Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ mang lại lợi ích gì? Cách thực hiện

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ là một trong những cách can thiệp hành vi được áp dụng rộng rãi và hiệu quả nhất hiện nay. ABA giúp trẻ cải thiện kỹ năng giao tiếp, hành vi và khả năng học tập thông qua các bước hướng dẫn rõ ràng, có hệ thống. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ giúp bạn hiểu rõ phương pháp ABA là gì và cách áp dụng tại nhà. Phù hợp cho cả phụ huynh mới bắt đầu và người chăm sóc muốn hiểu sâu hơn. 

1. Phương pháp ABA là gì? Mục đích áp dụng đối với trẻ tự kỷ 

Phương pháp ABA (Applied Behavior Analysis – Phân tích hành vi ứng dụng) là một trong những liệu pháp khoa học được chứng minh hiệu quả trong can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ. Đây là phương pháp sử dụng nguyên lý học tập và hành vi để dạy kỹ năng mới và điều chỉnh hành vi không phù hợp ở trẻ. ABA không chỉ tập trung vào việc dạy trẻ các hành vi tích cực mà còn giúp trẻ hiểu cách phản ứng đúng đắn trong các tình huống xã hội thường ngày.

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ hoạt động dựa trên việc phân tích nguyên nhân và hậu quả của hành vi. Trẻ được dạy thông qua các bước nhỏ, với sự củng cố tích cực như lời khen, phần thưởng hoặc đồ chơi yêu thích nhằm khuyến khích hành vi mong muốn. Điều này giúp trẻ ghi nhớ lâu hơn và dễ dàng áp dụng vào thực tế. Một ví dụ cụ thể là khi trẻ biết giao tiếp bằng mắt hoặc nói “xin chào”, trẻ sẽ được khen thưởng để ghi nhận hành vi đó.

Mục đích chính của phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ phải kể đến: 

• Phát triển kỹ năng sống cơ bản như tự mặc đồ, đi vệ sinh, ăn uống…
• Cải thiện khả năng giao tiếp và ngôn ngữ bao gồm cả lời nói và giao tiếp không lời.
• Tăng cường khả năng tập trung, ghi nhớ và tuân theo hướng dẫn.
• Giảm các hành vi không phù hợp như ăn vạ, la hét, tự làm đau bản thân.
• Hỗ trợ trẻ hòa nhập môi trường học tập và xã hội, từ gia đình đến trường học, cộng đồng.

Điểm nổi bật của phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ là tính cá nhân hóa. Mỗi chương trình can thiệp được thiết kế riêng cho từng trẻ, dựa trên khả năng, sở thích và mức độ phát triển hiện tại. Với sự đồng hành của nhà trị liệu, gia đình và giáo viên, ABA mang lại cơ hội để trẻ tự kỷ phát triển tối đa tiềm năng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Điểm nổi bật của phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ là tính cá nhân hóa

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu chi phí cấy tế bào gốc cho trẻ tự kỷ nhé!

2. ABA có gì khác biệt so với các phương pháp can thiệp khác?

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ nổi bật nhờ tính hệ thống, dựa trên nguyên lý khoa học hành vi. So với các phương pháp khác như TEACCH, Floortime, hoặc trị liệu ngôn ngữ, ABA tập trung mạnh vào việc phân tích – sửa đổi hành vi một cách cụ thể, có thể đo lường và theo dõi được. Việc xây dựng kế hoạch can thiệp cá nhân hóa, chia nhỏ mục tiêu theo từng bước nhỏ và liên tục đánh giá tiến bộ là điểm khác biệt rõ ràng của ABA.

