Vận động tinh là gì | Top 7 cách cải thiện khả năng vận động tinh ở trẻ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nhiều phụ huynh thường thắc mắc với Mirai Care: “Vận động tinh là gì? Thật ra đây là một trong những khái niệm quan trọng khi nói về sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ. Không chỉ ảnh hưởng đến khả năng cầm nắm, thao tác tay hay phối hợp mắt tay, kỹ năng vận động tinh còn góp phần hình thành sự tự lập, tư duy logic và kỹ năng học tập sau này. Việc hiểu rõ vận động tinh giúp cha mẹ, thầy cô có định hướng hỗ trợ trẻ rèn luyện đúng cách ngay từ những năm đầu đời.

1. Vận động tinh là gì?

Khi tìm hiểu về sự phát triển của trẻ nhỏ, cha mẹ thường nghe đến khái niệm vận động tinh. Vậy vận động tinh là gì? 

1.1. Định nghĩa vận động tinh

Vận động tinh được định nghĩa là khả năng kiểm soát và phối hợp các cơ nhỏ trên bàn tay, ngón tay cùng với sự quan sát của mắt để thực hiện hành động một cách chính xác nhất. Khác với vận động thô liên quan đến các cử động toàn thân như chạy, nhảy, leo trèo, vận động tinh tập trung vào sự khéo léo, tỉ mỉ và chi tiết. Đây là kỹ năng phát triển song song giữa thể chất và trí tuệ, đóng vai trò không thể thiếu trong sinh hoạt hàng ngày của trẻ.

1.2. Đặc điểm của vận động tinh

Vận động tinh có một số đặc điểm nổi bật giúp phân biệt với các kỹ năng vận động khác. 

• Trước hết, đây là kỹ năng đòi hỏi sự tỉ mỉ và chính xác, bởi trẻ cần kiểm soát tốt các cơ nhỏ ở bàn tay và ngón tay để thực hiện động tác. 
• Tiếp theo nó gắn liền với sự phối hợp nhịp nhàng giữa mắt và tay, trong đó mắt đảm nhiệm vai trò quan sát, định hướng còn tay đảm nhận thực hiện các thao tác cụ thể.
• Đây là loại vận động phát triển theo từng giai đoạn, từ những cử động cầm nắm đơn giản của trẻ sơ sinh cho đến các thao tác phức tạp như viết chữ, vẽ tranh, gài cúc áo ở độ tuổi lớn hơn. 
• Kỹ năng này có tính rèn luyện cao, tức càng được thực hành thường xuyên, trẻ càng linh hoạt và khéo léo hơn. 

Chính những đặc điểm này đã khiến vận động tinh trở thành nền tảng quan trọng trong quá trình hình thành kỹ năng sống và học tập của trẻ.

Vận động tinh tập trung vào sự khéo léo, tỉ mỉ trong từng chi tiết hành động 

2. Tầm quan trọng của kỹ năng vận động tinh

Kỹ năng vận động tinh không chỉ đơn thuần là khả năng cầm nắm hay thao tác bằng tay mà còn đóng vai trò quyết định trong quá trình phát triển toàn diện của trẻ. Trước hết, vận động tinh là nền tảng cho học tập, bởi các hoạt động như viết chữ, tô màu, cắt dán hay sử dụng dụng cụ học tập đều yêu cầu sự khéo léo của đôi tay. Bên cạnh đó, kỹ năng này còn giúp trẻ rèn luyện tính tự lập, từ việc tự xúc ăn, đánh răng cho đến mặc quần áo, qua đó hình thành sự tự tin và chủ động trong sinh hoạt hằng ngày.

Không chỉ dừng lại ở khía cạnh học tập và sinh hoạt, vận động tinh còn có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển trí tuệ và tư duy. Khi trẻ thực hiện những hoạt động đòi hỏi sự tỉ mỉ, não bộ sẽ được kích thích, từ đó cải thiện khả năng tập trung, ghi nhớ và giải quyết vấn đề. 

Đồng thời, kỹ năng vận động tinh cũng góp phần nâng cao sự sáng tạo, bởi trẻ có thể dễ dàng tham gia vào các hoạt động nghệ thuật như vẽ tranh, làm đồ thủ công. Như vậy, việc rèn luyện kỹ năng vận động tinh không chỉ giúp trẻ khéo léo hơn mà còn đặt nền móng cho sự phát triển trí tuệ, tính cách và khả năng thích nghi trong tương lai.

