Tổng hợp các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà đơn giản, hiệu quả

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Trong bối cảnh không phải gia đình nào cũng có điều kiện tiếp cận chuyên gia thường xuyên, việc nắm vững các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà trở nên vô cùng cần thiết. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ tổng hợp những phương pháp đơn giản, dễ áp dụng nhưng mang lại hiệu quả thiết thực, giúp phụ huynh đồng hành cùng con một cách khoa học và tích cực hơn trong quá trình phát triển.

Nội dung bài viết:

1. Những nguyên tắc quan trọng khi dạy trẻ tự kỷ tại nhà 

Để các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà phát huy hiệu quả, cha mẹ cần tuân thủ một số nguyên tắc nền tảng dưới đây:

• Duy trì tính nhất quán và lặp lại

Trẻ tự kỷ thường học tốt hơn khi môi trường có cấu trúc rõ ràng. Cha mẹ hãy xây dựng lịch trình cố định mỗi ngày, áp dụng các hoạt động học tập theo trình tự quen thuộc. Bất kỳ phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà nào cũng cần được thực hiện đều đặn, lặp đi lặp lại để giúp trẻ ghi nhớ và hình thành thói quen.

• Tôn trọng nhịp phát triển riêng của trẻ

Mỗi trẻ tự kỷ đều có mức độ tiếp nhận và phản ứng khác nhau. Việc áp dụng các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà cần dựa trên khả năng và nhu cầu cá nhân hóa của từng bé. Không nên ép buộc hay so sánh với trẻ khác, thay vào đó, hãy khuyến khích từng bước tiến nhỏ.

• Sử dụng khen ngợi và củng cố tích cực

Khen ngợi đúng lúc là động lực rất lớn giúp trẻ phát triển hành vi tích cực. Khi trẻ hoàn thành nhiệm vụ, hãy phản hồi bằng lời khen, cái ôm hoặc món đồ trẻ yêu thích. Đây là yếu tố giúp tăng cường hiệu quả của các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà một cách tự nhiên.

• Tương tác bằng ngôn ngữ đơn giản và hình ảnh

Hầu hết trẻ tự kỷ đều gặp khó khăn trong giao tiếp, vì vậy cha mẹ nên dùng câu ngắn, rõ ràng kèm hình ảnh minh họa nếu có. Nhiều phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà hiện nay ứng dụng thẻ tranh (PECS), bảng hình hoặc video mô phỏng giúp trẻ hiểu và phản hồi tốt hơn.

• Kết hợp trò chơi và vận động

Trẻ học qua chơi là cách tiếp cận hiệu quả, vừa giảm áp lực vừa tăng sự hứng thú. Khi áp dụng phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà, nên lồng ghép các hoạt động vận động nhẹ, trò chơi tương tác để rèn kỹ năng một cách tự nhiên và vui vẻ.

Dạy trẻ tự kỷ tại nhà cha mẹ cần tuân thủ nhiều nguyên tắc quan trọng 

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương phápđiều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốcnhé!

2. Các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà đơn giản 

Việc lựa chọn phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà phù hợp với độ tuổi, mức độ phát triển và tính cách của trẻ là chìa khóa giúp cha mẹ hỗ trợ con hiệu quả. Dưới đây là 5 phương pháp dễ áp dụng, đã được chứng minh hiệu quả trong môi trường gia đình.

2.1 ABA (Applied Behavior Analysis) cơ bản tại nhà

Một trong những phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà phổ biến và có căn cứ khoa học là ABA, phân tích hành vi ứng dụng. ABA giúp trẻ học kỹ năng thông qua việc tăng cường hành vi tích cực và giảm hành vi không mong muốn bằng phần thưởng cụ thể. Áp dụng phương pháp ABA tại nhà đặc biệt hiệu quả khi dạy con nhận biết tên đồ vật, thực hiện yêu cầu đơn giản, học vệ sinh cá nhân hoặc các kỹ năng tự lập cơ bản.