2.1 Ưu điểm 

Một số ưu điểm nổi bật khiến phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ trở thành lựa chọn hàng đầu trong can thiệp hành vi bao gồm:

• Dựa trên bằng chứng khoa học: Được kiểm chứng qua hàng trăm nghiên cứu lâm sàng, ABA là phương pháp có cơ sở khoa học vững chắc.
• Tính cá nhân hóa cao: Chương trình ABA được thiết kế riêng cho từng trẻ, phù hợp với điểm mạnh và điểm cần hỗ trợ.
• Tập trung cải thiện hành vi thực tế: Hành vi ăn uống, vệ sinh, giao tiếp, học tập… đều được đưa vào chương trình can thiệp một cách cụ thể.
• Theo dõi tiến trình rõ ràng: Kết quả được đánh giá qua số liệu thực tế, giúp phụ huynh và chuyên gia dễ dàng điều chỉnh kế hoạch can thiệp.
• Ứng dụng linh hoạt trong nhiều môi trường: Trẻ có thể học ở nhà, ở trường, nơi công cộng hoặc bất cứ đâu có người hỗ trợ.

2.2 Nhược điểm 

Dù hiệu quả, ABA cũng không phải là phương pháp hoàn hảo cho tất cả. Phụ huynh cần cân nhắc một số nhược điểm dưới đây khi lựa chọn phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ:

• Chi phí và thời gian đầu tư lớn: Một chương trình ABA chuyên sâu thường yêu cầu từ 20–40 giờ/tuần, kéo dài nhiều tháng đến vài năm.
• Phụ thuộc nhiều vào chất lượng chuyên viên can thiệp: Nếu người thực hiện không được đào tạo bài bản, kết quả có thể bị sai lệch.
• Thiếu yếu tố cảm xúc và tương tác tự nhiên: Một số trẻ cảm thấy căng thẳng nếu bị ép thực hiện nhiệm vụ lặp đi lặp lại mà thiếu sự kết nối thân mật.
• Nguy cơ máy móc hóa hành vi: Trẻ có thể làm đúng theo yêu cầu nhưng khó tự chủ hoặc ứng biến linh hoạt trong tình huống thực tế.

Trẻ ứng dụng phương pháp ABA ở nhà, ở trường hoặc bất cứ đâu có người hỗ trợ

3. Cách thực hiện phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ 

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ không chỉ là một lý thuyết điều chỉnh hành vi, mà là một quy trình cụ thể, có hệ thống, được thiết kế riêng cho từng trẻ. Để triển khai ABA hiệu quả, cần tuân theo các bước cơ bản sau:

3.1 Đánh giá ban đầu năng lực và hành vi của trẻ

Trước khi bắt đầu can thiệp, chuyên gia ABA sẽ thực hiện đánh giá tổng thể về hành vi, kỹ năng, điểm mạnh, điểm yếu của trẻ. Nội dung đánh giá có thể bao gồm:

• Kỹ năng giao tiếp như có nói được không, có hiểu lời nói không?
• Kỹ năng xã hội (có biết chơi với người khác không?)
• Kỹ năng vận động, tự phục vụ
• Các hành vi không mong muốn (ăn vạ, kích động, tự làm đau…)

Mục tiêu của bước này là hiểu rõ trẻ đang ở đâu để thiết kế chương trình phù hợp nhất.

3.2 Xây dựng chương trình can thiệp cá nhân hóa

Dựa trên kết quả đánh giá, nhóm can thiệp (gồm chuyên viên ABA, phụ huynh, đôi khi có giáo viên và chuyên gia ngôn ngữ) sẽ thiết lập mục tiêu cụ thể, rõ ràng và có thể đo lường được. Ví dụ:

• Học cách yêu cầu món đồ mình muốn bằng lời nói hoặc chỉ tay
• Biết trả lời “Có” hoặc “Không” khi được hỏi
• Tự mặc áo, tự rửa tay, đi vệ sinh đúng chỗ

Từng mục tiêu sẽ được chia nhỏ thành các bước cụ thể và dạy tuần tự.

3.3 Tiến hành can thiệp qua các phiên dạy lặp lại

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ thường được thực hiện theo hình thức “dạy thử-  đáp lại - phản hồi” với nhiều vòng lặp. Các phiên dạy có thể kéo dài 15- 30 phút/lần, xen kẽ giữa bàn học và hoạt động tự nhiên trong ngày.

