Xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ - Thuận lợi, khó khăn

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Xây dựng một kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ hiệu quả là chìa khóa để giúp chúng vượt qua thử thách và đạt được thành tựu trong cuộc sống. Kế hoạch này không chỉ là một tài liệu mà còn là một lộ trình chi tiết, giúp định hướng quá trình can thiệp và hỗ trợ trẻ phát triển tối đa tiềm năng của mình. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ đi sâu vào việc xây dựng và phân tích thuận lợi, khó khăn của kế hoạch giáo dục trẻ tự kỷ. 

 

Nội dung bài viết:

---

1. Các yếu tố cần xem xét khi xây dựng kế hoạch dạy trẻ tự kỷ

Kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP) là một tài liệu ràng buộc về mặt pháp lý được tạo ra cho học sinh khuyết tật, trong đó có trẻ tự kỷ. Mục đích của IEP là cung cấp hỗ trợ và điều chỉnh được cá nhân hóa để giúp những học sinh này phát triển về mặt học thuật và xã hội trong môi trường trường học. Tuy nhiên, để xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ hiệu quả, bạn cần xem xét các yếu tố sau: 

1.1 Đánh giá toàn diện về trẻ

Việc đánh giá toàn diện vô cùng quan trọng khi lên kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ. Đánh giá này sẽ giúp xác định điểm mạnh, điểm yếu cũng như các nhu cầu đặc biệt của trẻ, từ đó đưa ra những can thiệp phù hợp. Các khía cạnh cần đánh giá và công cụ hỗ trợ gồm: 

• Khả năng giao tiếp, tương tác xã hội: Đánh giá kỹ năng giao tiếp xã hội là một khía cạnh quan trọng của chẩn đoán tự kỷ. Một số công cụ đánh giá đã được phát triển để đánh giá khả năng giao tiếp xã hội của những người mắc chứng tự kỷ. Ba công cụ phổ biến nhất gồm bảng câu hỏi giao tiếp xã hội (SCQ), thang phản ứng xã hội (SRS) và danh sách kiểm tra giao tiếp xã hội (SCC).
• Khả năng học hỏi, nhận thức: Đánh giá nhận thức, khả năng học hỏi giúp các chuyên gia hiểu rõ hơn về khả năng trí tuệ, kỹ năng giải quyết vấn đề và điểm mạnh, điểm yếu về nhận thức của một cá nhân. Sau đây là ba công cụ đánh giá nhận thức thường được sử dụng trong chẩn đoán chứng tự kỷ:
• Hành vi, cảm xúc: Đánh giá hành vi đóng vai trò quan trọng trong việc lên kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ. Các công cụ đánh giá hành vi thường được sử dụng là danh sách kiểm tra hành vi tự kỷ (ABC), thang đánh giá tự kỷ Gilliam (GARS) và thang hành vi thích ứng Vineland (VABS).
• Sở thích, hứng thú: Để đánh giá chính xác những điều trẻ yêu thích, bạn cần quan sát kỹ các hành vi, biểu cảm của bé trong các hoạt động hàng ngày. Trẻ có thể thể hiện sự hứng thú bằng cách tập trung cao độ vào một món đồ chơi, một hoạt động nhất định, hoặc lặp đi lặp lại một hành động nào đó. Ngoài ra, việc giao tiếp với trẻ, đặt câu hỏi mở hoặc cho trẻ lựa chọn giữa các hoạt động khác nhau cũng giúp hiểu rõ hơn về sở thích của bé.

Kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP) tạo ra cho học sinh khuyết tật, trong đó có trẻ tự kỷ

Góc chia sẻ của Miraicare:

Nhiều phụ huynh thường kỳ vọng việc cho con học các lớp chuyên biệt sẽ "chữa khỏi" bệnh tự kỷ. Tuy nhiên, các phương pháp can thiệp tâm lý và thực phẩm chức năng chỉ mang lại hiệu quả cải thiện một phần.

Để đạt được kết quả điều trị toàn diện và nhanh chóng hơn, liệu pháp tế bào gốc tủy xương đang được xem là một giải pháp hữu hiệu nhất.

Với hơn 500 trường hợp điều trị thành công, phương pháp này đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện các triệu chứng như tăng động, giảm chú ý, chậm phát triển ngôn ngữ và các hành vi tiêu cực ở trẻ tự kỷ.

>> Tìm hiểu chi tiết: Hiệu quả điều trị bệnh tự kỷ bằng  tế bào gốc 
 

1.2 Thiết lập mục tiêu cụ thể, đo lường được

Đặt ra những mục tiêu rõ ràng, cụ thể và đo lường rất cần thiết trong quá trình dạy trẻ tự kỷ. Điều này giúp bạn đánh giá được sự tiến bộ của trẻ, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy phù hợp.

