Dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ - Nên và không nên ăn gì?

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Bên cạnh các phương pháp điều trị, can thiệp, dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ cũng vô cùng quan trọng bởi chọn đúng thực phẩm nên ăn và tránh những thực phẩm không tốt sẽ giúp giảm các triệu chứng liên quan. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ tổng hợp tất tần tật vấn đề về dinh dưỡng cùng danh sách các loại thực phẩm nên và không nên cho trẻ tự kỷ ăn. Cùng tham khảo nhé!

Nội dung bài viết:

---

1. Mối liên hệ giữa chế độ dinh dưỡng và trẻ tự kỷ

Trước khi tìm hiểu về chế độ cho trẻ tự kỷ đủ chất, Mirai Care sẽ chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa 2 dinh dưỡng và trẻ tự kỷ. Hai thập kỷ trở lại đây, tỷ lệ trẻ em mắc bệnh tự kỷ tăng lên đáng kể. Dù y học đã có nhiều bước tiến triển và hiện đại hơn nhưng vẫn chưa tìm ra phương pháp điều trị dứt điểm bệnh lý này. 

Theo các chuyên gia nghiên cứu, bệnh tự kỷ thường phát triển từ giai đoạn bào thai nếu người mẹ bị thiếu hụt các chất dinh dưỡng như kẽm, sắt, vitamin B9, đồng. Vậy nên, có thể khẳng định rằng chế độ dinh dưỡng và bệnh tự kỷ ở trẻ có liên quan với nhau. 

Một bài nghiên cứu trên tạp chí của Hiệp hội dinh dưỡng Mỹ cũng chỉ ra rằng trẻ tự kỷ có độ nhạy cảm giác quan cao hơn trẻ bình thường. Trẻ cực kỳ nhạy cảm với mùi vị, hương thơm và màu sắc của thực phẩm dẫn đến kén ăn. 

Ngoài ra, dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ còn giữ vai trò kiểm soát các vấn đề tiêu hóa. Rối loạn phát triển thần kinh không chỉ khiến trẻ khiếm khuyết về ngôn ngữ và tư duy mà còn có nguy cơ đối mặt với các tình trạng như rối loạn tiêu hóa, táo bón, hội chứng ruột kích thích,.... Tuy nhiên, tất cả đều có thể kiểm soát nếu chế độ ăn uống cho trẻ tự kỷ khoa học và cân bằng dinh dưỡng.  

Dinh dưỡng và trẻ tự kỷ có mối quan hệ chặt chẽ với nhau

>> [LƯU NGAY] Hiện trạng bệnh tự kỷ ở trẻ em Việt Nam hiện nay

2. Một số vấn đề dinh dưỡng thường gặp ở người bệnh tự kỷ 

Như đã nêu trên, tự kỷ là một rối loạn phát triển phức tạp, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống của người bệnh, bao gồm cả thói quen ăn uống. Dưới đây là một số vấn đề dinh dưỡng thường gặp ở người mắc chứng tự kỷ thường gặp phải: 

2.1 Các vấn đề về tiêu hóa ở người tự kỷ

TS. Michaeline Bresnahan – Trưởng nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Columbia, New York (Mỹ) cho biết, trẻ bị hội chứng rối loạn tự kỷ ASD sẽ gặp phải nhiều vấn đề về đường tiêu hóa trong 3 năm đầu đời hơn so với những đứa trẻ phát triển bình thường. Trẻ mắc bệnh tự kỷ thường xuyên bị tiêu chảy, đau bụng, táo bón và giảm khả năng dung nạp thức ăn.

Có khoảng 50% người bị bệnh tự kỷ có rò rỉ ruột dẫn đến mất cân bằng vi khuẩn đường ruột. Kết quả làm tăng trưởng quá mức của vi sinh vật tiêu hóa có nguy cơ gây mầm bệnh. Theo nghiên cứu của Horvath K và Perman JA năm 2002, trẻ tự kỷ có thể bị rối loạn trong đường tiêu hóa trên và dưới. Đồng thời, tính hấp thu của ruột và hoạt động của enzym tiêu hóa suy giảm. 

