tự kỷ. Phụ huynh nên tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia như bác sĩ tâm lý, nhà trị liệu tâm lý, nhà trị liệu hành vi, bác sĩ nhi khoa,.... 

Ngoài ra, bố mẹ có thể cùng trẻ tham gia các nhóm cộng đồng, gặp gỡ những người cùng hoàn cảnh. Từ đó, bạn có thể lắng nghe chia sẻ của những phụ huynh cùng hoàn cảnh khác. Đồng thời, trẻ được gặp gỡ, trò chuyện với bạn bè nhiều hơn. 

Tóm lại, đặc điểm giao tiếp của trẻ tự kỷ mang những đặc trưng riêng biệt, đòi hỏi sự thấu hiểu và hỗ trợ đặc biệt từ gia đình, nhà trường và cộng đồng. Hy vọng qua bài viết của Mirai Care, phụ huynh có thể nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường của con, từ đó áp dụng các phương pháp giáo dục phù hợp giúp trẻ tự kỷ phát triển toàn diện và hòa nhập tốt hơn với cộng đồng.

Tài liệu tham khảo: 

1. https://www.handscenter.com/how-does-autism-affect-communication-skills 
2. https://raisingchildren.net.au/autism/communicating-relationships/communicating/communication-asd 
3. https://genetica.asia/blog/bieu-hien-cua-tre-tu-ky-ve-mat-xa-hoi-va-giao-tiep.html 
4. https://www.nidcd.nih.gov/health/autism-spectrum-disorder-communication-problems-children