Dấu hiệu nhận biết rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ

Table of Contents

Rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ là ít được chú ý nhưng có thể gây ra các phản ứng thái quá đối với âm thanh, ánh sáng,.... Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hành vi và cảm xúc mà còn làm tăng thêm thử thách trong cuộc sống hàng ngày. Trong bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ giới thiệu cho bạn chi tiết hơn về SPD ở cả người bị tự kỷ và người bình thường. 

1. Hiểu về rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ

Rối loạn xử lý cảm giác (SPD- Sensory Processing Disorder) là tình trạng xảy ra khi não của bạn gặp vấn đề trong việc xử lý một số tín hiệu cảm giác nhất định. Do đó, bạn có thể trở nên quá hoặc giảm nhạy cảm với chúng. 

Hầu hết mọi người có thể gọi tên một hình ảnh, âm thanh, mùi, kết cấu/cảm giác hoặc vị gây khó chịu cho dây thần kinh của họ nhưng họ có thể kiểm soát được. Trong khi đó, những người mắc SPD gặp khó khăn mãn tính với một số đầu vào cảm giác nhất định có thể làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày của họ.

Ví dụ, những người nghe thấy tiếng lốp xe rít lên có thể không chỉ bịt tai mà còn bắt đầu ù và lắc lư hoặc thậm chí có thể cần đeo tai nghe trong ô tô hoặc gần giao thông.  

SPD là tình trạng thường gặp đi kèm với rối loạn phổ tự kỷ

SPD là tình trạng thường gặp đi kèm với rối loạn phổ tự kỷ, các vấn đề về cảm giác được đưa vào tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ. Tuy nhiên, không phải tất cả những người bị rối loạn xử lý cảm giác đều tự kỷ.  

Trong khi các rối loạn xử lý cảm giác đòi hỏi thêm dữ liệu và nghiên cứu, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng những người tự kỷ đã thay đổi kết nối thần kinh, có thể là gốc rễ của thách thức não bộ trong việc tiếp nhận, xử lý và sắp xếp các kích thích môi trường.

Khi các giác quan được kích thích, thông tin được xử lý không bình thường và có thể nhất quán hoặc thay đổi theo từng ngày tùy thuộc vào môi trường và bối cảnh. Cách xử lý thông tin khác biệt này có thể khiến những người tự kỷ gặp khó khăn trong việc phản ứng với các kích thích cảm giác theo những cách thông thường về mặt xã hội. 

Rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ có thể làm tăng mức độ lo âu, căng thẳng và khó khăn trong giao tiếp, vì họ có thể gặp vấn đề trong việc hiểu và đáp ứng với các tình huống xã hội. Điều này có thể dẫn đến hành vi xung đột hoặc cô lập xã hội. Bởi vậy, việc nhận diện và hiểu được sự khó khăn trong xử lý cảm giác ở người tự kỷ sớm sẽ giúp các gia đình, giáo viên, những người chăm sóc hỗ trợ họ tốt hơn trong việc phát triển và hòa nhập vào cộng đồng. 

2. Các triệu chứng của chứng rối loạn xử lý cảm giác ở người tự kỷ

Rối loạn xử lý cảm giác có thể là gốc rễ của một số hành vi và điểm mạnh lặp đi lặp lại có thể quan sát thông qua phản ứng với tác động bên ngoài. Một số triệu chứng rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ dễ nhận thấy phải kể đến: 