3.4 Củng cố hành vi tích cực

ABA nhấn mạnh việc củng cố hành vi mong muốn bằng phần thưởng, ví dụ như đồ chơi, bánh, lời khen, hoặc chơi trò con thích. Điều này giúp trẻ hiểu rằng: làm đúng sẽ nhận được điều mình thích, từ đó tự nguyện lặp lại hành vi tích cực trong tương lai.

Ví dụ: Trẻ nói “xin chào” mà nhận được lời khen hoặc vỗ tay khích lệ thì lần sau trẻ sẽ tiếp tục chào hỏi. 

3.5 Theo dõi và điều chỉnh định kỳ

Trong suốt quá trình can thiệp, chuyên viên và phụ huynh cần thường xuyên theo dõi sự tiến bộ của trẻ, ghi lại số liệu cụ thể (trẻ trả lời đúng bao nhiêu lần, có giảm hành vi tiêu cực không...). Từ đó, chương trình ABA được điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với tốc độ phát triển của từng trẻ.

Quá trình áp dụng, chuyên viên và phụ huynh cần theo dõi sự tiến bộ của trẻ liên tục

4. Khi nào ABA phát huy hiệu quả tốt nhất?

Mặc dù phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ được đánh giá là hiệu quả cao, không phải lúc nào kết quả cũng rõ rệt nếu không có điều kiện hỗ trợ phù hợp. Trên thực tế, hiệu quả của ABA phụ thuộc rất nhiều vào môi trường sinh học, sự phối hợp của gia đình và các yếu tố hỗ trợ y học. Những điều kiện lý tưởng giúp ABA phát huy tối đa tác dụng phải kể đến: 

• Khi trẻ có nền tảng sinh học ổn định

ABA sẽ khó hiệu quả nếu trẻ thường xuyên mất ngủ, biếng ăn, tiêu hóa kém hoặc rơi vào trạng thái kích động kéo dài. Một hệ thần kinh “quá tải” sẽ khiến trẻ khó tập trung, không tiếp nhận được hướng dẫn từ người dạy. Ngược lại, khi giấc ngủ ổn định, hệ tiêu hóa khỏe mạnh, cơ thể ít căng thẳng, trẻ có thể tiếp thu tốt hơn và dễ tham gia vào các phiên can thiệp.

• Khi phụ huynh hiểu và phối hợp đúng cách tại nhà

Không chỉ diễn ra trong các buổi học với chuyên viên, phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ cần được duy trì xuyên suốt trong môi trường sống hằng ngày. Điều này đòi hỏi phụ huynh hiểu cách phản hồi đúng, ví dụ biết khi nào nên khen, khi nào nên bỏ qua hành vi sai. Trẻ học nhanh hơn khi nhận được phản hồi nhất quán từ mọi người xung quanh.

• Khi ABA được lồng ghép cùng hỗ trợ y học – dinh dưỡng – thần kinh

ABA không phải là phương pháp can thiệp duy nhất. Để đạt hiệu quả tối ưu, nhiều trường hợp cần kết hợp ABA với khám chuyên khoa thần kinh, cải thiện biếng ăn, hỗ trợ tiêu hóa, ổn định năng lượng cho trẻ, cải thiện ngôn ngữ, vận động, âm ngữ trị liệu với trẻ chậm phát triển đa chiều. Sự kết hợp đúng lúc giữa ABA và các hỗ trợ y học chuyên sâu sẽ tạo nên một hệ thống can thiệp toàn diện, giúp trẻ phát triển tốt hơn cả về hành vi lẫn thể chất và cảm xúc.

Phương pháp ABA cần được duy trì xuyên suốt trong môi trường sống của trẻ tự kỷ

5. Những lưu ý khi thực hiện phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ 

Để phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ phát huy hiệu quả đúng hướng, không chỉ cần một kế hoạch bài bản mà còn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, tinh tế từ cả chuyên viên và gia đình. Trong quá trình áp dụng phương pháp này, phụ huynh cần lưu ý những điều sau: 

• Không dạy một cách máy móc, thiếu cảm xúc

Trẻ tự kỷ không chỉ học hành vi mà còn cần sự kết nối về mặt cảm xúc. Nếu chỉ áp dụng các bước dạy một cách khô khan, rập khuôn, trẻ có thể thực hiện đúng nhưng không hiểu ý nghĩa thực tế. Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ sẽ hiệu quả hơn khi được thực hiện trong môi trường thân thiện, linh hoạt và giàu tương tác tích cực.