• Mục tiêu ngắn hạn và dài hạn: Mục tiêu ngắn hạn thường tập trung vào những kỹ năng cơ bản và dễ đạt được trong một khoảng thời gian ngắn. Còn mục tiêu dài hạn thường hướng tới những kỹ năng phức tạp hơn, giúp trẻ hòa nhập tốt hơn vào cộng đồng.
• Các chỉ số đánh giá tiến độ: Để đánh giá tiến độ cũng như hiệu quả của kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ, bạn có thể sử dụng các chỉ số như tần suất, thời gian, độ phức tạp của nhiệm vụ, độ chính xác khi trẻ thực hiện và mức độ độc lập. 

1.3 Lựa chọn phương pháp giáo dục phù hợp

Việc lựa chọn phương pháp giáo dục là một quá trình đòi hỏi sự tìm hiểu kỹ lưỡng và kiên nhẫn. Hãy tham khảo ý kiến của các chuyên gia và lắng nghe cảm xúc của con để đưa ra quyết định tốt nhất. Dưới đây là một số phương pháp giáo dục phù hợp với trẻ tự kỷ, bố mẹ có thể tham khảo: 

• ABA (Applied Behavior Analysis): Đây là liệu pháp dựa trên khoa học về học tập và hành vi. Các chương trình trị liệu ABA có thể giúp trẻ tự kỷ tăng cường kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp, cải thiện sự chú ý, tập trung, kỹ năng xã hội, trí nhớ và giảm các hành vi có vấn đề. Các nhà trị liệu đã sử dụng ABA để giúp trẻ em mắc chứng tự kỷ và các rối loạn phát triển liên quan kể từ những năm 1960.
• TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children): TEACCH là một chương trình dựa trên phương pháp giảng dạy có cấu trúc, tập trung vào việc điều chỉnh các nhiệm vụ và môi trường để hỗ trợ sự độc lập, học tập và tham gia của trẻ. TEACCH dựa trên hồ sơ đề xuất về điểm mạnh, sở thích và nhu cầu của trẻ em mắc chứng tự kỷ. Về cơ bản, TEACCH mô tả hồ sơ này là “văn hóa tự kỷ” và tìm cách điều chỉnh môi trường học tập để tăng cường cơ hội học tập.
• Liệu pháp chơi: Giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng xã hội, cảm xúc và ngôn ngữ thông qua các hoạt động chơi. Nhà trị liệu sẽ tạo ra một môi trường an toàn và vui vẻ để trẻ khám phá và thể hiện bản thân.
• Liệu pháp cảm giác: Giúp trẻ tự kỷ điều chỉnh và phản ứng với các kích thích cảm giác. Từ đó, trẻ tự kỷ giảm các hành vi lặp đi lặp lại và có thể tăng khả năng tập trung. 
• Liệu pháp ngôn ngữ: Phương pháp này tập trung vào việc cải thiện các kỹ năng giao tiếp của trẻ một cách hiệu quả. Các kỹ năng này bao gồm phát âm, ngữ pháp, từ vựng và giao tiếp phi ngôn ngữ.

Việc lựa chọn phương pháp giáo dục là một quá trình đòi hỏi sự tìm hiểu kỹ lưỡng

2. Thuận lợi và khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ

Phần lớn các kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ đều hướng đến việc nâng cao kỹ năng còn thiếu sót và giúp trẻ sớm hòa nhập với môi trường xung quanh. Thế nhưng, bất kỳ kế hoạch nào cũng có những thuận lợi và khó khăn riêng trong quá trình xây dựng cũng như thực hiện. Dưới đây là bảng so sánh thuận lợi và khó khăn khi xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ: 

Kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ đều hướng đến việc nâng cao kỹ năng còn thiếu

3. Trình tự xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ

Việc xây dựng và thực hiện IEP đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực của tất cả mọi người. Với một IEP phù hợp, trẻ tự kỷ có thể đạt được những tiến bộ đáng kể trong cuộc sống. Dưới đây là trình tự xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ đơn giản và mang lại hiệu quả tốt nhất, bạn có thể tham khảo: 

3.1 Phần phát triển kỹ năng xã hội

Phần phát triển kỹ năng xã hội là một phần không thể thiếu trong kế hoạch giáo dục cá nhân hóa cho trẻ tự kỷ. Việc rèn luyện các kỹ năng này giúp trẻ tự tin hơn, hòa nhập tốt hơn với cộng đồng và có một cuộc sống độc lập hơn.

Các kỹ năng xã hội trong IEP dành cho trẻ tự kỷ nhằm mục đích nâng cao các tương tác xã hội và kỹ năng giao tiếp của trẻ. Những mục tiêu này giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng cần thiết để tham gia vào trò chơi phù hợp với bạn cùng lớp, tham gia vào các hoạt động nhóm và bắt đầu cũng như đáp lại lời chào từ bạn bè và giáo viên. 

Bằng cách đưa các mục tiêu xã hội vào IEP, các nhà giáo dục có thể cung cấp các biện pháp can thiệp và hỗ trợ có mục tiêu thúc đẩy sự hòa nhập xã hội và tương tác tích cực với người khác. Điều này giúp trẻ tự kỷ phát triển các mối quan hệ có ý nghĩa và điều hướng các tình huống xã hội hiệu quả hơn.

