Khắc phục chứng trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nội dung bài viết:

Nguyên nhân trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt như tiếng máy hút bụi, tiếng còi xe,... không chỉ xuất phát từ sự nhạy cảm về giác quan mà còn liên quan đến các yếu tố về tâm lý và trải nghiệm cá nhân. Hiểu rõ điều này, Mirai Care sẽ giúp cha mẹ đồng hành, chia sẻ và hỗ trợ trẻ một cách hiệu quả hơn.

Tìm hiểu ngay

1. Nguyên nhân trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt

Trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt như tiếng máy hút bụi, tiếng chuông cửa hoặc thậm chí tiếng nước chảy có thể bắt nguồn từ các nguyên nhân sau.

1.1 Sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng não bộ

• Xử lý cảm giác khác biệt

Ở trẻ tự kỷ, não bộ xử lý âm thanh không giống như cách não người bình thường hoạt động. Một số âm thanh có thể được phóng đại, méo mó hoặc trở nên hỗn loạn khi đến não trẻ. Điều này khiến trẻ cảm thấy khó chịu hoặc bị quá tải khi nghe những âm thanh bình thường với người khác.

• Quá mẫn cảm (Hypersensitivity)

Một số trẻ tự kỷ có mức độ nhạy cảm cao hơn người bình thường. Những âm thanh tưởng như nhỏ và không đáng chú ý như tiếng quạt quay hay tiếng lách cách của đồng hồ, lại trở nên rất lớn và gây đau đớn với trẻ. Đôi khi những âm thanh tự nhiên như tiếng nước chảy, tiếng máy hút bụi hoặc tiếng sấm có thể khiến trẻ cảm thấy căng thẳng cực độ, thậm chí phản ứng bằng cách bịt tai, la hét hoặc chạy trốn.

• Kém mẫn cảm (Hyposensitivity)

Ngược lại, có những trẻ tự kỷ kém nhạy cảm với âm thanh và không phản ứng nhiều với tiếng động thông thường. Tuy nhiên, khi âm thanh quá lớn hoặc bất ngờ, chúng vẫn có thể gây bất an và kích thích cảm giác hoảng sợ. Điều này là do trẻ khó dự đoán và xử lý những thay đổi bất ngờ trong môi trường âm thanh.

Trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt do sự rối loạn chức năng não bộ của trẻ

1.2 Rối loạn xử lý cảm giác (Sensory Processing Disorder - SPD)

Rối loạn xử lý cảm giác là một tình trạng phổ biến ở trẻ tự kỷ, ảnh hưởng đến cách trẻ tiếp nhận và phản hồi các thông tin từ môi trường. Với rối loạn này, âm thanh không chỉ gây phiền nhiễu mà còn làm rối loạn hệ thống thần kinh của trẻ. Ví dụ như tiếng chuông điện thoại hoặc tiếng còi xe có thể làm trẻ cảm thấy mất kiểm soát và phản ứng bằng cách khóc thét hoặc tự bảo vệ bản thân (bịt tai, trốn vào góc tối).

1.3 Khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc

Trẻ tự kỷ thường gặp trở ngại trong việc nhận diện và điều chỉnh cảm xúc của mình. Khi nghe phải âm thanh khó chịu, trẻ có thể không biết cách tự “làm dịu” cảm xúc của bản thân. Điều này khiến các phản ứng như la hét, khóc lóc hoặc nổi giận trở nên phổ biến. Ngoài ra, chính vì sự khó kiểm soát cảm xúc, trẻ có thể ghi nhớ âm thanh này như một "mối đe dọa" và sợ hãi mỗi lần nghe lại, dù âm thanh đó không còn mang tính nguy hiểm thực sự.

1.4 Trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ

Nếu trẻ từng trải qua những trải nghiệm không vui liên quan đến một âm thanh cụ thể, trẻ có thể xuất hiện tình trạng trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt.

1.5 Các yếu tố khác

• Di truyền: Nghiên cứu chỉ ra rằng di truyền có thể góp phần ảnh hưởng đến cách trẻ tự kỷ xử lý âm thanh. Nếu trong gia đình có người mắc tự kỷ hoặc các vấn đề liên quan đến cảm giác, trẻ cũng có khả năng thừa hưởng đặc điểm này.
• Môi trường: Môi trường sống có thể ảnh hưởng đến phản ứng của trẻ với âm thanh. Trẻ sống trong môi trường quá ồn ào hoặc căng thẳng có thể trở nên nhạy cảm hơn. Chẳng hạn như trẻ lớn lên trong khu vực có tiếng máy móc hoạt động liên tục hoặc tiếng xe cộ ồn ào có thể dễ bị kích thích hơn khi nghe âm thanh đột ngột.

Trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt khiến trẻ tự kỷ sống khép mình hơn

2. Các âm thanh trẻ tự kỷ thường sợ trong sinh hoạt

Mỗi trẻ tự kỷ đều có những trải nghiệm và cách cảm nhận âm thanh khác nhau. Tuy nhiên, có một số loại âm thanh phổ biến trong cuộc sống hàng ngày thường khiến các bé cảm thấy sợ hãi hoặc khó chịu. Hiểu rõ điều này sẽ giúp phụ huynh dễ dàng nhận biết và hỗ trợ con tốt hơn.

Âm thanh từ đồ gia dụng: 

Trong gia đình, nhiều thiết bị điện tử phát ra âm thanh mà phụ huynh có thể không để ý, nhưng với trẻ tự kỷ, chúng có thể trở thành nỗi ám ảnh:

• Máy hút bụi, máy xay sinh tố, máy sấy tóc, máy giặt: Đây là những thiết bị phát ra âm thanh to, đều và có tần số cao. Với trẻ tự kỷ, tiếng máy hút bụi có thể nghe như tiếng "gầm rú" khiến trẻ hoảng sợ.
• Lò vi sóng, chuông báo cháy: Những âm thanh "bíp bíp" ngắn, đột ngột có thể làm trẻ giật mình hoặc khó chịu, vì chúng xuất hiện bất ngờ và không thể kiểm soát.

Âm thanh từ môi trường bên ngoài

• Tiếng còi xe, tiếng xe máy: Những tiếng còi lớn và bất ngờ có thể khiến trẻ giật mình hoặc cảm thấy căng thẳng, đặc biệt là khi ở nơi đông người như đường phố.
• Tiếng chó sủa, tiếng sấm sét: Đây là những âm thanh mạnh và đột ngột, thường khiến trẻ liên tưởng đến nguy hiểm. Nhiều trẻ sẽ có phản ứng như bịt tai, khóc hoặc cố gắng rời khỏi khu vực đó.
• Tiếng xây dựng: Những âm thanh lớn, lặp đi lặp lại từ công trường xây dựng (như tiếng khoan, tiếng búa) dễ gây khó chịu hoặc làm trẻ mất tập trung.

Trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt khiến trẻ quấy khóc

Âm thanh từ các hoạt động sinh hoạt

• Tiếng ồn ào, tiếng nói chuyện lớn: Một căn phòng đông người với nhiều giọng nói cùng lúc có thể làm trẻ cảm thấy bị "quá tải" vì không thể tập trung vào một âm thanh cụ thể.
• Tiếng cười lớn, tiếng khóc: Những âm thanh này thường mang tính cảm xúc mạnh mẽ, dễ khiến trẻ cảm thấy khó chịu hoặc bất an.
• Tiếng nhạc mạnh: Một số trẻ tự kỷ đặc biệt nhạy cảm với tiếng nhạc có âm lượng lớn hoặc nhịp điệu nhanh, khiến trẻ không thoải mái.

Âm thanh tần số cao

• Một số trẻ tự kỷ đặc biệt nhạy cảm với âm thanh có tần số cao mà người lớn đôi khi không nghe rõ, ví dụ như tiếng còi nhỏ hoặc tiếng kim loại va chạm nhẹ. Những âm thanh này có thể gây khó chịu lớn cho trẻ dù người xung quanh không nhận thấy.

3. Cách khắc phục chứng sợ âm thanh của trẻ tự kỷ

Chứng sợ âm thanh ở trẻ tự kỷ có thể được cải thiện đáng kể khi cha mẹ thấu hiểu và áp dụng những phương pháp hỗ trợ đúng cách. Dưới đây là các cách tiếp cận cụ thể, dễ thực hiện và mang lại hiệu quả tích cực.

3.1 Tâm lý và sự đồng hành của cha mẹ

Sự đồng hành và hỗ trợ tâm lý từ cha mẹ đóng vai trò rất quan trọng trong việc giúp trẻ vượt qua nỗi sợ âm thanh. Cha mẹ cần kiên nhẫn và thấu hiểu rằng trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt không phải là hành vi cố ý hay chống đối mà là phản ứng tự nhiên của trẻ trước những kích thích khó chịu. Thay vì la mắng hay ép buộc trẻ phải đối diện với âm thanh, cha mẹ nên nhẹ nhàng khuyến khích và đồng cảm với cảm giác của trẻ.

Một môi trường an toàn, yên tĩnh và giàu tình yêu thương mà cha mẹ dành cho trẻ sẽ giúp trẻ cảm thấy tin tưởng hơn khi đối mặt với nỗi sợ. Ngoài ra, cha mẹ có thể thủ thỉ, động viên hoặc khen ngợi khi trẻ dần dần làm quen được với những âm thanh khiến trẻ lo lắng. 

3.2 Đánh giá cảm giác chuyên sâu 

Trước khi áp dụng bất kỳ biện pháp nào, cha mẹ cần hiểu rõ trẻ sợ loại âm thanh nào và mức độ ảnh hưởng của chúng đến trẻ. Hãy quan sát kỹ những phản ứng của trẻ khi nghe các âm thanh khác nhau như bịt tai, khóc hoặc cố gắng chạy trốn. Ghi chép lại những tình huống này sẽ giúp cha mẹ và chuyên gia đánh giá chính xác hơn các kích thích gây khó chịu cho trẻ.