2.2 Người mắc bệnh tự kỷ thường chán ăn

Mặc dù thực đơn dành cho trẻ tự kỷ được xây dựng đầy đủ chất dinh dưỡng nhưng trẻ vẫn chán ăn, lười ăn, thậm chí bỏ bữa liên tục. Tình trạng này được giải thích là do trẻ tự kỷ thường nhạy cảm với mùi, màu sắc và kết cấu của thức ăn khiến trẻ có xu hướng né tránh một số thực phẩm như rau xanh, trái cây. Một số trẻ tự kỷ ở lứa tuổi lớn hơn còn từ chối dung nạp những thực phẩm không được thái nhỏ. 

Ngoài ra, trẻ tự kỷ biếng ăn còn liên quan đến việc cơ thể trẻ thiếu hụt các loại vi chất kẽm, selen,... làm trẻ ăn không ngon miệng. Đặc biệt, nhiều gia đình có trẻ tự kỷ vẫn giữ thói quen cho trẻ vừa ăn vừa xem tivi khiến trẻ đắm chìm vào thế giới trong các chương trình mà quên đi bữa ăn. 

Người bị bệnh tự kỷ rất dễ rơi vào tình trạng chán ăn

2.3 Người mắc bệnh tự kỷ dễ bị suy dinh dưỡng

Tình trạng trẻ tự kỷ biếng ăn kéo dài dẫn đến thiếu dinh dưỡng, không cung cấp đủ năng lượng cho hoạt động trong ngày. Kéo dài lâu, quá trình phát triển thể chất của trẻ bị ảnh hưởng, chậm tăng cân, suy dinh dưỡng từ đó làm giảm sức đề kháng khiến trẻ dễ dàng mắc bệnh hơn.

Ngoài việc thiếu hụt dinh dưỡng, việc tránh một số loại thực phẩm nhất định có thể dẫn đến chế độ ăn hạn chế, khiến việc duy trì cân nặng khỏe mạnh trở nên khó khăn và làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng. Điều này có thể đặc biệt đáng lo ngại đối với những người mắc chứng tự kỷ, những người có thể đã phải vật lộn với các vấn đề về cảm giác và có các lựa chọn thực phẩm hạn chế. Liệu pháp nghề nghiệp có thể hữu ích trong việc điều trị các nhạy cảm về cảm giác liên quan đến thực phẩm.

3. Dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ NÊN ĂN

Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sức khỏe và phát triển của trẻ tự kỷ. Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng sẽ giúp cải thiện các triệu chứng tiêu hóa, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ quá trình phát triển não bộ. Để đảm bảo dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ, phụ huynh nên bổ sung những loại thực phẩm, dưỡng chất dưới đây cho bé:  

3.1 Tăng lượng axit béo Omega-3

Trẻ tự kỷ thiếu chất gì? Thực tế, nhiều trẻ tự kỷ bị thiếu hụt lượng lớn axit béo Omega-3. Bổ sung thực phẩm giàu dưỡng chất này giúp nâng cao chức năng và cải thiện cấu trúc của các tế bào thần kinh trung ương. 

Các chuyên gia cho biết, lượng axit béo Omega-3 mỗi ngày phù hợp với trẻ bị tự kỷ là khoảng 1.5g. Điều này hỗ trợ cải thiện giấc ngủ, tăng khả năng tập trung, giảm các hành vi bất thường và rối loạn cảm giác ở trẻ tự kỷ. 

Những thực phẩm giàu Omega 3 bố mẹ nên cân nhắc thêm vào thực đơn ăn uống cho trẻ gồm cá thu, cá hồi, cá cơm, hàu, hạt lanh, cá trích, quả óc chó, hạt chia, đậu nành, bắp cải, súp lơ,.... Tuy nhiên, bố mẹ cần lưu ý tránh những thực phẩm trẻ bị dị ứng để xây dựng thực đơn hợp lý.