3.2 Phần phát triển ngôn ngữ

Đầu tiên, bố mẹ cần xác định tình trạng ngôn ngữ hiện tại của con như thế nào, các giao tiếp phi ngôn ngữ đã tốt chưa. Hay quan sát xem con đã nói được bao nhiêu từ đơn, từ đôi, cụm từ 2-3 câu, câu ngắn, câu dài,.... Từ đó, xây dựng lộ trình giảng dạy ngôn ngữ cho con phù hợp. Bố mẹ cần thực hiện đúng từng giai đoạn cải thiện ngôn ngữ cho con, gồm: 

• Kích âm: Giúp trẻ phát triển giao tiếp phi ngôn ngữ. Đây cũng là giai đoạn để trẻ dung nạp vốn từ vựng đa dạng chủ đề và nói được khoảng 50 từ đơn, 50 từ đôi. 
• Tích lũy từ vựng: Giai đoạn này, trẻ sẽ tích lũy thêm vốn từ theo chiều sâu và chiều rộng. Đồng thời, trẻ cũng nói thành thạo nhiều cụm từ, câu đơn, câu đôi và biết cách diễn tả mong muốn đơn giản. 
• Nâng cao nhận thức: Giai đoạn để trẻ mở rộng hiểu biết, từ vựng chuyên sâu. Đặc biệt, trẻ sẽ biết cách diễn đạt, kể chuyện và trình bày câu chuyện gãy gọn, trôi chảy. 

Bố mẹ cần xác định tình trạng ngôn ngữ hiện tại của con như thế nào

3.3 Phần phát triển kỹ năng sống

Việc phát triển các kỹ năng sống cho trẻ tự kỷ là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, tình yêu thương và phương pháp phù hợp.  Dưới đây là một số gợi ý để bạn có thể tham khảo khi phát triển từng nhóm kỹ năng: 

• Kỹ năng tự phục vụ: Để giúp trẻ tự kỷ làm quen và thực hiện các hoạt động tự phục vụ, cha mẹ có thể bắt đầu bằng những việc đơn giản và tăng dần độ khó. Ví dụ, dạy trẻ cách đánh răng, rửa mặt bằng hình ảnh hoặc mô hình. Sử dụng các sản phẩm vệ sinh có mùi hương dễ chịu để tạo cảm giác thích thú cho trẻ.
• Kỹ năng sinh hoạt hàng ngày: Kỹ năng sinh hoạt hàng ngày giúp trẻ hòa nhập với cuộc sống gia đình và cộng đồng. Để rèn luyện kỹ năng này, cha mẹ có thể lập lịch sinh hoạt riêng cho trẻ, dạy trẻ các công việc nhà đơn giản hoặc tạo cơ hội cho trẻ tham gia các hoạt động xã hội. 
• Kỹ năng quản lý cảm xúc: Việc giúp trẻ tự kỷ hiểu và quản lý cảm xúc của mình là rất quan trọng. Bố mẹ hãy hỏi trẻ về những gì khiến trẻ cảm thấy như vậy và cùng trẻ tìm cách giải quyết. Ngoài ra, phụ huynh có thể dạy trẻ các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, tập trung vào một vật thể, nghe nhạc nhẹ nhàng,..... 

3.4 Phần phát triển học tập

Mục tiêu học tập trong kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ tập trung vào tiến trình và thành tích học tập của trẻ. Những mục tiêu này được cá nhân hóa dựa trên khả năng hiện tại của trẻ và có thể bao gồm các nhiệm vụ. Chẳng hạn như, giải các bài toán trừ hai chữ số với độ chính xác 90% trong các buổi học một kèm một với giáo viên giáo dục đặc biệt hoặc đọc một đoạn văn theo trình độ lớp và trả lời các câu hỏi hiểu bài với độ chính xác 80%.

Điều quan trọng là phải đặt ra các mục tiêu học tập thực tế và có thể đo lường được, có tính đến điểm mạnh và lĩnh vực cần cải thiện của trẻ. Bằng cách đó, các nhà giáo dục có thể điều chỉnh phương pháp giảng dạy và nguồn lực của mình để hỗ trợ sự phát triển học tập của trẻ.

Phát triển học tập dựa trên khả năng hiện tại của trẻ 

Kế hoạch giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ không chỉ là tài liệu mà còn là một hành trình đồng hành giúp trẻ cải thiện các kỹ năng cần thiết và phát huy tối đa tiềm năng của bản thân. Hy vọng qua bài viết trên, bạn sẽ hiểu rõ hơn về thuận lợi, khó khăn cũng như trình tự xây dựng kế hoạch dạy trẻ tự kỷ. Mỗi ngày, Mirai Care sẽ mang đến cho bạn nhiều thông tin hữu ích liên quan đến trẻ tự kỷ, đừng bỏ lỡ nhé!

Tài liệu tham khảo: 

1. https://brainwave.watch/importance-of-individualized-education-plans-for-children/ 
2. https://www.crossrivertherapy.com/autism/autistic-assessment-tools#social-communication-assessment-tools 
3. https://www.apexaba.com/blog/creating-an-iep-for-a-child-with-autism