• Phản ứng thái quá với các tiếng ồn, ánh sáng, mùi hương mạnh gây ra sự khó chịu và căng thẳng. 
• Không thể phản ứng với các tín hiệu cảm giác hoặc không quan tâm đến những kích thích bên ngoài. 
• Khó hiểu ngôn ngữ cơ thể, biểu cảm khuôn mặt và các tín hiệu xã hội khác.
• Khó ngủ hoặc ngủ không sâu do nhạy cảm với các kích thích môi trường.
• Cảm thấy lo lắng, căng thẳng hoặc quá tải trong các tình huống xã hội.
• Khó tập trung vào công việc hoặc các hoạt động khác do các kích thích xung quanh.
• Tăng chuyển động như nhảy, quay tròn hoặc đâm vào đồ vật. 
• Nói nhanh hơn và to hơn hoặc không nói gì cả, thậm chí che tai, mắt tỏ thái độ không hài lòng. 
• Khó khăn trong việc nhận biết các cảm giác bên trong như đói, đau hoặc nhu cầu đi vệ sinh.
• Từ chối hoặc khăng khăng đòi một số loại thực phẩm hoặc quần áo nhất định.
• Thường xuyên nhai những thứ không phải thức ăn, chạm vào người khác hoặc chơi tính bạo lực cao. 
• Khó khăn trong giao tiếp hoặc phản ứng khi não chuyển hướng nguồn lực để xử lý đầu vào cảm giác. 
• Cảm xúc dâng trào, áp đảo hoặc cần thoát khỏi một tình huống.

Người rối loạn xử lý cảm giác thường phản ứng thái quá với các tiếng ồn

3. Người rối loạn xử lý cảm giác gặp nhiều khó khăn ở nơi làm việc?

Bị rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ gây ra nhiều khó khăn trong công việc mà người bình thường không gặp phải. Dưới đây là một số thách thức phổ biến mà người mắc chứng SPD có thể gặp phải:

• Quá tải giác quan:Nếu người tự kỷ mắc SPD làm việc trong môi trường ồn ào, nhiều ánh sáng hoặc nặng mùi rất dễ bị khó chịu, từ đó dẫn đến căng thẳng, lo lắng và kém tập trung.
• Khó khăn trong giao tiếp:Người mắc SPD có thể gặp khó khăn trong việc hiểu và phản hồi các tín hiệu xã hội, chẳng hạn như ngôn ngữ cơ thể hoặc biểu cảm khuôn mặt. Điều này có thể gây ra hiểu lầm và khó khăn trong giao tiếp với đồng nghiệp và khách hàng.
• Khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc:Người mắc SPD có xu hướng dễ bị kích động hoặc quá khích bởi những tình huống nhất định. Từ đó, dẫn đến các hành vi không phù hợp hoặc khó kiểm soát cảm xúc, gây ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và mối quan hệ với đồng nghiệp.
• Khó khăn trong việc tổ chức và quản lý thời gian:Người mắc SPD gặp khó khăn trong việc sắp xếp công việc, quản lý thời gian và tuân theo các quy trình làm việc. Đây là nguyên nhân khiến công việc thường xuyên chậm trễ, thậm chí, gây ra nhiều sai sót ảnh hưởng đến hiệu quả.
• Khó khăn trong việc thích nghi với sự thay đổi:Người mắc SPD có thể cảm thấy khó chịu và lo lắng khi có sự thay đổi trong lịch trình làm việc, nhiệm vụ hoặc môi trường làm việc. Điều này có thể gây ra sự căng thẳng và khó khăn trong việc thích ứng với những thay đổi mới.

Người tự kỷ bị rối loạn xử lý cảm giác gặp nhiều khó khăn trong công việc

4. Cách hỗ trợ người bị rối loạn xử lý cảm giác ở nơi làm việc

Rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ ảnh hưởng đến não bộ xử lý thông tin cảm giác, gây khó khăn trong tương tác với môi trường. Người bị SPD thường nhạy cảm quá mức hoặc kém nhạy cảm với các kích thích từ bên ngoài như âm thanh, ánh sáng, mùi vị, xúc giác,.... Điều này gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống và công việc của họ nên cần hỗ trợ cải thiện sớm. 