3.2 Thực phẩm giàu lợi khuẩn

Lợi khuẩn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì một hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Ở trẻ tự kỷ, việc bổ sung lợi khuẩn vào chế độ ăn có thể giúp cải thiện các vấn đề về tiêu hóa như táo bón, tiêu chảy, và hỗ trợ giảm các triệu chứng khác liên quan đến đường ruột. Một số thực phẩm giàu lợi khuẩn mà bạn có thể đưa vào thực đơn cho bé gồm: 

• Sữa chua: Đây là nguồn cung cấp lợi khuẩn probiotic phong phú. Bố mẹ nên chọn sữa chua không đường, ít béo và có chứa các chủng lợi khuẩn như Lactobacillus và Bifidobacterium cho trẻ. 
• Các loại đậu lên men: Đậu nành lên men như miso, tempeh cũng chứa nhiều lợi khuẩn. Các sản phẩm này có thể được sử dụng để làm gia vị hoặc nấu các món ăn.
• Một số trái cây, rau củ: Một số loại trái cây và rau củ lên men tự nhiên cũng chứa lợi khuẩn, ví dụ như chuối hột, ô liu đen.

Lợi khuẩn đóng vai trò trong việc duy trì một hệ tiêu hóa khỏe mạnh

3.3 Bổ sung nhiều hoa quả tươi

Trong thực đơn dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ nhất định không thể thiếu các loại hoa quả tươi. Bởi hoa quả không chỉ cung cấp vitamin, khoáng chất thiết yếu mà còn mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe tổng thể của trẻ, đặc biệt là đối với trẻ tự kỷ.

Những loại hoa quả tốt cho trẻ tự kỷ, phụ huynh nên bổ sung thêm vào thực đơn dành cho trẻ tự kỷ gồm: 

• Các loại quả giàu vitamin C: Cam, quýt, bưởi, kiwi... giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm các hành vi rập khuôn lặp đi lặp lại.
• Các loại quả giàu chất xơ: Táo, lê, chuối... giúp cải thiện hệ tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón.
• Các loại quả giàu nước: Dưa chuột, dưa hấu... giúp cung cấp đủ nước cho cơ thể.

3.4 Thực phẩm chứa nhiều vitamin B6, magie

Magie rất cần thiết cho chức năng thần kinh và có thể giúp giảm lo âu và cải thiện giấc ngủ, đặc biệt nếu bạn bị thiếu hụt. Một số trẻ tự kỷ có thể nhạy cảm với thức ăn, hạn chế khả năng tiêu thụ magiê thông qua chế độ ăn uống của họ, khiến việc bổ sung trở nên cần thiết. 

Bên cạnh đó, vitamin B6 tham gia vào quá trình sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamine, giúp điều hòa tâm trạng, cải thiện giấc ngủ và giảm căng thẳng. Vì thế, bạn nên bổ sung thêm loại dưỡng chất này vào thực đơn dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ mỗi ngày. 

Các loại thực phẩm tốt nhất giàu vitamin B6 và magie gồm:

• Hạnh nhân
• Rau chân vịt
• Sôcôla đen
• Quả bơ
• Đậu đen
• Các loại rau xanh như rau bina, cải bó xôi, bông cải xanh,.... 
• Các loại cá gồm cá hồi, cá thu, cá ngừ,.... 

Magie rất cần thiết cho chức năng thần kinh

3.5 Thực phẩm chứa nhiều sắt

Thiếu sắt là một trong những nguyên nhân gây ra các triệu chứng như chậm phát triển hành vi, nhận thức của trẻ. Bởi sắt là nhu cầu thiết yếu để não trẻ phát triển bình thường. Hơn nữa, sắt còn tham gia vào quá trình tạo máu, vận chuyển oxy đến các tế bào, đặc biệt là tế bào não, giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ.

Trong chế độ ăn uống hàng ngày cho trẻ tự kỷ, bố mẹ cần bổ sung đầy đủ lượng sắt cần thiết thông qua các món ăn. Một số thực phẩm bổ não cho trẻ tự kỷ chứa sắt gồm hạnh nhân, hạt dẻ, dưa hấu, lựu, táo, củ cải đỏ,....

3.6 Bổ sung axit béo phospholipid

Ở trẻ tự kỷ, hàm lượng axit béo phospholipid sẽ thấp hơn so với trẻ bình thường. Vì vậy, việc bổ sung chất này được kỳ vọng sẽ giúp cải thiện các triệu chứng của bệnh tự kỷ, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến chức năng thần kinh. Một vài nghiên cứu chỉ ra rằng, trẻ tự kỷ thường có mức độ viêm trong cơ thể cao hơn. Axit béo phospholipid có tác dụng chống viêm, giúp giảm thiểu tình trạng này.