Kỹ năng vận động tinh đóng vai trò quyết định trong quá trình phát triển toàn diện của trẻ

3. Các cột mốc phát triển vận động tinh của trẻ

Kỹ năng vận động tinh của trẻ phát triển theo từng giai đoạn, từ những cử động đơn giản đến thao tác phức tạp. 

• Trong 6 tháng đầu đời, trẻ mới làm quen với việc sử dụng bàn tay và ngón tay. Trẻ thường có phản xạ nắm chặt ngón tay người lớn, dần biết đưa tay chạm vào đồ vật và cầm những món đồ mềm để lắc hoặc đưa lên miệng khám phá. Đây là nền tảng quan trọng cho sự phối hợp tay - mắt sau này.
• Từ 6 đến 12 tháng, trẻ bắt đầu kiểm soát tốt hơn các động tác nhỏ. 
• Ở 6 - 9 tháng, trẻ có thể chuyển đồ từ tay này sang tay kia, gõ hai vật lại với nhau. 
• Từ 9 - 12 tháng, trẻ xuất hiện kỹ năng kẹp bằng ngón cái và ngón trỏ để nhặt vật nhỏ và bắt đầu chỉ ngón tay để thể hiện nhu cầu.
• Trong giai đoạn 1 - 2 tuổi, trẻ dần thể hiện tính tự lập như tự xúc ăn, xếp chồng khối gỗ, vẽ nguệch ngoạc hay thử tháo giày dép, cúc áo to. 
• Từ 2 - 3 tuổi, khả năng cầm nắm linh hoạt hơn, trẻ có thể vẽ vòng tròn, xếp khối cao hơn, mở nắp hộp, lật sách, gài hoặc tháo cúc áo lớn.
• Từ 3 - 5 tuổi, kỹ năng vận động tinh phát triển mạnh, chuẩn bị cho việc học tập. Trẻ cầm bút chì đúng cách, vẽ hình đơn giản, dùng kéo an toàn, lắp ghép đồ chơi phức tạp và tự mặc áo hoặc kéo khóa.
• Từ 5 - 6 tuổi, trẻ gần như hoàn thiện các kỹ năng cơ bản: viết tên, vẽ chi tiết, tô màu trong đường viền, buộc dây giày, cài cúc áo nhỏ và tự chuẩn bị một số việc cá nhân. Đây là dấu mốc quan trọng giúp trẻ tự tin bước vào môi trường tiểu học.

Kỹ năng vận động tinh của trẻ phát triển theo cử chỉ từ đơn giản cho phức tạp 

4. Khi nào trẻ cần cải thiện khả năng vận động tinh

Mỗi trẻ có tốc độ phát triển riêng, tuy nhiên nếu cha mẹ quan sát thấy con có những dấu hiệu chậm hơn so với các cột mốc thông thường thì đó có thể là lúc trẻ cần được hỗ trợ cải thiện khả năng vận động tinh. 

Ví dụ, trẻ trên 1 tuổi nhưng vẫn chưa biết cầm nắm đồ vật chắc chắn, hoặc không thể tự cầm thìa xúc ăn; trẻ từ 2 - 3 tuổi nhưng chưa thể vẽ nguệch ngoạc, lật trang sách hay xếp chồng khối gỗ; hoặc đến 4 - 5 tuổi mà vẫn gặp khó khăn khi cầm bút chì, sử dụng kéo, gài cúc áo hay tự mặc quần áo. Những dấu hiệu này cho thấy kỹ năng phối hợp tay - mắt của trẻ chưa phát triển đúng mức và cần được rèn luyện thêm.

Ngoài ra, cha mẹ cũng nên chú ý nếu trẻ thường xuyên né tránh các hoạt động cần sự khéo léo của bàn tay, dễ nản lòng khi phải làm việc tỉ mỉ, hoặc có vẻ vụng về, chậm chạp hơn bạn bè cùng trang lứa. Việc phát hiện sớm và kịp thời cho trẻ tham gia các hoạt động rèn luyện sẽ giúp khắc phục hạn chế, đồng thời tạo điều kiện để trẻ tự tin hơn trong học tập và sinh hoạt hàng ngày.