• Duy trì tính nhất quán trong mọi môi trường

Một hành vi nếu chỉ được củng cố tại trung tâm nhưng không được khuyến khích ở nhà hoặc trường học thì rất dễ bị “lãng quên”. Theo đó, cần có sự thống nhất thống nhất cách hướng dẫn, phản hồi và khen thưởng giữa phụ huynh, giáo viên và chuyên viên trị liệu để giúp trẻ duy trì và áp dụng kỹ năng một cách ổn định.

• Không ép trẻ học quá mức, gây quá tải

Mặc dù phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ đòi hỏi thời gian thực hành đều đặn, nhưng nếu không chú ý đến trạng thái tâm lý và thể chất của trẻ, việc học có thể trở thành áp lực. Cha mẹ nên thiết kế thời gian can thiệp xen kẽ giữa học tập và nghỉ ngơi để đảm bảo trẻ có năng lượng và hứng thú tham gia.

• Theo dõi tiến trình và điều chỉnh phù hợp

Không nên cứng nhắc áp dụng một chương trình trong thời gian dài mà không đánh giá lại. Trẻ có thể tiến bộ nhanh ở kỹ năng này nhưng lại gặp khó khăn ở kỹ năng khác. Việc quan sát, ghi nhận và điều chỉnh mục tiêu theo từng giai đoạn là rất cần thiết khi thực hiện ABA.

• Phụ huynh cần tham gia tích cực và phối hợp cùng chuyên viên

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ sẽ đạt hiệu quả tối đa khi phụ huynh hiểu nguyên lý cơ bản và áp dụng trong sinh hoạt hàng ngày. Tham gia vào các buổi can thiệp, học cách phản hồi đúng và duy trì luyện tập tại nhà sẽ giúp trẻ tiến bộ nhanh hơn và vững vàng hơn trong kỹ năng sống.

Phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ mang lại hiệu quả rõ rệt khi được triển khai đúng cách và phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ. Sự đồng hành tích cực từ gia đình và chuyên gia là yếu tố then chốt giúp trẻ tiến bộ mỗi ngày. Nếu bạn đang tìm kiếm giải pháp can thiệp cá nhân hóa, an toàn và khoa học thì Mirai Care là lựa chọn đáng tin cậy. Liên hệ ngay để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời cho con.

Phương pháp ABA đạt hiệu quả tối đa khi phụ huynh hiểu nguyên lý cơ bản

Nhìn chung, phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ là hướng can thiệp hiệu quả, giúp trẻ cải thiện hành vi, giao tiếp và kỹ năng tự lập. Việc áp dụng đúng cách, đúng thời điểm sẽ tạo nền tảng phát triển bền vững cho trẻ. Phụ huynh nên tìm hiểu kỹ và đồng hành cùng chuyên gia trong suốt quá trình can thiệp. Để được hướng dẫn chuyên sâu và hỗ trợ bài bản, hãy liên hệ Mirai Care, đơn vị luôn đồng hành cùng trẻ tự kỷ trên hành trình phục hồi.

Trên hành trình chăm sóc và tìm kiếm phương pháp điều trị có hiệu quả cho trẻ tự kỷ đầy thách thức. Với sứ mệnh giúp đỡ cộng đồng trẻ tự kỷ tại Việt Nam, Mirai care là cầu nối đồng hành cùng trẻ tự kỷ tiếp cận đến phương pháp điều trị hiệu quả nhất. 

"Sự chậm phát triển của trẻ tự kỷ không đồng nghĩa với việc chúng không có tiềm năng phát triển"

Hãy để Miraicare đồng hành cùng bố mẹ trên hành trình này nhé!