Các nguồn cung cấp axit béo phospholipid gồm: 

• Cá béo: Cá hồi, cá thu, cá ngừ... là những nguồn cung cấp axit béo omega-3 dồi dào, tiền thân của axit béo phospholipid.
• Đậu nành: Đậu nành và các sản phẩm từ đậu nành cũng chứa một lượng đáng kể axit béo không bão hòa.
• Trứng gà: Lòng đỏ trứng gà chứa nhiều lecithin, một loại phospholipid.

3.7 Thực phẩm giàu chất vitamin C

Vitamin C rất quan trọng đối với chức năng miễn dịch và có thể giúp giảm viêm. Đây là điều cần thiết trong chế độ ăn cho trẻ tự kỷ vì tình trạng viêm quá mức có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt hiện có về giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi hạn chế/lặp đi lặp lại. Dưới đây là một số loại thực phẩm giàu vitamin C nhất cho chế độ ăn của trẻ tự kỷ:

• Trái cây họ cam quýt (cam, bưởi, chanh, chanh xanh)
• dâu tây
• Kiwi
• Ớt chuông
• Súp lơ xanh

Vitamin C hỗ trợ giảm viêm, tốt cho trẻ tự kỷ

3.8 Thực phẩm giàu axit amin

Chế độ dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ cần có axit amin để cải thiện những khó khăn trẻ gặp phải như mất kiểm soát, thiếu tập trung học tập, làm việc,.... Không những vậy, đây còn là chất chứa protein quan trọng cần thiết cho hoạt động của não bộ và tạo ra chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ con người. Nguồn thực phẩm giàu axit amin gồm thịt gà, hạt bí, sườn lợn, đậu nành, lạc, rong biển, tảo,....

3.9 Bổ sung 1 số loại gia vị

Việc lựa chọn gia vị phù hợp không chỉ giúp món ăn của trẻ tự kỷ thêm hấp dẫn mà còn hỗ trợ rất nhiều cho sức khỏe của bé. Dưới đây là một số loại gia vị được khuyến khích:

• Gia vị giúp tăng cường hệ tiêu hóa: Gừng, nghệ, hạt tiêu đen,.... 
• Gia vị giàu chất chống oxy hóa: Quế, tỏi, hành tây,... giúp tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ tế bào khỏi tổn thương. 
• Gia vị tạo hương: Rau thơm như mùi, thì là, kinh giới,... kích thích vị giác của trẻ. 

4. Trẻ tự kỷ KHÔNG NÊN ăn gì?

Khi xây dựng thực đơn dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ, phụ huynh cần tránh những loại thực phẩm không tốt đối với trẻ dưới đây: 

4.1 Kiêng thực phẩm nhiều đường

Đầu tiên, phụ huynh không nên cho trẻ ăn quá nhiều đường hoặc sử dụng những loại đồ uống không lành mạnh làm tăng lượng đường trong máu. Bởi khi đường huyết tăng cao, trẻ tự kỷ sẽ xuất hiện chứng tăng động hay còn gọi là hiếu động quá mức. Thay vào đó, những người mắc chứng tự kỷ nên tập trung vào việc tiêu thụ đường tự nhiên có trong trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt.

4.2 Nhóm thực phẩm chứa gluten

Trẻ tự kỷ không nên ăn thực phẩm chứa Gluten- một loại protein có nhiều trong lúa mì và lúa mạch. Loại chất này gây ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng của hệ thần kinh và làm tình trạng bệnh tự kỷ ở trẻ trở nên trầm trọng. Lâu ngày có thể dẫn đến viêm não với các triệu chứng như mất trí, buồn nôn,.... 

Gluten gây ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng của hệ thần kinh

4.3 Thực phẩm chứa casein

Casein có nhiều trong các thực phẩm từ sữa như phô mai, sữa chua, sữa bò, sữa dê,.... Tương tự Gluten, dung nạp Casein vào cơ thể trẻ tự kỷ sẽ bị chuyển hóa khác biệt đi kèm những triệu chứng về khiếm khuyết trong giao tiếp xã hội. 