Cha mẹ có thể bắt đầu bằng các kỹ thuật cơ bản như:

• Prompting (gợi ý) giúp trẻ thực hiện hành vi đúng bằng cách hỗ trợ ban đầu và giảm dần khi trẻ đã quen.
• Reinforcement (củng cố) thông qua việc sử dụng phần thưởng, lời khen ngợi và động viên tích cực sau mỗi hành động đúng của trẻ.
• Shaping (định hình) từng bước dẫn dắt trẻ đến hành vi mong muốn.

2.2 ESDM (Early Start Denver Model) – Dạy qua chơi, theo nhịp phát triển

ESDM là một trong những phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà hiệu quả dành cho trẻ dưới 4 tuổi. Mô hình này nhấn mạnh việc dạy trẻ thông qua các hoạt động tương tác tự nhiên, giúp trẻ phát triển kỹ năng một cách nhẹ nhàng, không áp lực.

Thay vì yêu cầu trẻ ngồi vào bàn học, ESDM khuyến khích cha mẹ lồng ghép bài học vào các hoạt động hàng ngày như chơi đồ chơi, hát, đọc truyện, bắt chước cử chỉ, duy trì ánh mắt và phản hồi khi con giao tiếp. Trẻ sẽ học cách chú ý, bắt chước, chờ đến lượt, sử dụng lời nói và hiểu các tín hiệu xã hội thông qua sự kết nối và vui chơi cùng người lớn.

Một số điểm nổi bật của ESDM:

• Áp dụng cho trẻ tự kỷ dưới 4 tuổi, giai đoạn vàng để can thiệp phát triển kỹ năng xã hội và ngôn ngữ.
• Trẻ học qua tương tác gần gũi: chơi cùng cha mẹ, bắt chước hành vi, lắng nghe bài hát quen thuộc, nhìn – chỉ – nói.
• Tập trung vào việc phát triển mối quan hệ cảm xúc tích cực giữa cha mẹ và trẻ.
• Không yêu cầu công cụ phức tạp, chỉ cần sự hiện diện của người lớn và thời gian chất lượng bên con.

ESDM khuyến khích cha mẹ lồng ghép bài học vào các hoạt động hàng ngày

2.3 Dạy qua cảm xúc và kết nối

Trong số các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà, cách tiếp cận dựa trên cảm xúc và kết nối nổi bật ở sự nhẹ nhàng, tôn trọng và linh hoạt. Phương pháp này không đặt nặng việc trẻ phải hoàn thành nhiệm vụ, mà ưu tiên xây dựng mối quan hệ an toàn, tin cậy giữa cha mẹ và con. Từ đó thúc đẩy sự phát triển tự nhiên về ngôn ngữ, cảm xúc và tương tác xã hội.

Nguyên tắc cốt lõi của phương pháp này:

• Cha mẹ “chơi cùng con” thay vì dạy con theo kiểu truyền thống.
• Tập trung vào cảm xúc của trẻ bằng cách quan sát, đồng cảm, phản hồi một cách nhẹ nhàng, không ép buộc.
• Tạo môi trường an toàn để trẻ chủ động kết nối, chứ không cưỡng ép sự tương tác.

Phương pháp này đặc biệt phù hợp với trẻ có xu hướng lảng tránh giao tiếp, ít hợp tác, hoặc thường xuyên có biểu hiện né tránh ánh mắt, lời nói, tiếp xúc thân mật. Thay vì tìm cách "sửa" hành vi, cha mẹ tập trung nuôi dưỡng sự an toàn cảm xúc, kiên nhẫn chờ đợi và phản hồi khi con sẵn sàng.

2.4 Dạy qua hệ thống giao tiếp bằng hình ảnh 

Với những trẻ tự kỷ chưa có ngôn ngữ hoặc nói rất ít, khả năng diễn đạt nhu cầu là một thách thức lớn. Trong trường hợp này, phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà bằng hình ảnh, hay còn gọi là hệ thống giao tiếp bằng tranh (PECS – Picture Exchange Communication System). Đây là một lựa chọn hiệu quả, dễ áp dụng ngay trong môi trường gia đình.