Cha mẹ cần đưa trẻ tự kỷ lại gặp chuyên gia để đánh giá chuyên sâu tình trạng trẻ

3.3 Liệu pháp tế bào gốc điều chỉnh cảm giác

Liệu pháp tế bào gốc là một phương pháp trị liệu đặc biệt, giúp trẻ điều chỉnh và xử lý các kích thích cảm giác một cách hiệu quả hơn. Phương pháp này tập trung vào việc hỗ trợ trẻ nhận biết và phản ứng phù hợp với các âm thanh mà trẻ sợ hãi.

Đây là một liệu pháp cần được thực hiện bởi chuyên gia trị liệu giàu kinh nghiệm, cha mẹ nên tìm hiểu kỹ lưỡng và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng. Tuy nhiên, khi được thực hiện đúng cách, phương pháp này có thể giúp trẻ giảm nhạy cảm với âm thanh và cảm thấy an toàn hơn trong các tình huống hàng ngày.

3.4 Tiếp xúc có hệ thống (Systematic Desensitization) 

Phương pháp tiếp xúc có hệ thống giúp trẻ làm quen dần với âm thanh gây sợ hãi trong môi trường an toàn, được kiểm soát. Bằng cách này, trẻ sẽ được tiếp xúc từ từ với âm thanh từ mức độ thấp nhất đến cao, điều này giúp trẻ không cảm thấy bị áp lực. Trong quá trình này, cha mẹ nên kết hợp các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu hoặc chơi một hoạt động yêu thích để trẻ cảm thấy thoải mái. 

Ví dụ, nếu trẻ sợ tiếng máy hút bụi, bạn có thể bắt đầu bằng cách cho trẻ xem hình ảnh máy hút bụi và giải thích máy dùng để làm sạch nhà cửa. Sau đó, cho trẻ nghe tiếng máy từ xa, dần dần tiến lại gần và tăng âm lượng khi trẻ đã quen. Việc làm quen từng bước sẽ giúp trẻ giảm dần nỗi sợ và chấp nhận âm thanh này.

3.5 Mở rộng trải nghiệm âm thanh một cách tích cực

Việc giới thiệu âm thanh mới trong môi trường vui vẻ, tích cực sẽ giúp trẻ tự kỷ cảm thấy dễ chịu hơn. Hãy bắt đầu với những âm thanh nhẹ nhàng, dễ chịu như tiếng chim hót, tiếng mưa rơi hoặc nhạc du dương. Sau đó, cha mẹ có thể kết hợp âm thanh này với các hoạt động trẻ yêu thích như vẽ tranh, kể chuyện hoặc chơi đồ chơi.

Khi trẻ đã quen với những âm thanh đơn giản, bạn có thể giới thiệu thêm những âm thanh phức tạp hơn, tăng dần cường độ hoặc thời gian nghe. Bằng cách tạo ra các trải nghiệm tích cực liên quan đến âm thanh, trẻ sẽ dần chấp nhận và thậm chí yêu thích những âm thanh trước đây từng gây khó chịu.

Ru trẻ tự kỷ bằng tiếng ồn trắng giúp trẻ dễ chịu hơn

3.6 Các biện pháp hỗ trợ khác

Ngoài các phương pháp trên, cha mẹ có thể sử dụng các công cụ hỗ trợ để giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn trong môi trường có âm thanh gây khó chịu. Tai nghe chống ồn hoặc bịt tai là giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả, đặc biệt khi trẻ phải đến nơi đông người hoặc ồn ào. Ngoài ra, việc sử dụng âm nhạc thư giãn hoặc tiếng ồn trắng (white noise) cũng có thể làm dịu cảm giác khó chịu của trẻ. Nếu có điều kiện, cha mẹ có thể thiết kế một không gian yên tĩnh hoặc phòng cảm giác (sensory room) trong nhà để trẻ có nơi thư giãn và cảm thấy an toàn hơn khi cảm giác bị quá tải.

Việc hiểu rõ nguyên nhân trẻ tự kỷ sợ một số âm thanh trong sinh hoạt không chỉ giúp cha mẹ thấu hiểu cảm giác và hành vi của con, mà còn giúp xây dựng các phương pháp hỗ trợ phù hợp, hiệu quả. Quan trọng nhất, hành trình đồng hành cùng trẻ đòi hỏi sự kiên nhẫn, tình yêu thương và một môi trường an toàn, tích cực. Công ty cổ phần Mirai Care tin rằng mỗi nỗ lực của cha mẹ không chỉ giúp trẻ vượt qua nỗi sợ mà còn tạo điều kiện để các bé tự tin hơn trong cuộc sống hàng ngày.