Lợi ích tích cực khi lựa chọn trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ đang ngày càng được nhiều phụ huynh và chuyên gia quan tâm như một phương pháp hỗ trợ hiệu quả trong quá trình can thiệp sớm. Phương pháp này sử dụng các tần số, giai điệu và nhịp điệu âm thanh được thiết kế khoa học, giúp kích thích não bộ, cải thiện khả năng giao tiếp, ngôn ngữ và hành vi xã hội của trẻ. Theo các chuyên gia của Mirai Care khi áp dụng đúng cách và kết hợp với các liệu pháp khác, trị liệu âm thanh có thể giúp trẻ tự kỷ tiến bộ rõ rệt trong việc tập trung, giảm căng thẳng và tăng khả năng tương tác.

1. Độ nhảy cảm âm thanh ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống hằng ngày của trẻ tự kỷ?

Sự nhạy cảm với âm thanh có thể khiến các hoạt động thường ngày trở nên khó khăn, cả ở nhà lẫn nơi công cộng. Những tiếng ồn quen thuộc như máy hút bụi, chuông báo động hay thiết bị gia dụng có thể trở nên quá mức chịu đựng, thậm chí gây cảm giác đau đớn đối với trẻ tự kỷ. 

Điều này có thể khiến trẻ tránh né khi làm một số việc nhà hoặc không dám đến những khu vực nhất định trong nhà. Nghiêm trọng hơn, khi nghe những âm thanh quá mức chịu đựng có thể dẫn đến những cơn khủng hoảng (meltdown), làm gián đoạn sinh hoạt và gia tăng căng thẳng trong nhịp sống hàng ngày.

Tại trường học, tiếng ồn từ lớp học hoặc sân chơi thường là thử thách lớn đối với trẻ. Trong môi trường công cộng, âm thanh hỗn tạp có thể trở nên áp đảo đến mức trẻ hoàn toàn tránh tham gia. Việc liên tục phải né tránh hoặc gồng mình chịu đựng mà không có cách đối phó phù hợp có thể khiến trẻ cảm thấy bị cô lập. Gánh nặng tâm lý từ tình trạng quá tải giác quan này dễ dàng dẫn đến lo âu, mệt mỏi và suy giảm chất lượng cuộc sống.

Sự nhạy cảm quá mức với âm thanh gây ảnh hưởng lớn đến quá trình trưởng thành của trẻ tự kỷ

2. Lợi ích của phương pháp trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ

Phương pháp trị liệu âm thanh mang lại nhiều tác động tích cực cho trẻ tự kỷ, không chỉ hỗ trợ về mặt cảm giác mà còn cải thiện toàn diện chất lượng cuộc sống. Một số lợi ích nổi bật có thể kể đến gồm:

• Cải thiện khả năng xử lý cảm giác: Âm thanh trị liệu giúp trẻ điều hòa và xử lý các kích thích thính giác hiệu quả hơn, giảm phản ứng quá mức với tiếng ồn.
• Giảm mức độ lo âu và căng thẳng: Khi trẻ nghe các tần số và giai điệu được thiết kế riêng biệt có tác dụng làm dịu hệ thần kinh, sẽ khiến tâm trạng các con bớt lo lắng, căng thẳng trong các tình huống thường ngày.
• Nâng cao kỹ năng giao tiếp và xã hội: Khi trẻ tự kỷ tự điều chỉnh được cảm xúc, trẻ có thể tập trung hơn vào tương tác, từ đó cải thiện kỹ năng giao tiếp và hòa nhập cộng đồng.
• Thúc đẩy sự thư giãn và cải thiện giấc ngủ: Âm thanh trị liệu giúp cơ thể và tâm trí thư giãn, hỗ trợ trẻ dễ đi vào giấc ngủ và ngủ sâu hơn.

Phương pháp trị liệu âm thanh mang lại nhiều tác động tích cực cho trẻ tự kỷ

3. 5 phương pháp trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ

3.1. Liệu pháp âm nhạc 

Liệu pháp âm nhạc sử dụng giai điệu, nhịp điệu và lời hát để kích thích não bộ và thúc đẩy khả năng giao tiếp. Trẻ có thể tham gia bằng cách nghe nhạc, hát, chơi nhạc cụ hoặc vận động theo nhịp.