Nguyên tắc của phương pháp này rất đơn giản, thay vì nói, trẻ sẽ sử dụng tranh ảnh để thể hiện điều mình muốn. Ví dụ, khi muốn uống nước, trẻ có thể đưa thẻ hình có ly nước cho cha mẹ. Khi đó, người lớn phản hồi ngay bằng cách đưa nước, từ đó giúp trẻ hiểu rằng “mình có thể giao tiếp để đạt được điều mình cần”.

Phương pháp này mang lại nhiều lợi ích rõ rệt:

• Giúp giảm hành vi tiêu cực do trẻ không thể diễn đạt như la hét, ném đồ,...
• Khuyến khích giao tiếp chủ động, kể cả với trẻ chưa từng sử dụng lời nói.
• Có thể áp dụng linh hoạt trong bữa ăn, giờ chơi, sinh hoạt hằng ngày, không phụ thuộc vào thiết bị phức tạp.

Cha mẹ chỉ cần chuẩn bị bộ thẻ tranh đơn giản, hình minh họa rõ ràng về các hoạt động, đồ vật quen thuộc như ăn, uống, chơi bóng, ra ngoài, đi ngủ,.... Khi sử dụng thường xuyên, trẻ sẽ dần học được cách lựa chọn và đưa tranh phù hợp với nhu cầu thực tế.

Sử dụng các công cụ hỗ trợ để dạy trẻ tự kỷ tại nhà

2.5 Dạy qua các câu chuyện xã hội 

Trong số những phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà đơn giản mà hiệu quả, câu chuyện xã hội là công cụ đặc biệt hữu ích để giúp trẻ hiểu và chuẩn bị cho các tình huống cụ thể trong cuộc sống hằng ngày. Câu chuyện xã hội thường là những mẩu truyện ngắn, có hình minh họa, mô tả chi tiết từng bước của một tình huống quen thuộc. Chẳng hạn như đi siêu thị, thăm bác sĩ, chờ đến lượt, chơi với bạn,.... Thông qua đó, trẻ học được các quy tắc xã hội, hiểu trước điều gì sẽ xảy ra và biết cách ứng xử phù hợp.

Điểm đặc biệt của phương pháp này là có thể cá nhân hóa hoàn toàn. Cha mẹ có thể tự viết truyện phù hợp với hoàn cảnh thực tế của con, sử dụng ngôn ngữ đơn giản và hình ảnh thật để tăng tính gần gũi và hiệu quả.

Ưu điểm nổi bật của phương pháp này có thể kể đến: 

• Giúp trẻ chuẩn bị tâm lý trước khi bước vào tình huống thực tế.
• Tăng khả năng hiểu quy tắc, giảm lo lắng và hành vi bùng nổ.
• Có thể lặp lại thường xuyên, cho đến khi trẻ nhớ và thực hành đúng.

3. Những lưu ý khi áp dụng các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà

Việc áp dụng các phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà không chỉ đòi hỏi tình yêu thương mà còn cần sự kiên nhẫn, hiểu biết và linh hoạt. Để mỗi buổi học hay giờ chơi trở nên hiệu quả và ý nghĩa hơn, cha mẹ nên lưu ý một số điểm quan trọng sau:

• Không có phương pháp nào phù hợp với tất cả trẻ

Mỗi trẻ tự kỷ đều có đặc điểm phát triển, tính cách và khả năng tiếp nhận khác nhau. Một phương pháp hiệu quả với trẻ này có thể không phù hợp với trẻ khác. Vì vậy, cha mẹ nên quan sát phản ứng của con khi áp dụng từng phương pháp, từ đó điều chỉnh cách tiếp cận sao cho phù hợp nhất.

• Ưu tiên sự kết nối và cảm xúc hơn là thành tích

Dù chọn phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà nào, yếu tố quan trọng nhất vẫn là sự kết nối giữa cha mẹ và con. Đặc biệt, phụ huynh đừng đặt nặng việc phải đạt được kỹ năng ngay lập tức. Thay vào đó, hãy để con học theo nhịp riêng, trong không gian an toàn về cảm xúc và đầy yêu thương.

• Luyện tập đều đặn, không ép buộc

Sự lặp lại và đều đặn giúp trẻ hình thành thói quen và ghi nhớ. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là ép buộc trẻ học mỗi ngày. Hãy chọn thời điểm con đang vui vẻ, thoải mái để dạy. Việc duy trì lịch trình rõ ràng, linh hoạt và phù hợp sẽ làm tăng hiệu quả của phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà.