Cha mẹ cần có những quan sát khi con có dấu hiệu chậm phát triển với các cột mốc thông thường

5. Tổng hợp 7 cách cải thiện khả năng vận động tinh ở trẻ

Để giúp trẻ phát triển kỹ năng vận động tinh một cách hiệu quả, cha mẹ có thể áp dụng nhiều hoạt động đơn giản nhưng mang lại lợi ích lớn. Dưới đây là 7 gợi ý thiết thực mà cha mẹ có thể áp dụng ngay tại nhà.

5.1. Chơi đất nặn

Chơi đất nặn là hoạt động quen thuộc và cực kỳ hữu ích để rèn luyện sức mạnh cơ tay cũng như sự linh hoạt của ngón tay. Khi bóp, xoắn, lăn hoặc tạo hình đất nặn, trẻ không chỉ rèn khả năng điều khiển bàn tay mà còn kích thích trí tưởng tượng và óc sáng tạo.

5.2. Vẽ tranh

Việc cầm bút để vẽ tranh hay tô màu giúp trẻ luyện cách cầm nắm đúng, tăng độ khéo léo của các ngón tay cũng như cải thiện sự phối hợp giữa mắt, tay. Trẻ có thể bắt đầu bằng những nét nguệch ngoạc, sau đó dần tiến đến vẽ hình người, cây cối hay tô màu trong phạm vi đường viền.

5.3. Xâu vòng

Xâu hạt hoặc xâu vòng đòi hỏi trẻ phải tập trung, sử dụng sự khéo léo của đôi tay để đưa từng hạt nhỏ vào sợi dây. Đây là trò chơi giúp rèn luyện sự tỉ mỉ, khả năng tập trung và phối hợp mắt - tay hiệu quả.

5.4. Gấp, cắt và dán giấy

Các hoạt động như gấp giấy origami, cắt hình bằng kéo an toàn hay dán giấy thủ công không chỉ rèn sự chính xác mà còn giúp trẻ học cách phối hợp nhiều kỹ năng cùng lúc. Đây cũng là hoạt động yêu thích trong lứa tuổi mầm non, kích thích tính kiên nhẫn và khả năng sáng tạo.

5.5. Buộc dây giày

Việc tập buộc dây giày tưởng chừng đơn giản nhưng lại là một thử thách lớn với trẻ. Hoạt động này đòi hỏi sự kết hợp nhịp nhàng giữa ngón tay, bàn tay và sự tập trung cao. Khi thành thạo, trẻ không chỉ khéo léo hơn mà còn trở nên tự lập hơn trong sinh hoạt hàng ngày.

5.6. Các hoạt động chăm sóc bản thân

Những việc nhỏ như tự xúc ăn, gài cúc áo, kéo khóa, chải tóc hay đánh răng cũng là cách tuyệt vời để phát triển vận động tinh. Cha mẹ nên kiên nhẫn khuyến khích trẻ tự làm, thay vì làm hộ, để con có cơ hội luyện tập và tăng sự tự tin.

5.7. Chơi xếp hình

Xếp hình, lắp ghép Lego hoặc các khối xây dựng không chỉ rèn luyện kỹ năng vận động tinh mà còn phát triển tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề. Khi trẻ kiên nhẫn ghép từng mảnh để tạo thành hình hoàn chỉnh, sự khéo léo, kiên trì và sáng tạo đều được cải thiện đáng kể.

Cha mẹ hãy áp dụng nhiều hoạt động đơn giản cho trẻ để phát triển kỹ năng vận động tinh 

Vận động tinh là gì không chỉ là câu hỏi về khái niệm mà còn là lời nhắc nhở cho các bậc phụ huynh trong hành trình đồng hành cùng con. Khi trẻ được khuyến khích luyện tập và trải nghiệm qua các hoạt động hằng ngày, kỹ năng vận động tinh sẽ phát triển vững chắc, từ đó tạo nền tảng cho việc học tập, sáng tạo và tự lập trong tương lai. Vì vậy, hãy quan tâm và rèn luyện kỹ năng này cho trẻ ngay từ hôm nay để con có sự khởi đầu tốt nhất.