Tìm hiểu hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nội dung bài viết:

Có bao giờ bạn nhận ra con mình say mê lặp lại một hành động, như xoay vòng món đồ chơi hay sắp xếp mọi thứ theo đúng một thứ tự? Đối với nhiều phụ huynh, những biểu hiện này có thể chỉ là thói quen ngây thơ. Nhưng với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, đây có thể là hành vi khuôn mẫu – một đặc điểm thường gặp phản ánh cách các em cảm nhận và tương tác với thế giới xung quanh. Do đó, tìm hiểu sâu hơn về hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ không chỉ giúp cha mẹ hiểu rõ con mình mà còn mở ra cơ hội để hỗ trợ các em phát triển tốt hơn trong cuộc sống.

1. Hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ là gì?

Hành vi rập khuôn, không có mục đích được định nghĩa là những hành động lặp đi lặp lại một cách liên tục, thường gặp ở trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ (ASD).

Theo một nghiên cứu của Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) vềgiải thích về hành vi vận động lặp đi lặp lại ở chứng tự kỷ, những hành vi này có thể bao gồm chuyển động cơ thể như xoay tròn, đung đưa hoặc thậm chí là những hành động liên quan đến sự tập trung cao độ vào các vật thể cụ thể. Đây được xem như là mộttriệu chứng của rối loạn phổ tự kỷ.

Những nguyên nhân gây ra hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể kể đến như:

• Các yếu tố sinh học:

- Gen: Di truyền đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của tự kỷ, ảnh hưởng đến hành vi rập khuôn. Ví dụ, nếu có người thân trong gia đình bị tự kỷ, trẻ có nguy cơ cao xuất hiện hành vi này.

-Cấu trúc não: Trẻ tự kỷ có thể có sự phát triển bất thường ở các vùng não liên quan đến hành vi và cảm xúc, như vỏ não trước trán. Chẳng hạn, trẻ có thể lặp lại hành động do sự khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc.

- Hóa chất thần kinh: Mức độ serotonin và dopamine không cân bằng có thể gây ra hành vi khuôn mẫu. Ví dụ, trẻ có thể lặp lại một cử động đơn giản như vỗ tay vì nó tạo cảm giác thoải mái khi cảm xúc không ổn định.

Các yếu tố di truyền cũng là nguyên nhân dẫn đến tự kỷ của trẻ

• Các yếu tố môi trường

- Ảnh hưởng gia đình và xã hội: Môi trường không hỗ trợ hoặc xuất hiện căng thẳng có thể khiến hành vi rập khuôn gia tăng. Ví dụ, nếu trẻ không được sự quan tâm đầy đủ, trẻ có thể lặp lại hành động như xoay đồ vật để giảm căng thẳng.

- Kích thích cảm giác: Trẻ tự kỷ thường có phản ứng mạnh với âm thanh, ánh sáng hoặc các kích thích khác. Ví dụ, trẻ có thể lặp đi lặp lại hành động đập tay vào tường khi cảm thấy bị choáng ngợp bởi âm thanh ồn ào xung quanh.

• Chức năng của hành vi khuôn mẫu

- Giảm căng thẳng: Hành vi này giúp trẻ cảm thấy an toàn. Ví dụ, trẻ có thể lặp lại việc xếp đồ chơi để giảm lo âu.

- Tạo cảm giác an toàn: Lặp lại hành vi như vỗ tay hoặc xoay người có thể tạo cảm giác kiểm soát cho trẻ trong môi trường không ổn định.

- Kiểm soát môi trường: Trẻ lặp lại hành vi như đi qua lại để giảm sự bất ổn từ môi trường xung quanh.

Sự căng thẳng khiến trẻ khép mình với hành vi khuôn mẫu

2. Các loại hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ

Theo tổng kết nghiên cứu của Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), các loạihành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷbao gồm:

Các loại hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ

3. Hành vi rập khuôn có tác hại gì không?

Hành vi rập khuôn ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ (RPTT) không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến bản thân trẻ mà còn gây áp lực lớn cho gia đình và tác động tiêu cực đến xã hội. 

• Đối với trẻ

Hành vi rập khuôn cản trở sự phát triển toàn diện của trẻ trong nhiều khía cạnh. Trẻ thường bị cuốn vào các hành vi lặp đi lặp lại như xoay đồ vật, nhảy liên tục hoặc lặp lại một âm thanh, khiến trẻ ít chú ý đến môi trường xung quanh. Ví dụ, một trẻ luôn xoay bánh xe đồ chơi thay vì tham gia chơi cùng bạn bè sẽ bỏ lỡ cơ hội rèn luyện kỹ năng xã hội và giao tiếp. Ngoài ra, việc tập trung vào hành vi này có thể làm trẻ mất thời gian học tập, dẫn đến khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức mới hoặc kỹ năng tự chăm sóc

• Đối với gia đình

Các hành vi rập khuôn không chỉ đòi hỏi sự giám sát thường xuyên từ gia đình mà còn gây căng thẳng tâm lý cho phụ huynh. Ví dụ, một đứa trẻ liên tục đập tay lên bàn hoặc la hét ở nơi công cộng có thể khiến cha mẹ cảm thấy xấu hổ, lo lắng hoặc mệt mỏi khi giải thích với những người xung quanh. Ngoài ra, việc phải dành quá nhiều thời gian để chăm sóc và hỗ trợ trẻ khiến cha mẹ khó tập trung vào công việc hoặc chăm sóc các thành viên khác trong gia đình, làm giảm chất lượng cuộc sống tổng thể. 

Hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ chiếm phần lớn thời gian của bố mẹ

• Đối với xã hội

Hành vi rập khuôn ở trẻ tự kỷ thường bị xã hội hiểu lầm, dẫn đến kỳ thị và xa lánh. Chẳng hạn như một đứa trẻ lặp đi lặp lại âm thanh lớn trong lớp học có thể bị bạn bè trêu chọc hoặc bị giáo viên đánh giá là không hợp tác. Điều này không chỉ khiến trẻ khó hòa nhập mà còn ảnh hưởng đến việc xây dựng một cộng đồng thân thiện và hỗ trợ hơn cho trẻ tự kỷ. Đồng thời, nếu không được nâng cao nhận thức, xã hội sẽ tiếp tục coi trẻ tự kỷ là gánh nặng thay vì nhìn nhận tiềm năng phát triển của các em khi được hỗ trợ đúng cách.

Hành vi rập khuôn ở trẻ tự kỷ không phải là vấn đề không thể giải quyết, nhưng cần sự hiểu biết và hỗ trợ từ gia đình, nhà trường, xã hội. Khi có sự can thiệp phù hợp, như áp dụng liệu pháp hành vi hoặc giáo dục đặc biệt, nhiều trẻ có thể giảm thiểu hành vi rập khuôn và phát triển một cách tích cực hơn trong cả kỹ năng xã hội và học tập.

4. Phương pháp can thiệp hành vi khuôn mẫu ở trẻ tự kỷ

Liệu pháp tế bào gốc đã và đang được nghiên cứu và ứng dụng như một phương pháp can thiệp mới cho trẻ tự kỷ, đặc biệt đối với các hành vi rập khuôn. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằngliệu pháp tế bào gốc có thể giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng của trẻ tự kỷ, bao gồm cả hành vi khuôn mẫu.

Hiệu quả cụ thể của liệu pháp tế bào gốc trong can thiệp hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ:

• Giảm tần suất hành vi khuôn mẫu

Liệu pháp tế bào gốc có thể giúp giảm tần suất các hành vi lặp đi lặp lại (như vỗ tay, xoay đồ vật hoặc lặp lại âm thanh) ở trẻ tự kỷ. Các tế bào gốc có thể giúp điều chỉnh các bất thường trong hệ thần kinh, từ đó giảm các hành vi này. Việc giảm hành vi khuôn mẫu giúp trẻ có thể tập trung hơn vào các hoạt động xã hội và học tập.

• Cải thiện giao tiếp và kỹ năng xã hội

Trẻ tự kỷ khi được điều trị bằng liệu pháp tế bào gốc có thể cải thiện khả năng giao tiếp và kỹ năng xã hội. Việc giảm các hành vi rập khuôn cho phép trẻ có không gian và thời gian để tương tác với bạn bè và người lớn, giúp tăng khả năng xây dựng mối quan hệ xã hội. Ví dụ, trẻ có thể bắt đầu trò chuyện, biểu đạt cảm xúc và tham gia vào các hoạt động nhóm.

Trẻ tự kỷ cần được hướng dẫn để học tập tốt hơn

• Tăng cường khả năng tập trung

Liệu pháp tế bào gốc có thể giúp cải thiện sự chú ý và khả năng tập trung của trẻ. Những trẻ tự kỷ có hành vi khuôn mẫu thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý vào các nhiệm vụ học tập hoặc giao tiếp. Sau khi can thiệp tế bào gốc, trẻ có thể dễ dàng tập trung hơn vào các hoạt động, điều này giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát triển cá nhân.

• Giảm căng thẳng và lo âu

Các nghiên cứu chỉ ra rằng tế bào gốc có thể giúp điều chỉnh các phản ứng thần kinh, giảm mức độ lo âu và căng thẳng ở trẻ tự kỷ. Hành vi khuôn mẫu thường xuất hiện như một cách để trẻ tự xoa dịu bản thân khi gặp căng thẳng. Liệu pháp tế bào gốc có thể làm giảm nhu cầu hành động lặp lại này bằng cách giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn.

• Cải thiện chất lượng cuộc sống

Khi hành vi khuôn mẫu giảm bớt, chất lượng cuộc sống của trẻ cũng được cải thiện rõ rệt. Trẻ có thể tham gia vào các hoạt động xã hội, học tập và vui chơi như các bạn đồng trang lứa, giảm bớt sự cô lập và nâng cao sự tự tin trong giao tiếp và học hỏi.

Hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ là một đặc điểm quan trọng giúp chúng ta hiểu thêm về cách mà trẻ phản ứng và đối phó với thế giới xung quanh. Những hành vi này có thể bắt nguồn từ các yếu tố sinh học như di truyền, cấu trúc não cũng như từ các yếu tố môi trường như sự ảnh hưởng của gia đình và xã hội. Hơn nữa, chúng còn có chức năng quan trọng trong việc giảm căng thẳng và tạo cảm giác an toàn cho trẻ.

Để hỗ trợ hiệu quả, cần phải hiểu rõ nguyên nhân và các chức năng của hành vi khuôn mẫu ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ, từ đó áp dụng những phương pháp can thiệp phù hợp. Việc cung cấp môi trường ổn định và hỗ trợ cảm xúc tích cực cho trẻ là rất quan trọng, giúp giảm bớt hành vi này và thúc đẩy sự phát triển toàn diện của trẻ.

Trên hành trình chăm sóc và tìm kiếm phương pháp điều trị có hiệu quả cho trẻ tự kỷ đầy thách thức. Với sứ mệnh giúp đỡ cộng đồng trẻ tự kỷ tại Việt Nam, Mirai care là cầu nối đồng hành cùng trẻ tự kỷ tiếp cận đến phương pháp điều trị hiệu quả nhất. 

"Sự chậm phát triển của trẻ tự kỷ không đồng nghĩa với việc chúng không có tiềm năng phát triển"

Hãy đểMiraicaređồng hành cùng bố mẹ trên hành trình này nhé!