• Cơ chế tác động: Âm nhạc kích hoạt nhiều vùng não, đặc biệt là những khu vực liên quan đến ngôn ngữ, cảm xúc và vận động.
• Lợi ích: Giúp trẻ cải thiện khả năng bắt chước, phát triển vốn từ, điều chỉnh cảm xúc và tăng khả năng tập trung.

Ví dụ: Một nghiên cứu ở Canada, khi khảo sát 51 trẻ từ 6 - 12 tuổi cho thấy sau 8 - 12 tuần can thiệp phương pháp trị liệu âm nhạc, nhóm trẻ được can thiệp có cải thiện đáng kể kỹ năng giao tiếp xã hội và tăng kết nối chức năng giữa các vùng não liên quan đến nghe và vận động so với nhóm kiểm chứng không dùng âm nhạc. 

3.2. Liệu pháp tích hợp thính giác (AIT)

AIT là một trong những phương pháp trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ, có thể hiểu với phương pháp này trẻ sẽ được nghe các âm thanh đã được điều chỉnh tần số và cường độ để cải thiện khả năng xử lý âm thanh của não bộ.

• Cơ chế tác động: Giúp não giảm nhạy cảm với âm thanh chói, hỗ trợ phân biệt giọng nói giữa môi trường ồn.
• Lợi ích: Cải thiện kỹ năng lắng nghe, giảm hành vi bịt tai hoặc khó chịu khi nghe âm thanh lớn, nâng cao khả năng tập trung.
• Ứng dụng: Phù hợp cho trẻ bị rối loạn xử lý thính giác hoặc quá nhạy cảm với âm thanh.

3.3. Phương pháp Tomatis

Phương pháp Tomatis kết hợp nghe âm nhạc (thường là nhạc Mozart hoặc giọng mẹ đã được xử lý tần số) với các bài tập vận động và phát âm.

• Cơ chế tác động: Kích thích kết nối giữa tai và não, từ đó cải thiện kỹ năng nghe - nói - đọc.
• Lợi ích: Tăng khả năng tập trung, giảm căng thẳng, cải thiện khả năng ngôn ngữ và phát âm rõ ràng hơn.

Ví dụ: Theo một nghiên cứu gần đây đăng trên Frontiers in Behavioral Neuroscience (2024) đã ghi nhận rằng trẻ tự kỷ tham gia chương trình trị liệu Tomatis trong 3 - 6 tháng cho thấy tiến bộ rõ rệt trong chú ý, phản hồi khi được gọi tên, cùng kỹ năng tương tác và điều chỉnh cảm xúc. (2) 

3.4. Liệu pháp âm thanh Samonas

Samonas sử dụng những bản ghi âm chất lượng cao được kết hợp giữa âm nhạc cổ điển, âm thanh tự nhiên và các tần số được điều chỉnh chính xác.

• Cơ chế tác động: Kích hoạt cả hệ thính giác và hệ thần kinh, giúp trẻ xử lý thông tin âm thanh chính xác hơn.
• Lợi ích: Nâng cao khả năng ghi nhớ, cải thiện kỹ năng ngôn ngữ, giảm lo âu và kích động.
• Ứng dụng: Thường dùng cho trẻ xảy ra các vấn đề về chú ý, trí nhớ ngắn hạn hoặc gặp khó khăn trong học tập.

3.5. Trị liệu bằng tiếng ồn trắng hoặc âm thanh tự nhiên

Tiếng ồn trắng (white noise) và âm thanh tự nhiên (tiếng mưa, tiếng sóng biển, tiếng chim hót…) được dùng để tạo môi trường âm thanh ổn định, giảm các tác nhân gây phân tâm.