• Ghi chép và theo dõi tiến trình

Việc theo dõi quá trình học của con giúp cha mẹ biết điều gì đang hiệu quả và điều gì cần thay đổi. Cha mẹ có thể sử dụng sổ tay, bảng theo dõi hoặc ứng dụng đơn giản để ghi lại các hành vi mới, phản ứng, mốc tiến bộ hay khó khăn con gặp phải.

• Kết hợp nhiều phương pháp một cách linh hoạt

Không cần phải bó buộc trong một mô hình duy nhất. Cha mẹ hoàn toàn có thể kết hợp nhiều phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà như dạy qua chơi (ESDM), củng cố hành vi tích cực (ABA), giao tiếp bằng hình ảnh (PECS),.... Miễn là phù hợp với khả năng, cảm xúc và nhu cầu của con trong từng giai đoạn.

• Tự chăm sóc bản thân để đồng hành bền vững

Dạy trẻ tự kỷ tại nhà là hành trình dài với nhiều thách thức. Cha mẹ cần dành thời gian chăm sóc chính mình bằng cách nghỉ ngơi, kết nối cộng đồng và học hỏi từ chuyên gia. Khi bản thân cha mẹ được nuôi dưỡng về tinh thần, họ sẽ có đủ năng lượng tích cực để đồng hành cùng con.

Mỗi trẻ tự kỷ đều có đặc điểm phát triển, tính cách và khả năng tiếp nhận khác nhau

4. Mirai Care – Đồng hành cùng cha mẹ trên hành trình phục hồi toàn diện cho trẻ tự kỷ

Mirai Care là đơn vị tiên phong trong tư vấn và hỗ trợ điều trị trẻ tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc Tokyo, Nhật Bản, hiện đang là đối tác tư vấn độc quyền tại Việt Nam.  Với hơn 500+ ca trẻ từ 18 tháng đến 6 tuổi đã được hỗ trợ, Mirai Care không chỉ chú trọng đến việc cải thiện hành vi và giao tiếp, mà còn đi sâu vào phục hồi các rối loạn chức năng sinh lý nền. Đây là yếu tố cốt lõi trong hành trình can thiệp toàn diện.

Khác biệt lớn nhất của Mirai Care không nằm ở việc “thêm một liệu pháp mới”, mà ở cách hiểu đúng vai trò của cơ thể trong việc phục hồi phát triển thần kinh và hành vi. Khi nền tảng sinh lý được cải thiện, từ giấc ngủ, tiêu hóa đến cảm giác ăn uống thì mọi can thiệp khác mới thực sự phát huy hiệu quả.

Kết quả ghi nhận sau liệu trình:

• Trẻ bớt nhạy cảm với thức ăn, không còn hoảng sợ vì mùi lạ, dám chạm tay vào đồ ăn.
• Thoát khỏi ám ảnh ăn uống lặp lại, từ chối thử món mới nay chuyển thành chủ động chọn món.
• Cải thiện hệ tiêu hóa rõ rệt, giảm táo bón, hết đầy bụng, ăn khỏe giúp hấp thu tốt hơn.

Đây chính là nền tảng quan trọng giúp cải thiện chất lượng dinh dưỡng. Nhờ đó, tăng khả năng tập trung, điều hòa cảm xúc và thúc đẩy phát triển toàn diện ở trẻ tự kỷ. 

Mirai Care là đơn vị tiên phong trong tư vấn và hỗ trợ điều trị trẻ tự kỷ bằng tế bào gốc

Tóm lại, việc lựa chọn đúng phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà sẽ giúp cha mẹ đồng hành cùng con hiệu quả và nhẹ nhàng hơn. Mỗi tiến bộ nhỏ đều là nền tảng cho những thay đổi lớn sau này. Nếu bạn cần hỗ trợ chuyên sâu và giải pháp phục hồi toàn diện, hãy liên hệ Mirai Care, đơn vị đồng hành đáng tin cậy của hàng trăm gia đình có trẻ tự kỷ.