4.1 Với người nhạy cảm với mùi 

Hỗ trợ người nhạy cảm với mùi có thể giúp họ cảm thấy thoải mái hơn trong môi trường xung quanh. Một số cách bạn có thể áp dụng như: 

• Giảm tiếp xúc với các mùi kích thích:Hạn chế tối đa sử dụng các mùi mạnh như nước hoa, thuốc lá, sản phẩm tẩy rửa có hương liệu hoặc các sản phẩm vệ sinh và tẩy rửa không có mùi hoặc có mùi nhẹ.
• Cung cấp không gian an toàn:Đảm bảo không gian sống thông thoáng, sạch sẽ, không bị bít kín giúp giảm tích tụ các mùi. Bạn nên đặt quạt hoặc máy lọc không khí trong phòng để cải thiện chất lượng không khí và làm loãng mùi.
• Giới hạn tiếp xúc với môi trường có mùi mạnh:Khi ra ngoài, bạn nên đeo khẩu trang lọc mùi và hạn chế đến những nơi ô nhiễm, có mùi nồng như nhà hàng, bếp ăn,.... 
• Dự phòng kế hoạch xử lý:Đưa ra các kế hoạch đối phó khi gặp phải tình huống có mùi mạnh. Ví dụ, mang theo những miếng vải có mùi dễ chịu (như tinh dầu nhẹ) để sử dụng khi cảm thấy không thoải mái.

4.2 Với người nhạy cảm với ánh sáng đèn huỳnh quang

Không chỉ nhạy cảm với mùi, một vài người bị SPD còn nhạy cảm với ánh sáng đèn huỳnh quang. Trường hợp này cần được cải thiện sớm, tránh ảnh hưởng đến sức khỏe mắt. Bằng cách thử nghiệm với các giải pháp dưới đây, bạn có thể tìm ra cách tiếp cận phù hợp để giảm sự khó chịu cho người bị rối loạn xử lý cảm giác, đặc biệt khi tiếp xúc với ánh sáng huỳnh quang: 

• Sử dụng đèn ánh sáng ấm (LED hoặc đèn sợi đốt):Nếu bạn nhạy cảm quá mức với ánh sáng thì nên thay đèn huỳnh quang bằng các loại đèn LED hoặc đèn sợi đốt với ánh sáng ấm, dễ chịu hơn và hạn chế tối đa cảm giác chói lóa. Hơn nữa, các đèn này có thể điều chỉnh độ sáng phù hợp với nhu cầu người sử dụng. 
• Dùng kính bảo vệ mắt:Kính chống ánh sáng xanh hoặc kính có lớp phủ chống chói có thể giảm tác động của ánh sáng mạnh và giúp bảo vệ mắt.
• Tạo không gian ánh sáng tự nhiên:Sử dụng rèm cửa để ngăn chặn ánh sáng từ bên ngoài hoặc để tạo không gian với ánh sáng tự nhiên, điều này có thể giúp giảm cảm giác khó chịu.
• Điều chỉnh môi trường làm việc:Bạn nên điều chỉnh ánh sáng không gian làm việc theo nhu cầu cũng như sức chịu của mắt. Một số người cảm thấy thoải mái hơn với ánh sáng mờ hoặc sánh sáng đặc biệt trong môi trường làm việc. 

Nhạy cảm quá mức với đèn huỳnh quang thì nên thay bằng các loại đèn LED

4.3 Với người nhạy cảm với tiếng ồn

Mắc chứng rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ sẽ có xu hướng nhạy cảm với tiếng ồn từ bên ngoài môi trường. Họ có thể gặp khó khăn trong môi trường ồn ào hoặc có những âm thanh mạnh, gây khó chịu và căng thẳng. Để hỗ trợ người bị SPD nhạy cảm với tiếng ồn, có thể áp dụng một số biện pháp sau:

• Thiết kế không gian sống hoặc làm việc với ít tiếng ồn nhất có thể, chẳng hạn như sử dụng các vật liệu cách âm, đóng cửa sổ, và hạn chế nguồn ồn từ bên ngoài.
• Sử dụng thiết bị tai nghe khử tiếng ồn (noise-cancelling headphones) hỗ trợ loại bỏ âm thanh xung quanh.
• Nếu không gian yên tĩnh quá thì bạn nên cân nhắc thay thế tiếng ồn bằng âm thanh dễ chịu như nhạc nhẹ, tiếng sóng biển hoặc tiếng mưa để giúp làm dịu cảm giác khó chịu.
• Người bị nhạy cảm với tiếng ồn quá mức nên tránh những khu vực đông đúc hoặc ồn ào, chẳng hạn như các trung tâm thương mại, giao thông công cộng hoặc các sự kiện nhiều người.
• Trường hợp bắt buộc phải làm việc ở môi trường có tiếng ồn, bạn nên ngồi thiền, tập yoga hoặc các bài tập thở để giảm căng thẳng, cải thiện sức khỏe tinh thần. 

4.4 Với người xúc giác nhạy cảm

Những người có xúc giác nhạy cảm hãy áp dụng một số biện pháp để cải thiện và làm giảm cảm giác quá tải từ các kích thích cảm giác. Dưới đây là một số gợi ý bạn nên cân nhắc thực hiện: 

• Hạn chế tiếp xúc với những môi trường ồn ào, ánh sáng chói hoặc những nơi có nhiều người, tạo không gian riêng tư yên tĩnh giúp giảm cảm giác căng thẳng.
• Chọn đồ mặc từ các chất liệu thoải mái, mềm mại như cotton hoặc vải nhẹ, tránh các loại vải thô cứng hay có chất liệu không thoải mái với cơ thể.
• Tập thở và thiền giúp thư giãn và giảm bớt sự căng thẳng liên quan đến cảm giác nhạy cảm.
• Thực hiện các bài tập hỗ trợ theo chỉ định của chuyên gia để cải thiện chức năng xúc giác và nhạy bén hơn. 
• Học cách nhận diện, quản lý các phản ứng cảm xúc khi đối diện với các kích thích xúc giác giúp điều hòa cảm xúc.

​​​​​​​

Thực hiện các bài tập hỗ trợ để cải thiện chức năng xúc giác

4.5 Với người nhạy cảm với nhiệt độ

Nếu bạn nhạy cảm với nhiệt độ thì một số cách giúp giảm bớt khó chịu và điều chỉnh cơ thể cho phù hợp với điều kiện môi trường sau chắc hẳn sẽ hữu ích: 

• Chọn trang phục phù hợp:Bạn nên lựa chọn quần áo tương thích với thời tiết từng mùa. Vào mùa hè, bạn hãy mặc quần áo từ các chất liệu mỏng, thoáng khí giúp cơ thể dễ dàng thở và thoát mồ hôi. Mùa đông nên mặc nhiều lớp mỏng thay vì lớp quần áo dày để dễ điều chỉnh khi cần thiết và giữ ấm bộ phận dễ bị lạnh như tay, chân, cổ,.... 
• Điều chỉnh nhiệt độ nơi làm việc:Nhiệt độ trong phòng cần phù hợp với cơ thể, tránh quá nóng hoặc quá lạnh. Khi ngủ tại văn phòng, bạn hãy chọn những loại gối hoặc thảm nằm có chức năng làm mát/giữ ấm giúp cơ thể thoải mái. 

Rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ là một vấn đề phức tạp ảnh hưởng đến cách thức họ tiếp nhận và phản ứng với các kích thích cảm giác từ môi trường xung quanh. Việc nhận diện và hiểu rõ các triệu chứng của SPD giúp gia đình, giáo viên và các chuyên gia y tế có những can thiệp kịp thời, hỗ trợ người tự kỷ trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống và phát triển kỹ năng giao tiếp, sinh hoạt. Đừng quên theo dõi Mirai Care mỗi ngày để hiểu rõ hơn về các vấn đề liên quan đến sức khỏe.