• Cơ chế tác động: Giúp che lấp các âm thanh đột ngột, tạo cảm giác an toàn và thư giãn cho trẻ.
• Lợi ích: Cải thiện giấc ngủ, giảm lo âu, hỗ trợ khả năng tự trấn tĩnh.
• Ví dụ: Nhiều phụ huynh ghi nhận con dễ ngủ hơn và ít thức giấc khi dùng máy phát tiếng ồn trắng trước giờ đi ngủ.

Áp dụng đa dạng các phương pháp trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ 

4. Lưu ý khi thực hiệu trị liệu cho trẻ tự kỷ bằng âm thanh

Mặc dù các liệu pháp âm thanh mang lại những tín hiệu tích cực cho nhiều trẻ tự kỷ, nhưng không phải cứ áp dụng là sẽ đạt hiệu quả giống nhau. Để đảm bảo an toàn và đạt kết quả tốt, cha mẹ cần nắm rõ những lưu ý quan trọng khi cho trẻ thực hiện trị liệu: 

• Lựa chọn chuyên gia uy tín, có trình độ: Việc trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ cần được thực hiện bởi các chuyên gia có chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực âm nhạc trị liệu hoặc tâm lý học trẻ em. Một chuyên gia uy tín không chỉ hiểu rõ kỹ thuật và phương pháp trị liệu, mà còn biết cách điều chỉnh buổi trị liệu sao cho phù hợp với từng mức độ tiếp thu khác nhau của riêng mỗi cá nhân đứa trẻ. Điều này giúp tối ưu hóa hiệu quả và tránh gây tác động tiêu cực đến tâm lý của trẻ.
• Tạo môi trường trị liệu âm thanh phù hợp: Không gian trị liệu cần yên tĩnh, thoáng mát và hạn chế tối đa tiếng ồn bên ngoài để trẻ có thể tập trung vào âm thanh trị liệu. Ánh sáng trong phòng nên dịu nhẹ, màu sắc nhẹ nhàng để tạo cảm giác an toàn và thoải mái. Ngoài ra, việc sử dụng các thiết bị âm thanh chất lượng cũng góp phần mang đến trải nghiệm nghe rõ ràng, giúp trẻ tiếp nhận âm thanh một cách tự nhiên và dễ chịu.
• Kết hợp liệu pháp âm thanh vào trong thói quen: Để đạt hiệu quả bền vững, liệu pháp âm thanh nên được đưa vào thói quen hằng ngày của trẻ, chẳng hạn như nghe nhạc thư giãn vào buổi sáng, trước khi ngủ hoặc trong giờ học. Sự lặp lại đều đặn giúp não bộ trẻ dần thích nghi và phản ứng tích cực hơn với âm thanh, từ đó hỗ trợ cải thiện giao tiếp, khả năng tập trung và trạng thái cảm xúc.
• Theo dõi và điều chỉnh liệu pháp: Trong quá trình trị liệu, phụ huynh và chuyên gia cần thường xuyên theo dõi phản ứng của trẻ để kịp thời điều chỉnh phương pháp hoặc cường độ âm thanh thích hợp. Mỗi trẻ tự kỷ có mức độ nhạy cảm âm thanh khác nhau, do đó việc đánh giá định kỳ sẽ giúp đảm bảo liệu pháp luôn phù hợp và mang lại kết quả tốt nhất. Sự kiên nhẫn và linh hoạt trong điều chỉnh là yếu tố then chốt để đạt hiệu quả lâu dài.

Lưu ý khi thực hiệu trị liệu cho trẻ tự kỷ bằng âm thanh

Trị liệu âm thanh cho trẻ tự kỷ không phải là phương pháp thay thế hoàn toàn các liệu pháp can thiệp khác, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và tối ưu hóa hiệu quả điều trị tổng thể. Để đạt kết quả tốt nhất, Mirai Care có lời khuyên tới phụ huynh nên lựa chọn các trung tâm uy tín, được trang bị thiết bị chuyên dụng và có đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm. Sự kiên trì, kết hợp đúng phương pháp và theo dõi tiến trình trị liệu sẽ giúp mở ra nhiều cơ hội để trẻ tự kỷ hòa nhập và phát triển tốt hơn trong cuộc sống.