4.4 Các loại thức ăn, đồ uống chế biến sẵn

Việc hạn chế thức ăn, đồ uống chế biến sẵn đối với trẻ tự kỷ là một khuyến nghị rất hợp lý và được nhiều chuyên gia dinh dưỡng cũng như các bậc phụ huynh có con mắc chứng tự kỷ đồng tình. Bởi:

• Chứa nhiều chất phụ gia như chất bảo quản, chất tạo màu, chất tạo ngọt nhân tạo... gây ra các phản ứng không mong muốn ở trẻ tự kỷ, làm tăng các triệu chứng của bệnh như tăng động, khó tập trung, rối loạn tiêu hóa...
• Quá trình chế biến công nghiệp làm mất đi nhiều vitamin, khoáng chất và các chất dinh dưỡng thiết yếu khác có trong thực phẩm tươi. 
• Nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều dầu mỡ, đường, muối và các chất kích thích khác, gây khó khăn cho hệ tiêu hóa của trẻ, đặc biệt là trẻ tự kỷ thường có hệ tiêu hóa nhạy cảm hơn.

Các chuyên gia khuyến cáo hạn chế cho trẻ tự kỷ ăn đồ chế biến sẵn

5. Những lưu ý cần thiết khi xây dựng chế độ ăn cho trẻ tự kỷ

Ngoài việc lựa chọn thực phẩm dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ, phụ huynh còn phải nỗ lực lập kế hoạch can thiệp và lưu ý một số điều quan trọng dưới đây khi xây dựng chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị tự kỷ:  

• Ngoài bữa chính, có thể bổ sung thêm các chất dinh dưỡng cho trẻ trong bữa phụ, nên có 3-4 bữa ăn mỗi ngày. 
• Loại bỏ nhóm thực phẩm chứa Gluten, Casein, Carbohydrate vì vừa khó tiêu vừa dễ gây dị ứng cho trẻ. 
• Hạn chế tối đa đồ uống chứa nhiều cồn như nước ngọt, nước có ga, sữa tươi,... thay vào đó, hãy cho trẻ uống sữa dừa, sữa gạo, nước ép hoa quả tươi. 
• Hạn chế ăn những loại quả có múi như cam, bưởi, chanh,... bởi chứa hàm lượng các chất lên men, gây tích tụ nấm làm rối loạn giấc ngủ và mất kiểm soát hành vi của trẻ. 
• Bổ sung hành tây, tỏi, dầu oliu, nghệ, bí đỏ vào khẩu phần ăn của trẻ để kích thích hệ miễn dịch, chống viêm và chống nấm hiệu quả. 
• Đa dạng món ăn để kích thích vị giác của trẻ nhưng vẫn phải đảm bảo cân bằng dinh dưỡng cho trẻ bị tự kỷ. 
• Tuyệt đối không ép trẻ tự kỷ ăn các món ăn bé không thích vì sẽ khiến trẻ nổi cáu, mất kiểm soát.
• Hạn chế cho trẻ uống thuốc ngủ, bố mẹ nên bổ sung thực phẩm như cá, trứng, chuối hoặc các bộ phận từ sen cho bé vận động có kế hoạch. 

Tổng kết 

Dinh dưỡng cho trẻ tự kỷ không chỉ là việc cung cấp năng lượng mà còn là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Việc xây dựng một chế độ ăn uống cân đối, giàu dinh dưỡng, và phù hợp với từng cá nhân sẽ giúp trẻ tự kỷ cải thiện các triệu chứng, tăng cường sức khỏe và hỗ trợ quá trình học tập, phát triển các kỹ năng xã hội. Đội ngũ Mirai Care hy vọng bài viết trên sẽ mang đến cho bạn đọc những thông tin hữu ích về chế độ ăn uống cho trẻ bị tự kỷ. Đừng quên theo dõi Mirai Care mỗi ngày để đón đọc thêm nhiều tin tức về sức khỏe nhé!

Tài liệu tham khảo:

• https://www.drakeinstitute.com/diet-plan-for-autism